سوره توبه، آيه 69: («أُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ …»)؛ آنها اعمالشان در دنيا و آخرت نابود و باطل گشت.
اگر در آيه شريفه فوق، حبوط به معناى بطلان ثواب باشد كه فقط در آخرت است و اگر به معناى بطلان منفعت باشد كه اعمال منافقان در دنيا چنين نيست بلكه پوشش نفاق براى حفظ جان و خون و اموال آنان و اجراى احكام مسلمين در مورد آنها بسيار مفيد است. پس معناى حبوط اعمال اينان در دنيا و آخرت چيست؟
موضوع آيه، اعمال منافقان است و حبط اعمال اين دسته با دو بيان قابل توضيح است:
1. اينكه هم اعمال دينى و هم دنيوى منظور باشد بطوري كه حبوط آن در دنيا به اعمال دنيوى يعنى به كيد و مكر و خدعه نفاق آميزى برمى گردد كه بوسيله آن مى خواهند نور الهى را خاموش و آيات و بينات الهى را مرتفع سازند ولى خداوند اجازه نمى دهد، هر چند كه آنان را ناگوار آيد. و حبوط در آخرت هم مربوط به اعمال دينى مى شود كه به خاطر نفاق و ريا باطل و بدون اجر و پاداش است.
2. يا اينكه مراد از اعمال تنها اعمال دينى است كه حبوط آن در دنيا به معناى عدم قبول آن است چون خداوند عبادت را در دنيا پذيرفته و براى آخرت ثبت مى كند و منظور از عدم قبول آن، عدم اطلاق نام هاى ارزشمندى نظير عبادت و قربت و حسنه و امثال اينها بر اعمال آنان است. چنانكه مى فرمايد: «وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ»؛ پاداش او را در دنيا داديم و همانا او در آخرت از نيكوكاران است. [1]
پس طاعات يك اجر على الحساب دنيوى (غير از اجر اخروى) دارند كه عبارت از قبول و ستايش و ذكر محبوبيت در بين مردم است چنانكه مى فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»[2]، بطوري كه برخى گفته اند: معناى اين آيه اين است كه خداوند او را دوست دارد و محبّت او را در دل بندگان خود مى افكند بدون اينكه سببى براى محبت بين او و ساير بندگان وجود داشته باشد و بر عكس تبه كاران كه خدا آنها را دشمن داشته و بغض آنها را نيز در دل بندگان خود ايجاد مي كند بدون اينكه سببى براى كينه وجود داشته باشد.
بدين ترتيب آنها ممكن است استفاده هاى “موقت” و “محدودى” از اعمال نفاق آميز خود ببرند، ولى اگر درست بنگريم مى بينيم نه در زندگى اين دنيا از اين رهگذر طرفى مى بندند، و نه در جهان ديگر بهره اى دارند، همانگونه كه قرآن كريم در آيه بعد، با تصوير تاريخ اقوام پيشين اين واقعيت را روشن مى سازد كه چگونه نكبت هاى نفاق دامان شان را گرفت و آنها را به زوال و نابودى كشاند، و عاقبت شوم و شرشان روشنگر سرنوشت آنها در جهان ديگر است.
پي نوشت:
[1] عنكبوت/27. [2] مريم/96.پرسش و پاسخهاى قرآنى، ص 235.
تفسير نمونه، ج8، ص 33.