الف. «أمّ صبیان» در طب قدیم، نام نوعی بیماری مخصوص کودکان (صرع؛ یعنی غش) است.[1] همچنین گفتهاند ام صبیان، نام جنّ یا شیطانی است که دشمن کودکان و نوزادان و آزار دهنده آنها است.[2]
صرع کودکان در جوامع اسلامى به نامهای گوناگون دیگری نیز شناخته مىشده است. از آن جمله است: «ریح الصبیان»، «ام الشیطان»، «فزع اطفال» و «کُخ کودکان». این نامها به احتمال زیاد برگرفته از مجموعه واژگان و مصطلحات رایج در فرهنگ عامه مردم بوده؛ چون مردم با نوع این بیماری و علت بروز آن آشنایى نداشتند و عامل آنرا جنّ یا شیطان یا دیوباد میپنداشتند؛ از اینرو، چنین نامهایى بر این بیماری نهاده بودند.[3]
گفتهاند وقتى ام صبیان در تن کودکى برود، جان و روان او را تسخیر میکند، و به اصطلاح او را میزند، یا میگیرد و بیمار میکند.[4]
ب. با توجه به اینکه «ام صبیان» نوعی بیماری است، در منابع اسلامی توصیه به خواندن دعاهایی شده است تا اگر خدا بخواهد از بروز این بیماری جلوگیری شود:
1. پیامبر خدا(ص) در سخنانی فرمود: «هر کس صاحب فرزند شود و در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگوید، امّ صِبیان به او زیان نمیرساند».[5]
2. «ای علی! وقتی فرزندى نصیبت شود در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگو تا هرگز شیطان به او آسیبى نرساند».[6]
3. ابو یحیى رازى میگوید: امام صادق(ع)فرمود: «چون کودکتان زاده شود، با او چه میکنید؟».
گفتم: نمیدانم چه کنیم.
فرمود: «به اندازه یک عدس، گاوْشیر[7] بردار و آنرا در آب، حل کن. سپس، از آن، دو قطره در سوراخ راست بینى و یک قطره در سوراخ چپ بینى وى بچکان و در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگوى. این کار، پیش از آنکه ناف نوزاد را ببُرند، برایش انجام شود؛ چرا که در این صورت، هرگز پریشانى نبیند و به امّ صِبیان مبتلا نشود».[8]
3. امام جواد(ع) تعویذی برای فرزندش امام هادی(ع) برای جلوگیری از بیماریهای گوناگون مانند ام صبیان نگاشت: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِالله الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ … وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مِنَ السَّحَرَةِ وَ الْغِیلَانِ وَ أُمِّ الصِّبْیَانِ وَ مَا وَلَدُوا وَ مَا وَرَدُوا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ دَاخِلٍ أَوْ خَارِجٍ وَ عَارِضٍ وَ مُعْتَرِضٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ ضَرْبَانِ عِرْقٍ وَ صُدَاعٍ وَ شَقِیقَةٍ وَ أُمِّ مِلْدَمٍ».[9]
4. فردی به امام هادی(ع) نامه نوشت و از اینکه کودکش دچار بیماری ام صبیان شده است، نزد حضرت شکایت کرد. امام(ع) فرمود: «این [دعا] را در ورقی بنویس، و بر او آویزان کن، او انجام داد، و فرزندش به خواست خدا شفا یافت، دعا این است: “بِسْمِ اللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الْحَلِیمِ الْکَرِیمِ الْقَدِیمِ الَّذِی لَا یَزُول أَعُوذُ بِعِزَّةِ الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ مِنْ شَرِّ کُلِّ حَیٍّ یَمُوتُ”؛ به نام خداوند والا مقام، بزرگ مرتبه بردبار، بخشنده ازلی، آنکه همیشه هست، پناه میبرم، به عزتمندی خداوند زندهای که نمیمیرد، از شرّ هر زندهای که میمیرد».[10]
برخی دعاهای دیگر نیز در سایتها برای بیماری ام صبیان نقل شده است[11] که نمیتوان به صورت کلی آنها را تأیید کرد، بلکه در هر مورد باید به دنبال سند و اعتبار منبعی بود که این دعا در آن وجود دارد.
