شاید با شنیدن نام چلغوز ناخواسته به یاد ناسزا بیفتید در صورتی که اشتباه فکر می‌کنید چرا که چلغوز فحش نیست. چلغوز نام دانه‌ای سودمند و آجیلی است که طعم آن بسیار نزدیک و مشابه با پسته و بادام است. چلغوز در استان خراسان محبوبیت بی شماری دارد و در فروشگاه‌های خشکبار شهر مشهد می‌توان آن را تهیه کرد.

چلغوز چیست؟

گیاه چلغوز (به انگلیسی: Chilgoza Pine) بومی کشور‌های پاکستان، افغانستان و هیمالیا است و استفاده از این گیاه همانند روغن زیتون برای سلامتی بدن انسان مؤثر است. برگ‌های درخت چلغوز به شکل سوزنی مانند هستند. چلغوز دانه‌ای پر چرب و سرشار از اسید‌های چرب غیر اشباع مفید و همچنین اسید‌های آمینه ضروری برای بدن است. این دانه خواص و فواید فراوانی دارد.

کاج چلغوزه (در فارسی چَلغوزه از چهل غوزه به معنای چهل دانه در مخروط کاج) گونه‌ای کاج است که در منطقه شمال غربی هیمالیا شامل شرق افغانستان و شمال پاکستان و شمال غربی هند می‌روید. نام این کاج فارسی است و از ترکیب چهل و غوزه ساخته شده است.

منطقه رویش این درخت ارتفاعی بین ۱۸۰۰ تا ۳۳۵۰ متر دارد و گاهی با کاج آبی و دیودار جامعه مشترک می‌سازد. بلندی کاج چلغوزه بین ۱۰ تا ۲۰ متر است و معمولا دارای تاجی پهن و گسترده با شاخه‌هایی راست و کشیده است.1

ارزش غذایی چلغوز

میزان آب چلغوز 28/2 در 100 گرم است. 100 گرم چلغوز حدود 673 کالری دارد و سرشار از مواد معدنی، آنتی اکسیدان ها و ویتامین ها است. مقدار پروتئین آن در هر 100 گرم 13.69 است، در حالی که مقدار قند این میوه فقط 3.59 در 100 گرم است و همین امر باعث می شود چلغوز یک میان وعده سالم باشد. در هر 100 گرم از این میوه، 251 میلی گرم منیزیم و 16 میلی گرم کلسیم وجود دارد. ارزش پتاسیم موجود در چلغوز 597 میلی گرم در 100 گرم است. چنانچه در این بخش از نمناک گفته ایم این میوه همچنین منبع غنی فولات و آهن است و از این رو برای زنان باردار بسیار مغذی است. حدود 34 گرم فولات در 100 گرم موجود است. چلغوز همچنین سرشار از ویتامین A می باشد و به افراد در بهبود بینایی کمک می کند. با مصرف این میوه، به صورت روزانه، شب کوری به طور چشمگیری بهبود می یابد. 

موارد ذکر شده در زیر از بهترین منابع سلامتی چلغوز می باشند:

منبع غنی از روی

روی یک عنصر اساسی است که از بروز ناباروری جلوگیری می کند. مقدار کافی روی در بدن تعداد اسپرم ها را بهبود می بخشد و باعث می شود اسپرم برای باروری به حرکت درآید. روی، سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند ،به بهبودی سریع زخم ها کمک می کند و از بروز مکرر سرماخوردگی جلوگیری می کند. 

سرشار از منیزیم

چلغوز منبع غنی منیزیم است. دوز کافی منیزیم از نوسانات خلقی و افسردگی جلوگیری می کند. منیزیم هنگام شب در بدن مصرف می شود، به افراد برای آرامش حواس و ماهیچه ها کمک می کند و خواب خوب شبانه را تسهیل می کند. منیزیم در رشد ساختاری سالم استخوان ها کمک می کند، از این رو زنان باردار و مسن که نیاز به تراکم استخوان بالا دارند تا بدن آنها به خوبی کار کند، باید به طور مرتب از این عنصر جادویی استفاده کنند. منیزیم انتقال کلسیم در بدن را تسهیل می کند و این به نوبه خود مانع از دردهای مفاصل و سایر دردهای بدن مربوط به سالخوردگی می شود. دوز روزانه منیزیم باعث تقویت قلب سالم می شود. 

