در مورد امام باقر ـ عليه السّلام ـ و جريانهاي اجتماعي معاصر آن حضرت توضيح دهيد؟

دوران حيات امام محمد باقر ـ عليه السّلام ـ :[1]1. مرحلة ماقبل از تصدي امامت (شامل قيادة فكريه و سياسيه با هم) مقابله و مجادله با افكار انحرافيه و هدايت طريق مستقيم شيعيان.
2. مرحلة بعد از شهادت امام زين العابدين سنة 95 هـ (شامل قيادة فكريه، سياسية و بيان احكام  و ادارة امور شيعيان و مبارزة مخفي با دستگاه خلافت عباسي.
ويژگي‌هاي دوران امام باقر ـ عليه السّلام ـ تا شهادت پدر بزرگوارشان امام سجاد ـ عليه السّلام ـ :
1. از زمان تولد تا چهار سالگي تحت ساية جدش امام حسين ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد، كه از اوضاع اجتماعي و وقايع سياسي آن عصر مطلع و آگاه بودند، در اين مدت واقعه جانسوز كربلا را از نزديك ديدند، كه طاغوت كوفه و شام را بخوبي شناختند ( و به نوعي پيام آور كربلا بودند كه در زنده نگه داشتن اين واقع فعال بودند).
2. واقعة حره، سال 63 هـ را بخوبي و از نزديك درك كردند، عدّه‌اي از بزرگان و مردم مدينه بعد از واقعة كربلا در سال 61 هـ ، هنوز يزيد و دستگاه خلافت وي را نامشروع مي‌دانستند، يزيد لشكري از شام فرستاد و واقعه تلخ و دردناك مدينه را به وجود آورد كه معروف به جنگ حره مي‌باشد، عدّه‌اي از شيعيان كشته و…
3. امويان در اين عصر از زندگاني امام باقر ـ عليه السّلام ـ براي استمرار خلافت خود و مشروع جلوه دادن آن افكار و فرقه‌هاي انحرافي ايجاد كردند، مانند فرقه مرجئه، جبريه، مفوضه كه امام باقر ـ عليه السّلام ـ با همة آنها به نوعي مخالفت و هويت خرافي و زشت آنها را بيان مي‌فرمودند، بنظر مي‌رسد، مهم‌ترين و سخت‌ترين دوران امام باقر ـ عليه السّلام ـ مبارزه با اين افكار پليد مي‌باشد.
4. جابجايي قدرت در عصر اموي كه موروثي بوده از جريان مهم ديگر عصر امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد؛با مبارزه با آنها به اشكال مختلف، در اين جابجايي بيشترين تحرك از علويون ديده مي‌شود، كه دوران بسيار سخت علويون است، كه سبّ امام علي ـ عليه السّلام ـ در اين دوره رواج و شدت داشته است و براي امام باقر ـ عليه السّلام ـ بسيار تحملش سخت و جانكاه بوده است.
5. وقوع قيامهايي بر ضد امويان در عصر امام باقر ـ عليه السّلام ـ كه اوضاع اجتماعي را سخت‌تر و دهشتناك‌ مي‌كند، كه اين قيام‌ها بعد از واقعة عاشورا بوده است مانند؛ قيام توابين در سال 65 هـ .
سال 66 هـ قيام مختار، قيام مطرف بن مغيرة بن شعبه در سال 77 هـ ، كه نوع برخورد و مواضع عالمانه امام باقر ـ عليه السّلام ـ و نسپردن خود و شيعيان به اين جريانات قابل توجه مي‌باشد.
6. بيان و انتشار احاديث جعلي در عصر امام باقر ـ عليه السّلام ـ توسط دستگاه خلافت اموي با نيرنگ و فريب بعضي از علماي دربار خود به نوعي جعل حديث در اين عصر، اوضاع اجتماعي امام باقر ـ عليه السّلام ـ را سخت‌تر مي‌نمايد.