صرع کودکان در جوامع اسلامى به نامهای گوناگون دیگری نیز شناخته مىشده است. از آن جمله است: «ریح الصبیان»، «ام الشیطان»، «فزع اطفال» و «کُخ کودکان». این نامها به احتمال زیاد برگرفته از مجموعه واژگان و مصطلحات رایج در فرهنگ عامه مردم بوده؛ چون مردم با نوع این بیماری و علت بروز آن آشنایى نداشتند و عامل آنرا جنّ یا شیطان یا دیوباد میپنداشتند؛ از اینرو، چنین نامهایى بر این بیماری نهاده بودند.[3]
گفتهاند وقتى ام صبیان در تن کودکى برود، جان و روان او را تسخیر میکند، و به اصطلاح او را میزند، یا میگیرد و بیمار میکند.[4]
ب. با توجه به اینکه «ام صبیان» نوعی بیماری است، در منابع اسلامی توصیه به خواندن دعاهایی شده است تا اگر خدا بخواهد از بروز این بیماری جلوگیری شود:
1. پیامبر خدا(ص) در سخنانی فرمود: «هر کس صاحب فرزند شود و در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگوید، امّ صِبیان به او زیان نمیرساند».[5]
2. «ای علی! وقتی فرزندى نصیبت شود در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگو تا هرگز شیطان به او آسیبى نرساند».[6]
3. ابو یحیى رازى میگوید: امام صادق(ع)فرمود: «چون کودکتان زاده شود، با او چه میکنید؟».
گفتم: نمیدانم چه کنیم.
فرمود: «به اندازه یک عدس، گاوْشیر[7] بردار و آنرا در آب، حل کن. سپس، از آن، دو قطره در سوراخ راست بینى و یک قطره در سوراخ چپ بینى وى بچکان و در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگوى. این کار، پیش از آنکه ناف نوزاد را ببُرند، برایش انجام شود؛ چرا که در این صورت، هرگز پریشانى نبیند و به امّ صِبیان مبتلا نشود».[8]
3. امام جواد(ع) تعویذی برای فرزندش امام هادی(ع) برای جلوگیری از بیماریهای گوناگون مانند ام صبیان نگاشت: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِالله الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ … وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ مِنَ السَّحَرَةِ وَ الْغِیلَانِ وَ أُمِّ الصِّبْیَانِ وَ مَا وَلَدُوا وَ مَا وَرَدُوا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذِی شَرٍّ دَاخِلٍ أَوْ خَارِجٍ وَ عَارِضٍ وَ مُعْتَرِضٍ وَ سَاکِنٍ وَ مُتَحَرِّکٍ وَ ضَرْبَانِ عِرْقٍ وَ صُدَاعٍ وَ شَقِیقَةٍ وَ أُمِّ مِلْدَمٍ».[9]
4. فردی به امام هادی(ع) نامه نوشت و از اینکه کودکش دچار بیماری ام صبیان شده است، نزد حضرت شکایت کرد. امام(ع) فرمود: «این [دعا] را در ورقی بنویس، و بر او آویزان کن، او انجام داد، و فرزندش به خواست خدا شفا یافت، دعا این است: “بِسْمِ اللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الْحَلِیمِ الْکَرِیمِ الْقَدِیمِ الَّذِی لَا یَزُول أَعُوذُ بِعِزَّةِ الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ مِنْ شَرِّ کُلِّ حَیٍّ یَمُوتُ”؛ به نام خداوند والا مقام، بزرگ مرتبه بردبار، بخشنده ازلی، آنکه همیشه هست، پناه میبرم، به عزتمندی خداوند زندهای که نمیمیرد، از شرّ هر زندهای که میمیرد».[10]
برخی دعاهای دیگر نیز در سایتها برای بیماری ام صبیان نقل شده است[11] که نمیتوان به صورت کلی آنها را تأیید کرد، بلکه در هر مورد باید به دنبال سند و اعتبار منبعی بود که این دعا در آن وجود دارد.