فصل ششم: آنچه باید بعد از دعا کردن رعایت نمود.
 

1-این است که چه دعایت مستجاب شود وچه اجابت نشود نباید دعا کردن را ترک کنی چون دعا کردن عبادت خداست و عبادت خدا، وظیفه عبد است پس چه حاجتش برآورده شود وچه برآورده نشود باید دعا کردن را ادامه دهد و از خدا طلب های دیگری بکند.(130)
در حدیث قدسی دارد که خداوند به عبد خود می فرماید: شما از دعا کردن خسته نشو من هم از اجابت کردن خسته نمی شوم.(131)
در کافی ابن قدّاح عن ابی عبد الله علیه السلام قال رسول الله صلّی الله علیه و آله (رحم الله عبداً طلب من الله الحاجة فالّح فی الدعاء استجیب له ام لم یستجب و تلا هذه الآیه و ادعو ربی عسی عن لا اکون بدعاء ربی شقیا(132)) امام صادق علیه السلام از پیغمبر صلّی الله علیه و آله نقل کرده که فرمودند:خدا رحمت کند بنده ای را که از خدا طلب کند و اصرار نماید و سماجت کند در دعا کردن چه دعایش اجابت شود وچه اجابت نشود. بعد آیه قرآن را خواندند که ابراهیم خلیل(133) بعد از اینکه از بت ها و بت پرست ها دوری جست به آنها گفت:
من خدای یکتا را می خوانم و او را عبادت می کنم و امیدوارم که نسبت به خواندن خدای خودم اهل شقاوت نباشم و خواندن اورا ترک نکنم چه مرا اجابت کند وچه اجابت نکند و جزای عملم به آخرت مؤکول شود و مرادش این است که من اعتراضی به خدا ندارم.
امام صادق علیه السلام فرموده اند:همیشه مؤمن به حال خوبی و خیر است و امید محکم به خدا دارد و خدا هم او را مورد ترحّم قرار می دهد مگر زمانی که بعد از دعا کردن، عجله در اجابت داشته باشد و وقتی دعایش اجابت نشد نا امید شود و بگوید، دعایم که اجابت نشد برای چه دعا کنم(134)
2-بعد از دعا بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد که قبلاً هم مطرح شد و گذشت.
در کافی از امام صادق علیه السلام نقل شده که دعای دعا کننده در پس حجاب می ماند تا موقعی که بر محمد و آل محمد صلوات فرستاده شود.
و فرمودند:کسی که دعا کند و صلوات نفرستد دعایش به دور سرش می چرخد تا هر وقتی که پیغمبر را به دعا ذکر کند آن وقت بالا می رود.(135)
3-بعد از تمام شدن دعایش بگوید ماشاءالله لا حول و لا قوة الا بالله.
از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند:وقتی بنده خدا می گوید ماشاءالله لا حول و لا قوة الا بالله خداوند متعالی می فرماید:ای ملائکه عبد من تسلیم من شده او را کمک کنید و حاجت او را روا کنید.(136)
4-دعا کننده باید سعی کند بعد از دعا و درخواست حاجت از خدا به طرف معصیت و نافرمایی خدا نرود. در روایت از امام باقر علیه السلام است که می فرماید: عبد از خدا طلب می کند و دعای او اجابت می شود و اراده خدا تعلق می گیرد که زود یا دیر حاجت او را برآورده کند اما او به دنبال گناه می رود، خدا به ملائکه خطاب می کند حاجتش را اجابت نکنند و او را محروم کنند چون کاری کرده که مورد غضب خدا قرار گرفته و این گناه سبب محرومیّت او از حاجتش است.(137)
از اوصاف دعا کننده این است که بعد از دعا تا موقعی که دعایش اجابت نشده معصیت نکند.(ومن صفات الداعی انّه یجتنب الذنوب بعد دعائه).(138)

فصل هفتم: اوقات دعا کردن درسال
 

از اسباب اجابت دعا وقت های مناسب برای دعا کردن است البته باید توجّه داشته باشیم که دعا کردن وظیفۀ عبودیّت عبد است و وقتی نمی شناسد و در همۀ حالات ذکر و دعا مطلوب است ولی در موقعیّت هایی تأکید بیشتری بر دعا کردن شده لذا باید توجه بیشتری به آن اوقات شود و آنها وقت هایی است که در طول سال یک بار می آیند و می گذرند پس، باید توجّه کرد که آن وقت های مناسب را از دست ندهیم.
1-شب قدر است که در هر سال یکشب بیشتر نیست اما چون در شبهای سال مخفی است لازم است تمام شبهایی را که احتمال شب قدر بودن دارد به عبادت و دعا بپردازیم تا بلکه شب قدر را درک کرده باشیم و از فضیلت آن استفاده کنیم. اما مشهور است که شب قدر یکی از این سه شب می باشد،شب نوزدهم یا شب بیست و یکم ویا شب بیست سوم ماه مبارک رمضان که شب بیست و سوم احتمال شب قدر بودنش بیشتر است. لذا روزهای این شبها هم روزهای استجابت دعا است.(139)
2-شب و روز ولادت پیغمبر صلّی الله علیه و آله است که دعا و عبادت فضیلت دارد.
