در مورد فردی که (خدای ناکرده) خودکشی می کند، خداوند با او چه معامله ای می نماید؟ اگر بپذیریم که کسی که دست به چنین اقدامی میزند، از سلامت عقلی و روحی برخور دار نیست (چون اگر بود دست به چنین اقدامی نمی زد) می توان نتیجه گرفت که کیفر هم نمی بیند؟

« قَالَ الصَّادِقُ (ع) مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها.قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى: وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحِیماً. وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ ناراً وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرا : امام صادق علیه السّلام فرموند: هر کس از روى عمد خودکشى کند ، براى همیشه در آتش دوزخ معاقب خواهد بود. خداوند تبارک و تعالى مى فرماید: خود را مکشید همانا خداوند به شما مهربان است ؛ و هر کس از روى دشمنى و ستم چنین کند پس به زودى او را در آتش افکنیم و این کار بر خدا آسان است.(نساء: 29) »(من لا یحضره الفقیه ؛ج 3 ؛ص571 ، حدیث 4953)
همچنین خداوند متعال می فرماید:« وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَق : و کسى را که خداوند خونش را حرام شمرده ، نکشید، جز بحق» (الإسراء/33) یکی از مصادیق نفس محترمه ، خود شخص است ؛ لذا خودکشی نیز در حکم دیگر کشی است.
1. از این حدیث شریف ، و آیه ای که در ضمن آن آمده است ، استفاده می شود که خود کشی عمدی از گناهان کبیره بوده و شخص را مستوجب جهنّم دائمی می کند. بنا بر این ، اگر خودکشی از روی عمد و آگاهی نباشد مستوجب جهنّم نخواهد بود.
2. همچنین از روایت و آیه شریفه استفاده می شود که خودکشی عمدی و همراه با آکاهی می تواند تحقق داشته باشد ؛ و الّا تشریع چنین حکمی بیهوده و غیر حکیمانه می شد. تجربه نیز نشان می دهد که خودکشی همراه با آگاهی و عقل ممکن است. برای مثال عملیّاتهای انتحاری که افراد انجام می دهند در سلامت عقل و روان و با برنامه ریزیهای قبلی و کاملاً هدفمند است ؛ چه این عملیّاتها از سوی مجاهدین فی سبیل الله باشد مثل عملیّات انتحاری مجاهدین حزب الله لبنان و گروه جهادی حماس ؛ و چه از سوی افراد فریب خورده باشد ، مثل برخی اعضاء گروه طالبان. همچنین گاه برخی افراد خود کشی می کنند تا به خیال خود ، خود را از درد و رنجهای دنیایی برهانند ؛ بنا بر این ، شخص برای کشتن خود دلیل اقامه می کند و لازمه این امر داشتن عقل و شعور است. اگر گفته شود که این دلیل سست و غلط است ؛ جواب داده می شود که دلایل اکثر کارهای مردم در همین حدّ بلکه از این هم نازلتر است. برای مثال چه دلیل موجّهی برای شرب خمر یا استعمال موادّ مخدّر یا خوردن مال ربا یا اقدام به غیبت وجود دارد. همه این امور با دلایلی در همین حدّ انجام می شوند ؛ ولی در عرف ، چنین افرادی را بی عقل قلمداد نمی کنند. گرچه از دیدگاه حکمت عملی هر گناهکاری در حال گناه فاقد عقل است ، امّا این عقل ، غیر از عقل عرفی است که ملاک تکلیف است.
4. بنا به مباحث فوق اگر خودکشی کسی واقعاً غیر عمدی یا دارای مجوّز شرعی باشد کیفر اخروی ندارد. امّا به صرف اینکه کسی دارای برخی بیماریهای روانی است نمی توان گفت که او فاقد عقل و اختیار است. این گونه عوامل می توانند زمینه ساز اقدام به خودکشی باشند ، ولی علّت تامّه آن نیستند. حقیقت این است که جز در موارد اندک که شخص دچار توهّمات شدید یا فقدان درک منطقی است ، در بقیّه موارد ، افراد اقدام کننده به خودکشی این عمل را با آگاهی و از روی عمد انجام می دهند. یعنی نزد خود محاسباتی انجام داده و کشته شدن را به نفع خود ارزیابی می کنند ، لذا دست به این کار می زنند ؛ حال این که آیا این محاسبات درستند یا نه ، بحث دیگری است. صرف اقدام به محاسبه عقلی کافی است تا بر عاقل بودن شخص حکم شود. اگر اشتباه بودن یک محاسبه عقلی دالّ بر فقدان عقل در شخص محاسبه کننده باشد در آن صورت جز انسان معصوم ، عاقلی در جهان پیدا نمی شود. از این گذشته چنین نیست که همواره این محاسبات اشتباه باشند بلکه در مواردی کاملاً درستند ؛ برای مثال آنجا که شخص نفعی ابدی و اخروی را بر زندگی دنیایی خود ترجیح می دهد ، محاسبه او کاملاً درست و عقلانی است.
5. در مواردی هم که شخص دچار توهّمات شدید شده یا ذهن منطقی خود را از دست داده است ؛ به طور مطلق نمی توان به بی گناه بودن او حکم نمود. اگر شخص حقیقتاً در پدید آمدن این عارضه دخیل نباشد معذور است ؛ ولی اگر پدید آمدن این عارضه ناشی از انتخاب آگاهانه خود شخص باشد ، در آن صورت نمی توان حکم به بی گناهی او داد. برای مثال اگر شخصی با علم به عوارض توهّم زای قرصهای روان گردان اقدام به خوردن آن نموده و در اثر عوارض آن ، دست به خودکشی بزند باز گناهکار است ؛ چون این خودکشی نتیجه وضعی فعل اختیاری خود اوست.