سرشار از آهن

چلغوز از نظر مقادیر آهن بسیار غنی است. این ماده مغذی برای ذخیره اکسیژن و انتقال آن به اندام های حیاتی بدن مورد نیاز است، برای زنان باردار نیز بسیار مفید است زیرا مقدار آهن مورد نیاز را دریافت می کنند. اگر مادران چلغوز را در رژیم غذایی خود به طور منظم داشته باشند، سلامت و رشد مغز کودک نیز بهبود می یابد. 

جلوگیری از دیابت

شاخص قند چلغوز بسیار کم است که باعث افزایش عملکرد انسولین می شود. انسولین به پردازش بیشتر مقدار قندها کمک می کند و بنابراین این میوه ی از گونه کاج ها، خطر ابتلا به دیابت را کاهش می دهد. 

مقدار انرژی بالا

چلغوز سرشار از کربوهیدرات های تولید کننده انرژی است. مواد مغذی موجود در این میوه کلسترول بد (LDL) را کاهش داده و جذب کلسترول خوب (HDL) را در بدن بهبود می بخشد. وجود آلفا توکوفرول به بدن کمک می کند تا بتواند چربی ها را به انرژی تبدیل کند وچلغوز سرشار از آلفا توکوفرول است و از این رو روند چربی سوزی در بدن را تسریع می کند. اسکارلن یکی دیگر از عناصر حیاتی است که به کاهش سریع کلسترول LDL کمک می کند.1

کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی

آجیل، به طور کلی، همواره به عنوان ماده ی غذایی مفیدی برای سلامتی قلب به شمار می رود. مطالعات نشان داده اند، مصرف آجیل می تواند خطر مرگ ناگهانی ناشی از سکته ی قلبی را کاهش دهد. چربی تک اشباع نشده، ویتامین E، ویتامین K، منیزیوم، و منگنز ترکیب قدرتمندی جهت پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی ایجاد می کنند.

اسید پینولنیک موجود در دانه ی درخت کاج به حفظ کلسترول سالم و حتی کاهش سطوح کلسترول بد (ال دی ال) کمک می کند. ویتامین K موجود در چلغوز نیز جهت پیشگیری از خونریزی بعد از جراحت به تشکیل لخته ی خونی کمک می کند؛ و هم زمان ویتامین E نیز باعث تولید گلبول های قرمز خون می شود؛ این سلول های خونی برای انتقال اکسیژن مهم هستند. مصرف دانه های درختان (نظیر دانه ی درخت کاج – چلغوز) با کاهش سطوح فشار خون رابطه ی مستقیم دارد.

بهبود سلامت مغز

این دانه ی خوراکی غنی از آهن است – آهن جزء مواد معدنی است که برای ذخیره سازی و انتقال اکسیژن ضروری است. این خواص چلغوز به بهبود سلامت مغز نیز کمک می کند.

طبق برخی گزارش های علمی، دانه کاج می تواند به درمان اضطراب، افسردگی، و استرس نیز کمک کند. به تایید یک مطالعه ی علمی، مصرف غذایی منیزیوم می تواند به بهبود وضعیت افسردگی و اختلالات اضطراب در نوجوانان کمک کند. وجود سطوح بالای منیزیوم در بدن نیز ممکن است به کاهش فوران های هیجانی و سایر رفتارهای مربوط به اختلالات خلقی کمک کند.

کاهش خطر ابتلا به سرطان

این خواص چلغوز به خاطر وجود منیزیوم در این دانه ی خوراکی است. این ماده ی معدنی می تواند باعث کاهش خطر ابتلا به انواع مختلفی از سرطان شود. طبق نتایج یک مطالعه، کاهش روزانه ۱۰۰ میلی گرم از منیزیوم موجود در سرم خون می تواند تا ۲۴ درصد باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده شود.

استحکام استخوان ها

آیا می دانستید ویتامین K بهتر از کلسیم می تواند به استحکام استخوان ها کمک کند؟ این ادعا بر اساس نتایج پژوهشی مطرح شده است. طبق نتایج یک مطالعه، این ویتامین می تواند به درمان و پیشگیری از پوکی استخوان کمک کند. ویتامین K نه تنها تراکم معدنی استخوان را افزایش می دهد، بلکه خطر شکستگی را نیز کاهش می دهد.