3-شب و روز مبعث پیغمبر صلّی الله علیه و آله است. یعنی شب و روز 27 رجب.
4-شب و روز عرفه است مخصوصاً اگر در عرفات باشی بهتر است و همین طور است اگر شب و روز عرفه را در حرم شریف حسین علیه السلام باشی.
5-شب و روز عید شریف غدیر است که روز منصوب شدن حضرت علی علیه السلام به امامت است.
6-شب و روز عید شریف فطر است که از اعیاد مسلمین است.
7-شب و روز عید شریف قربان که آن هم از اعیاد مسلمین است.
8-شب اول ماه مبارک رجب است که مصادف با ولادت امام باقر علیه السلام است.
9-شب نیمه ماه مبارک رجب است که مصادف با ایام ولادت امیرالمؤمنین علیه السلام است.
10-شب نیمه ماه مبارک شعبان است که مصادف با ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد.
البته این شبها و روز ها خودشان با فضیلت هستند و ولادت بزرگان دین مزید بر شرافت آنها است.
11-ماه مبارک رمضان در هر سال فقط یک بار می آید و تمام شبها و روزها، افطار ها، سحرها، اوقات نمازها، و روز ها و شبهای جمعه اش را باید غنیمت شمرد و در همه اوقاتش دعا و ذکر و عبادت پسندیده است.
پیغمبر اسلام صلّی الله علیه و آله در سخنرانی خود راجع به ماه مبارک رمضان فرمودند: ماهی رو بسوی شما آورده با برکت و رحمت و مغفرت، ماهی که شبها و روزها و ساعت هایش، افضل روزها و شبها وساعت هاست و خودش افضل ماه های سال است، پس با نیّت صادق و قلوب طاهر از خدا طلب کنید تا به شما توفیق روزه گرفتن و قرآن خواندن بدهد چون دعای شما در این ماه مستجاب است.(140)
از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمودند:در ماه رمضان بسیار استغفار کنید و زیاد دعا کنید چون دعا بلاها را از شما دفع می کند و استغفار گناهان شما را محو می نماید.(141)
از امام هفتم علیه السلام است که دعا کردن بلاهای مقدّر شده را دفع می کند.(142)
12-ماه مبارک رجب که از ماههای حرام است و به احترام این ماه در جاهلیّت و در اسلام جنگ را حرام می دانند. از پیغمبر اسلام صلّی الله علیه و آله نقل شده که رجب ماهی عظیم و محترم و با فضیلت نزد خداوند متعال است.(143)
و در روایت دیگر فرمودند:رجب ماه استغفار برای امّت من است پس زیاد استغفار کنید که خدا غفور و رحیم است.(144)
از پیغمبر اسلام صلّی الله علیه و آله نقل شده که در همه شبهای ماه رجب ملکی در آسمان هفتم صدا می زند خوشا به حال ذاکرین و خدا می فرماید:کسی که مرا اطاعت کند او را می بخشم و اگر مرا بخواند او را اجابت می کنم و اگر از من چیزی بخواهد به او عطا می کنم.(145)
پس ماه رجب هم ماه دعا است و در سال یک بار می آید و باید از فرصت آن استفاده کرد و مخصوصاً علیه دشمنان اسلام و مسلمین دعا کرد.
ولادت های ائمه علیه السلام، امام باقر ، امام هادی، امام جواد و امام علی علیه السلام هم در روزهای اول و دوم و دهم و ایام البیض، مزید بر فضیلت این ماه است و همین طور مبعث رسول الله صلّی الله علیه و آله.
13-ماه ذوالقعده از ماه های حرام است یعنی به جهت آن در جاهلیّت جنگ نمی کردند و در اسلام هم مورد قبول است و جنگ در ماه ذوالقعده حرام است.
مرحوم حاج شیخ عباس درمفاتیح از سیّد ابن طاووس روایتی نقل کرده که ذوالقعده ماه اجابت دعاست. روز یازدهم آن ولادت با سعادت علی ابن موسی الرضا است و شب پانزدهم آن نظر رحمت الهی به بندگان است و روز بیست و پنجم آن روز دحوالارض و پهن شدن زمین از زیر کعبه است و روز روزه گرفتن است و روز با فضیلتی می باشد پس، در این ماه ایّام با برکت آن را باید غنیمت شمرد و از ذکر و دعای الهی استفاده کرد. در اقبال می گوید: ماه ذوالقعده ماه دعا کردن علیه دشمنان است البته در بحار از محج نقل کرده که ماه های حرام ماه دعا کردن علیه دشمن و دشمنی هاست.(146)
در اقبال می گوید چون این ماه ،ماه اجابت دعاست پس اوقات آن را غنیمت شمار و از روزه گرفتن استفاده نما و دعاهای مهم راکه نابودی دشمنان اسلام و مسلمین است از خدا طلب کن و بعداً دعاهای دیگر را مورد توجّه قرار بده.
