بسيار جالب است که بيانات علماي اعلام که سال ها عمر شريف خود را صرف فهم و درک معارف قرآن کريم و اهل بيت (ع)، نموده اند، در زمينه حفظ قرآن مطالعه نماييم و از نظرات علما در اين باره مطلع گرديم. لذا در اين مقاله به ذکر فرمايشات اين بزرگان مي پردازيم.
– شهيد اول رحمت الله عليه:
آياتي از قرآن را برگزين و ورد خود ساز اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتما آن را حفظ و از بر نما و اگر آن توان را در خود نديدي، هر مقدار از آيات توانستي حفظ کن و در اين امر، کوتاهي مکن. وصيتنامه شهيد اول ر.ک غاية المراد ص 183.
– شهيد ثاني رحمت الله عليه:
شهيد ثاني در کتاب شريف منية المريد در باب اداب تعليم و تعلّم مي فرمايد: اوّلين کاري که طالب علم موظّف به انجام آن است حفظ متقن قرآن کريم مي باشد چرا که قرآن اساس علوم و اهم آن مي باشد و سيره متقدّمين بر اين بود که فقه و حديث را به غير حافظ قرآن تعليم نمي نمودند و پس از حفظ قرآن، اشتغال او به ساير علوم نبايد به نحوي باشد که منجر به فراموشي قرآن گردد و يا آن را در معرض فراموشي قرار دهد، بلکه بايد فراگيري آن را ادامه داده و روزانه مقداري از آن را دائما تلاوت نمايد. منيةالمريد- ص 263.
– آيت الله العظمي بروجردي رحمت الله عليه:
از حفظ داشتن قرآن توشه اي براي انسان است. افسوس بر کسي که از دنيا برود و توشه اي نداشته باشد. زندگي آيت الله بروجردي ص 165.
– حضرت آيت الله العظمي بهجت قدس سره:
قرآن را حفظ کنيم تا هميشه با ما باشد و ما با او باشيم، به قرآن تحصّن بکنيم و آن را وسيله حفظمان در فتن و شدائي دنيا قرار بدهيم. به سوي محبوب ص 71.
… قرآن را حفظ کنيد نتيجه حفظ قرآن قابل توصيف نيست… قاعدتا حفظ قرآن خيلي آسان است و تکرار هم لازم ندارد: «سهل الله حفظه لامته» خداوند، حفظ قرآن را بر امت رسول خدا (ص) آسان نموده است. ولي ابقا و نگهداري از آن تکرار لازم دارد، زيرا که فرمود: «تعاهدوا هذا القرآن، فإنّه وحشي.» قرآن را تکرار کنيد، که زود از خاطر مي رود. در محضر حضرت آيت الله بهجت ص 115.
– حضرت آيت الله العظمي تبريزي رحمت الله عليه:
حفظ قرآن کريم ثواب و فضيلت بزرگي دارد لکن کسي که قرآن را حفظ کرده بايد محافظت کند تا از يادش نرود، کوتاهي کردن در اين امر بعد از حفظ قرآن به نحوي که يادش برود اشکال دارد. والله العالم.
– مرحوم نهاوندي (مؤلف تفسير الرّحمان):
حفظ قرآن از مهم ترين عبادات و مؤکّدترين مستحبّات است. از آنجايي که حفظ قرآن از روي معرفت و ايمان، نورانيّت قلب و انشراح صدر و انبساط روح و تهذيب نفس را به دنبال دارد؛ اجر او روز قيامت هم سنخ با اوست، زيرا حافظه قرآن غرق در نور خداست و نزد خداوند از مقرّبان است. و مع الاسف ان عبادت با فضيلت در زمان ما ترک شده است در حالي که در زمان هاي قبل از اين، شيوع داشته است به طوري که طبق آنچه گفته شده است غير حافظ قرآن در بين مسلمانان موهون بوده است. تفسير نفحات الرحمن، ج1، ص 35.
– علّامه شهيد استاد مطهّري رحمت الله عليه:
حفظ کردن قرآن مثل تلاوت کردن آن امر بسيار مطلوبي است و مخصوصا بعد از آن که انسان حفظ کرد نبايد بگذارد فراموش بشود. شايد گناه هم داشته باشد که انسان قرآن را حفظ کند و بعد اين قدر نخواند تا فراموش بشود. افرادي که حافظه شان ضعيف است لااقل اگر يک سوره دو سوره پنج سوره حفظ مي کنند، نگذارند که همان سوره ها فراموش بشود؛ چون بعضي، حرام و گناه مي دانند که انسان قرآن را حفظ کند و بعد بگذارد فراموش بشود. کتاب آشنايي با قرآن ج 5 ص 228.
– حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي دام ظله:
«من معتقدم که طلبه ها دو دسته اند؛ يک دسته حافظه هاي قوي و زمينه هاي ذهني مناسبي براي حفظ قرآن دارند به گونه اي که اگر وقت بگذارند، به راحتي مي توانند حافظ قران شوند. من به اين گونه افراد سفارش مي کنم که حفظ قرآن را به طور جدّي پيگيري کنند، حوزه ها يک عدّه حافظ قرآن در سطح عالي داشته باشند؛ ولي گروه ديگري هم هستند که تا اين اندازه آمادگي ندارند و اگر بخواهند حافظ قرآن شوند، بايد همه وقتشان را روي حفظ بگذارند. من به اين دسته توصيه مي کنم آياتي را که براي استشهاد بر مسايل مختلف مورد نياز است حتما از حفظ داشته باشند.» مجله پيام قرآن پيش شماره 6 شهريور 72، ص 52.
ايشان در يکي از جلسات درس خارج خود فرموده بودند: «مرحوم آيت الله خويي در دوران پيري به حفظ قرآن مشغول شدند» و آنچه که معروف است اين است که در همان سنين پيري موفق به حفظ بيش از 25 جزء از کلام الله شده بودند.
– حضرت آيت الله العظمي صافي گلپايگاني دام ظله:
حفظ قرآن کريم بسيار فضيلت دارد و سيره متشرّعه از هنگام نزول قرآن در بين همه طبقات مؤمنين بر حفظ آن بوده و هست و وضوح مطلب به قدري است که محتاج به شرح و تفصيل نيست.
-آيت الله جعفر سبحاني دام ظله:
اگر خداوند عمر دوباره اي به من بدهد در درجه اوّل در وقت، صرفه جوئي مي کنم. مثلاً ما، روزي «مقامات حريري» و يا اشعار عرب را حفظ مي کرديم اما از حفظ قرآن باز مي مانديم در صورتي که بايد قرآن را حفظ مي کرديم. مجله سباء سال سوم، ش 21 ص 12 .
در ديداري که تعدادي از حافظان قرآن با ايشان داشتند، سؤال شد، برخي رواياتي که در فضل حفظ و حافظ قرآن آمده است، توجيه تأويل کرده و مي گويند، مراد حفظ الفاظ نيست، ايشان در پاسخ فرمودند: «اصولاً در زمان پيغمبر، قرآن حفظي بوده است کتابت، کم بود چند نفر، قرآن را مي نوشتند؛ همه حفظي بود؛ حفظ قرآن مهم است قدم اوّل است، انسان مي خواهد نماز بخواند قدم اول حفظ قرآن است، حفظ نماز است».
ايشان در پاسخ به سؤال دوم که در خصوص تأثير حفظ قرآن در تحصيل بود فرمودند:
«قرآن نور است. انسان اگر در ذهنش نور باشد معلوم است که مؤثّر است. من امتحان کرده ام کساني که با قرآن مأنوسند، کم يا زياد، کمتر گناه مي کنند… همين انس با قرآن، انسان را از گناه نگاه مي دارد»
– حضرت آيت الله معرفت رحمت الله عليه:
امروزه همانند دوره صدر اسلام حفظ قرآن در سينه ها يکي از ضروريات جامعه اسلامي به شمار مي رود و اساسا حاکميت قرآن در صورتي است که تک تک افراد جامعه از آيات مربوطه به هر حادثه و پيش آمد آگاهي داشته و مستحضر باشند. و در حمله قرآن به کساني مي گويند که قرآن را در سينه حامل باشند نه آنکه صرفاً در نوشته ها و در محفظه کتابخانه ها، خلاصه حفظ و ضبط و قرائت صحيح قرآن يکي از واجبات شرعي است در همه زمان ها به ويژه در عصر حاضر و در سايه حکومت عدل اسلامي. وفق الله تعالي الحاملين للقرآن العاملين به.
– آيت الله حسن زاده آملي مدظله العالي:
حقيقت امر اين است که از همان ابتدا عشق عجيبي به ديوان شعرا و نيز نظم و شعر داشتم روي اين ذوق، همان وقت، تمام دوبيتي هاي بابا طاهر را حفظ بودم و تمام رباعيات خيام را و اکثر غزليات حافظ را، همين طور ديگران را. اي کاش از همان وقت کسي به من مي گفت که آقا به جاي اين که اين ها را حفظ کني، شروع کن به حفظ قرآن و الان اين حسرت براي من به جاي مانده است که اين عشق و علاقه اي که به دواوين (ديوان هاي) شعرا داشتم، کاش در حفظ قرآن به کار مي بردم. ميراث ماندگار ص 563. نهضت قرآني که به برکت انقلاب اسلامي در ميهن اسلامي مان آغاز گشته است، مرهون خون هزاران شهيد و تلاش خادمان دلسوز قرآن کريم مي باشد، در اين ميان تلاش ها و رهنمودهاي مقام معظّم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي دام ظله العالي به عنوان پرچم دار اين نهضت مبارک، تأثير بسزايي در اوج گيري و به بار نشستن حرکت قرآني در کشور داشته است. در ادامه به برخي از بيانات ايشان در اين خصوص اشاره خواهيم کرد:
مردم مسلمان ايران بايد حفظ قرآن را جدّي بگيرند… و آن را به عنوان سرمايه اي بزرگ در زندگي خويش بکار گيرند. اين شرف بزرگي است که آيات الهي براي هميشه در ذهن و دل شما ماندگار باشد، ما به قرآن نياز داريم… من از نوجوان ها خواهش مي کنم که قدر سنين فراگيري و حفظ را که الان در آن هستند بدانند و قرآن را حفظ کنند. نوجوانان بايد قرآن را حفظ کنند تا معارف آن در سينه ها نفوذ پيدا کند. قرآن کتاب هدايت ص 43.
