جريان مذهب گرايي در اسلام چگونه بوده است؟

در هر دين و آيين معمولاً پس از رحلت پيامبر يا بنيان گذار دين در ميان پيروانش اختلافاتي رخ مي دهد و اين اختلاف ها گاه به قدري عميق است که باعث انشعاب و پيدايش مذاهب و مکاتب مختلف مي گردد و پيروان دين را به گروه هاي متعدّد تقسيم مي کند. اين اختلاف ها مي تواند در موضوعات مختلفي چون موضوعات سياسي، فقهي، و اعتقادي باشد. معمولاً مهمترين و شديدترين اختلاف ها، اختلاف هاي اعتقادي و کلامي است.
اصولاً محدوديت هاي قواي ادراکي انسان و عدم توانايي او براي حل قطعي همه مسائل اعتقادي از مهمترين علل اختلاف انسان هاست. در مواردي که مسأله به روشني قابل حل نيست هر کس به حدس و گماني مي رسدکه ممکن است با حدس و گمان ديگران متفاوت باشد. در نتيجه اختلاف نظرها آشکار مي شود و اين اختلاف ها وقتي در مسائل اساسي و مورد علاقه مردم باشد گاه به پيدايش فرقه هاي مختلف مي انجامد. همين مسأله دليل ارسال پيامبران و دستگيري خداوند از طريق انبياء و اولياست. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ که براي تعليم مردم و بيان حقايق و احکام الهي مبعوث شده بود، در مدّت کوتاه رسالتش فرصت بيان همه مطالب را براي مردم نيافت. از اين رو لازم بود، از سوي خداوند جانشيناني هم چون او که معصوم باشند، کار او را به عنوان امامت مسلمين و تبيين معارف قرآن و سنّت نبوي ادامه دهند. امّا اکثر مسلمان ها پس از پيامبر به راه ديگري رفتند و نه تنها از اهل بيت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ استفاده نشد، بلکه کساني که به حکومت رسيدند دستور منع کتابت احاديث پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را صادر کردند و اين منع تا صد سال بعد، يعني تا زمان حکومت عمر بن عبدالعزيز، ادامه يافت. اين مسئله باعث شد که مردم از مفسّران وحي يعني پيامبر و اهل بيت او محروم شوند، در نتيجه هر کس طبق ذوق و سليقه خود تفسيري از قرآن و اسلام ارائه مي کرد که در نهايت به پيدايش فرقه هاي گوناگون و مذاهب مختلف اعتقادي منجر گرديد. نخستين اختلاف اساسي در مسئله امامت و جانشيني پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بودکه امّت اسلام را به دو گروه شيعه و سنّي تقسيم کرد. مسئلة ايمان و کفر فاسق، اختلاف ديگري بودکه در شکل گيري خوارج مرجئه و معتزله در ميان اهل سنّت مؤثر بود.[1]اختلاف روش ها به ويژه از جهت عقل گرايي و نص گرايي نيز در پيدايش برخي از فرقه ها هم چون اهل حديث، اشاعره و معتزله تأثير داشت، اين مذاهب همگي به خدا و نبوّت پيامبر اسلام اعتقاد داشتند و قرآن و احاديث نبوي را مي پذيرفتند و عقايد و احکام ضروري هم چون معاد، فرشتگان، نماز و روزه را قبول داشتند، امّا در پاره اي از عقايد با يکديگر اختلاف داشتند و همين اختلاف ها باعث پيدايش فرقه ها و مذاهب در ميان امّت اسلامي گرديد.

معرفي منابع براي مطالعه بيشتر:
1ـ آشنايي با فرق و مذاهب اسلامي، رضا برنجکار.
2ـ شيعه در اسلام، علاّمه محمّد حسين طباطبائي.

پي نوشت ها:
[1] . برنجکار رضا، آشنايي با فرق و مذاهب اسلامي، ص 14، مؤسسه فرهنگي طه، 1378.