7. انحراف اخلاقي دستگاه خلافت يزيد و جانشينان وي، و رواج مفاسد به جامعة اسلامي، اوضاع اجتماعي و برخورد امام باقر ـ عليه السّلام ـ و نگه داشتن طومار شيعيان از اين انحرافات قابل توجه است.
8. زندگي امام باقر ـ عليه السّلام ـ در اين دوران تحت ساية پدر خود امام سجاد ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد. كه تمام وجود آن حضرت رف برگرداندن احكام و شرايع اسلامي از طريق دعا و بيان حقوق اسلامي در تمامي زمينه‌ها مي‌باشد.
بعد از شهادت امام سجاد ـ عليه السّلام ـ
9. در اين مرحله، امام باقر ـ عليه السّلام ـ جاي پدر بزرگوارخودرا درامامت گرفت و نظام فاسد اموي را براي اسقاط آن، به صورت غير مستقيم هدف گرفت. در اين مرحله، مقام امامت به امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي‌رسد با تنصيص امام سجاد ـ عليه السّلام ـ از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ ، و هدايت جامعة اسلامي را در بعد دنيوي و معيشت و بعد اخروي و سعادت را بر عهده مي‌گيرد.
وضع اهل بيت ـ [2]منهال مي‌گويد: در خدمت حضرت باقر ـ عليه السّلام ـ نشسته بودم كه شخصي وارد شد و بر آن حضرت سلام كرد و پاسخ شنيد، احوال حضرت را پرسيد، حضرت فرمود: آيا وقت آن رسيده است كه بدانيد حال ما چطور است؟ ما در اين امت اسلامي مانند بني اسرائيل شديم كه فرزندانشان را مي‌كشتند و زنانشان را زنده نگه مي‌داشتند، اين امت نيز بر ما همين رفتار را دارند .
وضع جامعه :[3]حضرت باقر ـ عليه السّلام ـ وارد مسجدالحرام گرديد، دسته‌اي از قريش متوجه آن جناب شده و پرسيدند كه اين شخص كيست؟ به آنها گفته شد كه اين فرد امام و پيشواي اهل عراق است.
يكي از آنها گفت: خوب است كه شخصي را بفرستيم تا از او سؤالي بكند. جواني نزد آن حضرت آمد و عرض كرد: اي عمو بزرگترين گناه كبيره كدام است؟
حضرت فرمودند: ميگساري و شرابخواري.
جوان برگشته و جواب را به آنها گفت، گفتند: بار ديگر بپرس. عرض كرد: بزرگترين گناه كبيره كدام است؟ حضرت فرمود: اي برادرزاده، مگر نگفتم كه ميگساري و شرابخواري!
زيرا شرابخوار به زنا و سرقت و قتل و شرك رو مي‌آورد، تمام كارهاي ناشايسته‌اي كه از شرب خمر سرچشمه مي‌گيرد بالاترين گناهان هستند همانگونه كه خود درخت انگور از همه درخت‌ها بالاتر مي‌رود و بلندتر مي‌شود.
مردم داري و همراه با جماعت بودن امام باقر ـ عليه السّلام ـ [4]از زراره روايت شده كه گفت: حضرت باقر ـ عليه السّلام ـ بر جنازة مردي از قريش حاضر شد و من در خدمتش بودم و در آن جماعت، عطا، كه مفتي مكه بود حضور داشت. در اين حال ناله و فريادي از زني بلند گشت، عطا به او گفت: يا خاموش باش، يا ما باز مي‌گرديم و آن زن خاموش نشد، پس عطا بازگشت، من به حضرت باقر عرض كردم كه عطا برگشته! امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرمود: با ما باشيد همراه جنازه برويم پس اگر ما وقتي چيزي از باطل را با حق نگران شويم و حق را به سبب آن باطل فروگذار بنمائيم حق مسلم را ادا نكرده باشيم( يعني تشييع جنازة اين مرد مسلم كه حق اوست به سبب فرياد يك زن فرو گذاشته نمي‌‌‌‌شود).

