در جامعه اسلامی تفاوت بین مالیات با خمس و زکات در چیست؟

از منظر فقه اسلامی ؛ «خمس» یک واجب الهى و عبادى مالی است که در آن قصد قربت معتبر است؛ ولى «مالیات» یک حکم قانونى و حکومتى و تابع شرایط زمان و مکان است و هیچ گونه منافاتى با خمس ندارد. از این رو پرداخت مالیات، نمى تواند جایگزین خمس گردد.(امام، استفتاءات، ج 1، س 199؛ مکارم، استفتاءات، ج 1، س 333؛ تبریزى، استفتاءات، س 853؛ صافى، جامع الاحکام، ج 2، س 732؛ دفتر: سیستانى، وحید، خامنه اى، فاضل، نورى و بهجت.)در دهه های آغازین اسلام ،با توجه به محدود بودن جامعه اسلامی و کم بودن هزینه های دولت ،از زکات افزون بر فقر زدایی ،در هزینه های جاری و تأمین بودجه دولت و هزینه جنگ استفاده میشد. اما پس از گسترش اسلام و نیاز حکومت ها به تأمین بهداشت ،امنیت ، رفاه ، آموزش مردم ، مالیات و خراج ها نیز برای تامین این نیازمندی ها در کنار زکات قرار گرفت. این مالیات ها بر حسب نوع درآمد مردم آن زمان از اسبان یا زمین های کشاورزی گرفته می شد. برای نمونه حضرت علی (ع) در زمان حکومتش برای اسبان سواری دو دینار و اسب های بارکش یک دینار مالیات وضع کردند. به عبارت دیگر نگاهی به فلسفه تشریع خمس و زکات و وضع مالیات در حال حاضر و قرنهای اولیه اسلام ما را به این نکته رهنمون می سازد که موارد مصرف آن ها از هم جدا هستند و پرداخت یکی کفایت از دیگری نمی کند . برخی از تفاوت های مصرف زکات و مالیات عبارت است: الف- اصل فلسفه تشریع زکات برای فقر زدایی است اما فلسفه تشریع مالیات تأمین هزینه های حکومت می باشد. ب- زکات نصاب مشخصی دارد و از اشیاء و اموال معینی گرفته می شود. اما مالیات مقدار معینی ندارد و تعیین آن به عهده کارشناسان حکومت است. ج- زکات برای تامین نیازمندی های مسلمانان است. اما مالیات برای تامین نیازهای دولت است. درباره تفاوت مصادیق خمس با مالیات نیزگفتنی است. یک دوم خمس سهم امام است و یک دوم دیگر آن مانند زکات برای رفع نیازمندی های سادات است.(ر.ک مسائل مستحدثه زکات ،مجله فقه اهل البیت ،شماره 10) بخشی از خمس از آن خداوند ، پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام و حکومت اسلامی است و بخش دیگر آن مربوط به تأمین فقرا و مستمندان و در راه ماندگان از سادات است ، در حالی که مالیات برای خود شهروندان است و در تأمین منافع عمومی و هزینه های جاری کشور مصرف می شود. مالیات در حقیقت هزینه هاى زندگى است که به طور غیر مستقیم پرداخت مى گردد؛ مثلاً براى ساختن جاده ها، تأمین امنیت، بهداشت، آموزش و… از همین جهت جزء مخارج زندگى به حساب مى آید. ولى خمس به مازاد درآمد زندگى و موارد دیگرى که در رساله ها توضیح المسایل آمده، تعلق مى گیرد.
در حقیقت مالیات پرداخت مخارج زندگى خود فرد است؛ ولى خمس و زکات تأمین خلأها و نیازهاى مستمندان و مصارف دیگرى است که مشخص شده است.