و یک نکته ی جالب دیگر – یکی از دلایل شایع کمبود ویتامین K در بدن مصرف محصولات دارویی کاهنده ی کلسترول است. ولی با مصرف چلغوز، نیازی به مصرف داروهای کاهنده ی کلسترول ندارید، زیرا این دانه ی خوراکی به خودی خود می تواند کلسترول را کاهش دهد. چلغوز غنی از ویتامین K است.

کمک به کنترل وزن

در این بخش بار دیگر به خاصیت ضد اشتهای دانه کاج اشاره می کنیم. پیش تر گفته بودیم اسید پینولنیک موجود در این دانه ی خوراکی می تواند اشتها را سرکوب کند. این خواص چلغوز می تواند به کاهش وزن منجر شود.

سایر اسیدهای چرب مفید برای سلامت قلب که در دانه کاج وجود دارند نیز به سوزاندن چربی شکم کمک می کنند. طبق نتایج یک مطالعه، جایگزینی چربی اشباع شده در رژیم غذایی با مصرف چلغوز (و به طور کلی آجیل) می تواند بدون نیاز به تغییرات اضافی در مصرف کالری یا طول مدت ورزش، به کاهش وزن کمک کند.

تقویت دستگاه ایمنی بدن

منیزیوم و روی (زینک) موجود در دانه کاج می توانند به خوبی باعث تقویت دستگاه ایمنی بدن شوند. منیزیوم به حفظ تعادل هورمونی بدن و استحکام بافت همبند، و روی (زینک) نیز به تقویت دستگاه ایمنی بدن و التیام زخم ها کمک می کند.

طبق یک گزارش علمی، افزودن روی (زینک) به رژیم غذایی می تواند به تقویت دستگاه ایمنی بدن در افراد میانسال کمک کند. مصرف روی (زینک) با بهبود کارکرد و تعداد سلول های لنفوسیت تی رابطه ی مستقیم دارد؛ این سلول ها نوعی از گلبول های سفید خون هستند که عوامل بیماری زای مهاجم را نابود می کنند.3

سلامت کبد

چلغوز به دلیل کاهش تری‌ گلیسیرید و داشتن اسید های چرب غیر اشباع می تواند برای سلامت کبد مفید باشد و شر مواد مضر را کم کند.

تنظیم فشارخون

از خواص دیگر چلغوز داشتن پتاسیم و منگنز غنی است که می تواند به تنظیم و تعادل فشار خون کمک کند.

تقویت بینایی

ویژگی مهم دیگر چلغوز، دارا بودن ویتامین‌ های A، K برای سلامت چشم و تقویت بینایی است.

فواید چلغوز برای پوست

دانه های چرب چلغوز باعث نرمی پوست شده و ویتامین E و پتاسیم آن نیز موجب طراوت و شادابی پوست می شود.

تقویت حافظه

از دیگر فواید چلغوز می توان به وجود نیاسین یا ویتامین B3 اشاره کرد، که با بهبود عملکرد مغز، موجب تقویت حافظه می گردد.

انرژی زا

چلغوز سرشار از پروتئین، پتاسیم، آنتی اکسیدان فیبر و چربی غیر اشباع است که بسیار انرژی زاست و موجب سرحالی شما خواهد شد.4

عوارض جانبی و آلرژی های چلغوز

برخی از افراد از خوردن مرتب چلغوز، تغییر در حس چشایی گزارش کرده اند. این بیماری که به آن دهان کاج گفته می شود حداکثر یک هفته طول می کشد. افراد خاصی که به این میوه حساس هستند دچار بثورات و خارش می شوند و گاهی موارد جزئی از سوء هاضمه، نفخ، استفراغ، مشکل در تنفس و اسهال نیز گزارش می شود.

نکته ی مهمی که در این بخش از نمناک باید به آن توجه داشته باشید این است که چلغوز طبع گرم دارد و برای افرادی با مزاج خشک ، صفراوی و سوداوی مناسب نیست ، بنابراین در طب سنتی مصرف آن فقط به افرادی با مزاج رطوبی همچون دموی بویژه بلغمی توصیه می شود.2

پی نوشت:
1.www.yjc.ir
2.www.namnak.com
3.www.saednews.com
4.www.photokade.com