مدح و ستایش خود، عواقب مدح دیگران چون عجب و تکبر را بدنبال دارد و علاوه اینکه اصولًا خودستائی زائیده تکبر و غرور است.

البته ناگفته نماند که در بعضی حالات، مدح خود و ستایش نفس جایز شمرده شده است، برخی از این موارد جواز در اینجا ذکر می شود و قبل از آن تذکر این نکته لازم است که پا فراتر گذاشتن از موارد قطعی جواز و در حدّ لزوم، ناشی از توجیهات شیطانی بوده و می بایست از آنها دور ماند.

1- رفع اتّهام از خود

بر آدمی لازم است که خود را در مظان اتّهام قرار ندهد، و اگر بتواند با ستایش خویش، راه خروج از اتّهام را هموار سازد، خودستائی برای او جایز است.
انسان پاکدامن می تواند خود را از اتّهام وارده، مبرّا سازد و حدیث نفس و خودستائی به فراخور آن جایز و یا حتی در برخی موارد واجب می باشد. این عمل در واقع دفاع از خود و منع دیگران از ورود در معصیت سوءظن است.

2- مراتب امر و نهی

اگر تحقق فرمان الهی و ترک محرمات، متوقف به این باشد که آمر و ناهی باز شناخته شود و هویتش آشکار گردد، بر او لازم است خود را بشناساند و در حد نیاز، خود را با ذکر ممدوحات مرتبط تعریف نماید.

3- بیان نعمت خداوند

بیان نعمت های خدا ضروری و کتمان آن نوعی ناشکری است.

«وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّک فَحَدِّثْ»[1] [نعمت های پروردگارت را بازگو نما.] و لذا بیان آنها مخصوصاً در مقابل کسانی که ناشکر و ناسپاسند، و یا به خداوند به واسطه روا نشدن حاجاتشان ظنین می باشند، لازم می باشد.

از این رو ست که حضرت رسالت صلی الله علیه و آله در پاسخ سؤال اصحاب، فضائل خود را از انبیاء دیگر الهی برمی شمارد و حضرت امیر علیه السلام نیز در پاسخ این سؤال که تو بالاتری یا انبیاء، فضائل خود را بر آنان بیان می فرماید و حضرت سجاد علیه السلام در خطبه معروف خویش در مسجد جامع دمشق، خود را معرفی می کند و با بیان انساب خود فضائل خویش را بر می شمارد.

بدیهی است پا فراتر گذاشتن از موارد جواز همان طورکه بیان شد صحیح نیست چراکه تعریف کننده از خود به تعبیر روایات بدترین خلایق و ذابح نفس خویش شمرده شده است.

قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
«مَنْ قالَ انّی خَیرُ النَّاسِ فَهُوَ مِنْ شرِّ النَّاسِ وَ مَنْ قالَ انّی فِی الْجَنَّةِ فَهُوَ فِی النَّارِ»[2] [کسی که بگوید من بهترین مردم هستم بدترین آنهاست و آنکه بگوید من در بهشتم، در آتش است.]

قال علی علیه السلام:
«مَنْ مَدَحَ نَفْسَهُ فَقَدْ ذَبَحَها»[3] [کسی که خویشتن را مدح کند، خود را ذبح نموده است.]

پی نوشت ها:
[1] ضحى- 11.
[2] بحار الانوار- جلد 70- صفحه 398.
[3] غرر الحکم).

منبع: حوزه نت