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
2ـ ستارگان درخشان، ج ؛نويسنده: 7محمّد جواد نجفي،.
3ـ  امام باقر ـ عليه السّلام ـ جلوه امامت در افق روشن؛نويسنده:. احمد ترابي
احتجاجات امام باقر ـ عليه السّلام ـ با اهل كتاب [5]يكي از ويژگي‌هاي مهم عصر امام باقر ـ عليه السّلام ـ برخورد و احتجاجات ايشان با اهل كتاب مي‌باشد كه اين موضع امام ـ عليه السّلام ـ چندين مطلب را براي ما روشن مي‌نمايد. از جمله: حقانيت اسلام، عصمت و علم لدني امام ـ عليه السّلام ـ ، مبارزه با افكار خرافي آن عصر و… در اين بخش بصورت فهرست و كوتاه عناوين چندي را مي‌آوريم و براي مطالعه به كتب ديگر ارجاع مي‌دهيم.
1. احتجاج آن حضرت با محمد بن منكدر از زاهدان و عابدان بلندآوازة عصر خويش.
2. احتجاج آن حضرت با نافع بن ازرق يكي از سران خوارج.
3. احتجاج آن حضرت با عبدالله بن نافع بن ازرق يكي ديگر از خوارج.
4. احتجاج آن حضرت با قتادة بن دعامه بصري.
5. احتجاج آن حضرت با عبدالله بن معمر ليئي دربارة متعه.
حركت اصلاحي امام باقر ـ عليه السّلام ـ براي جامعة اسلامي كه آفات زيادي هجوم آورده بودند.[6]1. اصلاح فكري و اعتقادي. رد افكار و عقائد انحرافي و مذاهب منحرفه، مانند مخالفت با مرجئه كه فرمودند: اللهم العن المرجئة فانهم أعداؤنا في الدنيا والآخرة.
2. مناظره با مذاهب و رموز منحرفه. مثلاً: مناظره و مجاب كردن علماء نصاري.
3. پست شمردن فقهاي درباري (علمايي كه در دستگاه خلافت به نفع امويان بودند).
4. دعوت براي گرفتن افكار نقيه و پاك.
5. نشر علوم اهل‌بيت ـ عليهم السّلام ـ .

نتيجه گيري:
زندگي اجتماعي و ويژگي‌هاي امام باقر ـ عليه السّلام ـ يك دانشگاه علوم و معارف الهي مي‌باشد در تمامي ابعاد خود، از بدو تولد امام تا لحظة شهادت ايشان براي انسان‌ها تكامل و رشد مي‌باشد و هر تشنه‌اي را از زلال ناب خود سيرآب مي‌نمايد.

پي نوشت ها:
[1] . اعلام الهداية، الامام الباقر ـ عليه السّلام، «تأليف گروهي». نشر: للمجمع العالمي لاهل البيت ـ عليهم السّلام ـ ، ـ ، نوبة الطبع: الاولي، تاريخ النشر: 1422 ج 7،هـ ، «تأليف گروهي».
[2] . ، منبع اصلي، امالي شيخ طوسي، ج 2، ص 154.غياثي كرماني، سيد محمد رضا، اختران هدايت، چاپ دوم 72، نشر اهل‌بيت، ص 112،
[3] . بحارالانوار، جلد 11، ص 103.
[4] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، نشر موعود نور، چاپ اول 79، ج 2، ص 147، مناقب و فضائل امام باقر ـ عليه السّلام ـ .
[5] . امين، سيد محسن، سيرة المعصومين ـ عليهم السّلام ـ ، ترجمه، علي حجتي كرماني، نشر سروش، چاپ اول 1374، محل نشر تهران.
[6] . ناشر: للمجمع العالمي لأهل البيت ـ عليهم السّلام ـ اعلام الهداية، الامام الباقر ـ عليه السّلام ـ ، ج 7، تاريخ النشر 1422 هـ ، محل نشر: قم.