جهل بسیط چه تفاوتی با جهل مرکب دارد؟

«جهل» و نادانی، در مقابل «علم» و دانستن قرار می‌گیرد که به دو زیر مجموعه «جهل بسیط» و «جهل مرکب» تقسیم می‌شود.

الف) «جهل بسیط» بدین معنا است که انسان چیزى را نداند، اما متوجه این جهل و نادانى خودش باشد، مانند ما ‌که هنوز نمی‌دانیم در کره مریخ موجود زنده‌‏اى وجود دارد یا نه، و به این ناآگاهى خود نیز آگاهیم که در این صورت تنها با یک جهل مواجهیم.

گفتنی است که جهل بسیط، ضد علم نیست، بلکه تقابل میان آن دو، تقابل ملکه و عدم ملکه است. و ممکن است به علم منجر شود.

ب) «جهل مرکب» به مواردی گفته می‌شود که انسان چیزى را نداند و متوجه این نادانى خویش نباشد، بلکه اعتقاد دارد که در موضوع مورد نظر، آگاهی لازم را دارد، مانند کسانى که اعتقادات فاسد دارند و خیال می‌‏کنند به حقایق آگاه‌‏اند، در حالی‌که در واقع نادان‌‏اند.[1]

این نوع از نادانی را بدان جهت، «جهل مرکّب» نامیده‏‌اند که در واقع مرکّب از دو جهل و نادانی است. یکى جهل به واقعیت، و دیگری جهل نسبت به نادانی خویش!

 جهل مرکّب مقابل علم است به تقابل تضادّ و ممکن نیست که با وجود آن علم حاصل شود.[2]

در پایان ذکر این نکته لازم است که «جهل مرکب» بسیار خطرناک‌تر از «جهل بسیط» است؛ چرا که به گفته آن شاعر پارسی‌گو:

آنکس که نداند و بخواهد که بداند
جان و تن خود را ز جهالت برهاند
آنکس که نداند و نداند که نداند
در جهل مرکب ابدالدهر بماند.

[1]. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 388، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، معاونت پژوهشى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى‏، چاپ اول، 1389ش.

[2]. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقى، ص 91، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى‏، چاپ دوم، 1376ش.