شما جوانان و نوجواناني که قرآن را فرا مي گيريد، اين را بدانيد که يک ذخيره مادام العمر براي انديشيدن و فکر کردن را براي خودتان فراهم مي کنيد. اين چيز بسيار با ارزشي است. ممکن است در سنين جواني، معاني و معارف عميقي را از آيات قرآن استنباط نکنيد و نتوانيد درست بفهميد- فقط چيزهاي سطحي و اندکي از معارف را بفهميد- اما به موازات بالا رفتن سطح معلومات و پيشرفت علمي، هر چه علم شما بيشتر بشود،از آيات قرآن که در حافظه شما و در ذهن شماست، بيشتر استفاده مي کنيد. حضور قرآن در ذهن انسان، نعمت بسيار بزدگي است. فرق است بين کسي که براي مطلبي، بارها آيات قرآن و فهرست هاي قرآني را جستجو مي کند تا ببيند در اين باره آيه اي وجود دارد يا نه، با آن کسي که آيات قرآن در ذهن اوست، قرآن در دل اوست، آيات قرآن جلوي چشم اوست؛ نگاه مي کند، آنچه را که هر بخشي از معارف اسلامي به آن نياز دارد، از قرآن استنباط و استخراج مي کند و روي آن فکر و تامّل مي کند و از آن استفاده مي برد. انش با قرآن در دوران کودکي و نوجواني، تا دوران جواني، يک نعمت بسيار بزرگ است. البته اين مقدّمه است؛ آشنايي با الفاظ و ظواهر قرآن، گام اوّل است؛ اما گامِ اوّلِ لازم. اگر دانش پژوهان ديني و قرآني، اين قدم را برندارند، قدم هاي بعدي دشوار و گاهي هم ناممکن خواهد شد. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار جمعي از حافظان و قاريان قرآن نونهال و نوجوان کشور 1380/06/28
مسأله حفظ را خيلي جدّي بگيريد. متأسّفانه ما و بچه هايمان، حفظ قرآن نداريم. بگذاريد يک خرده جلو برويم و در سطح کشور مسأله حفظ قرآن را گسترش بدهيم؛ آن گاه حرفي نداريم که در موقع سربازي، حافظان قرآن را معاف کنيم. البته ما نبايد اين طور بگوييم که حافظ قرآن معاف است؛ چون مسأله سربازي در اين جا، غير از سربازي در مصر است. سربازي در اين جا، مثل قرآن خواندن است و جهاد في سبيل الله است. جهاد في سبيل الله با قرآن خواندن، عدلين هستند؛ اينها از هم جدا نيستند. بيانات در مراسم توديع با قاريان قرآن: استاد شحات محمّدانور و استاد محمّد بسيوني 1369/12/01

نتيجه بررسي بيان علما:
 

– هدف از نزول آيات قرآن، تدبر در آن بوده است «کتاب انزلناه اليک مبارک ليدبروا اياته وليتذکّرا اولوالالباب» سوره ص آيه 29، تدبر در آيات با يک بار و دو بار و دو بار خواندن حاصل نمي شود و نياز به انس دائمي با قرآن دارد. از بهترين شيوه هاي انس با قرآن حفظ آيات کريمه آن مي باشد. پس حفظ قرآن يکي از مقدمات تدبر در قرآن مي باشد.
– در گفتار بزرگان دائماً بر اين نکته تأکيد شده است که مبادا قرآن صرفاً در مجلس مردگان و بر سر مزار ايشان تلاوت گردد که اين قران براي تنبّه زندگان نازل گرديده است و اين آيات، آيات زندگي است: «لينذر من کان حيّا و يحقّ القول علي الکافرين» سوره مبارکه يس آيه 70 پس براي اين که اعمال ما مطابق با احکام قرآن باشد بايد از جايگاه تک تک آيات که در مورد مسائل مختلف وارد شده است اطلاع داشته باشيم و اين جز با انس بسيار قوي با قرآن کريم مقدور نخواهد بود، که بهترين وجه آن حفظ قرآن مي باشد.
منبع: ماهنامه قرآني نسيم وحي- شماره 26