دعای رؤیت هلال این ماه در اقبال چنین است (اللهم ان هذا شهر ذوالقعده من الاشهر اللتی امرت بتعظیمها و جعلت فیها من اسرار العبادات ما شهد بتکریمها فاسئلک ان تجعلنا من الظافرین فیه بسعادت الدنیا و الآخره).(147)
خدایا ! این ماه ذوالقعده از ماه هایی است که امر به گرامی داشتن آن کرده ای و اسراری که در عبادات این ماه قرار داده ای شاهد بر کرامت و بزرگی این ماه است پس از تو سؤال می کنم که ما را از کسانی ک در این ماه به سعادت دنیا و آخرت ظفر پیدا می کنند قرار دهی.
14-ماه ذوالحجة هم از ماه های حرام است و در سال یک بار می آید.
در مصباح المتهجد روایتی از امام صادق علیه السلام دارد که مراد از ایّام معاومات که در سوره حج، آیه 28 آمده دهه اول ذوالحجة است.(148)
روز اول این ماه روز ولادت ابراهیم خلیل و روز ازدواج فاطمه و علی علیها السلام است و همچنین روزی که پیامبر آیه برائت را برای مکه فرستاد که مأمور بردن ابابکر بود و بعد جبرئیل آمد و فرمود:خدا می فرماید: این آیه را باید خودت یا یکی از اهل خودت بخواند که علی را فرستاد و آیه را از ابابکر گرفت و ابابکر برگشت و علی علیه السلام آیه را در موسم حج برای مردم قرائت کرد. عبادت جمعی مسلمین یعنی مراسم حج هم در این ماه بزرگ انجام می شود و روز 18 آن روز عید مبارک غدیر است البته روز عرفه و عید اضحی را قبلاً ذکر کردیم. روز 24 این ماه روزی است که علی علیه السلام در حال رکوع انگشتر خود را به فقیر داد و روز 25 آن روز مباهله پیغمبر صلّی الله علیه و آله با نصارای نجران است و این روز یکی از روزهایی است که اطعام مسکین و فقیر و اسیر که در سوره دهر آمده در آن واقع شده است.(149)
15-ماه محرم که از ماه های حرام است و در سال یک بار می آید.
در جاهلیّت در این ماه شریف جنگ ممنوع بود و در اسلام هم مورد قبول واقع شده ولی یزیدی ها در این ماه حرام جنگ را علیه امام حسین علیه السلام آغاز کردندو فرزند پیغمبر و یاران او را به شهادت رساندند. در مسار الشیعه می گوید: روز اول محرم، روز اجابت دعای ذکریای نبی بوده و سوم آن روز، خلاصی یوسف از چاه است و پنجم آن روز، عبور موسی از دریا و غرق شدن فرعون و هفتم آن روز ،تکلم خدا با موسی در طور و نهم آن روز، خروج یونس از شکم ماهی است و روز تاسوعای حسین است و دهم روز عاشورا و شهادت حسین و یاران با وفای اوست و روز حزن و غصه و گریه است و روز زیارت حسین علیه السلام و یاران اوست و روز 25 محرم روز شهادت امام سجاد علیه السلام است. پس محرم هم ماه دعا علیه دشمنان اهل بیت و طلب زیارت حسین و طلب عفو و مغفرت است همراه با تأثر از مصیبت حسین علیه السلام.(150)
16-ماه شوال است که شب اولش شب عید فطر است و شب مناجات و دعا و احیاء است و روز اولش روز عید مسلمین و روز دعا برای محمد و آل محمد و برای مؤمنین و مؤمنات است. در روایت دارد که امیرالمؤمنین شب عید فطر را احیا می داشت و به دعا و مناجات با خدا و استغفار آن شب را به صبح می رساند و می فرمود:امشب شب گرفتن اجرت یک ماه رمضان است1(151)
17-ماه شعبان است که ماه شریفی است و روزه گرفتن در آن سنت رسول خداست . روز سوم آن ولادت امام حسین علیه السلام است.(152).
روز چهارم آن روز ولادت قمر بنی هاشم عباس علیه السلام است.(153)
روز پنجم آن ولادت امام سجاد علیه السلام است با اختلاف زیادی که در روز ولادت آن حضرت است.(154)
روز 15 آن روز ولادت با سعادت امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف است و شب نیمه شعبان همتای شب های قدر است و روز آن روز گرفتن عیدی است پس در این شب و روز دعا کنیم که امام صادق علیه السلام فرمودند:دعا مستجاب است.(155)
18-در آغاز همه ماه ها رؤیت هلال و دعای آن مستحب است.دعایی که برای رؤیت هلال همه ماه ها می شود خواند اینکه بعد از دیدن ماه بگوید:(اللهم اهلّه علینا بالامن والایمان و السلامه والسلام و المسارعه الی ما تحبّ و ترضی اللهم بارک لنا فی شهرنا هذا و ارزقنا خیره و عونه و اصرف عنّا ضرّه و شرّه و بلائه و فتنته).(156)
و در شب اول هر ماه دو رکعت نماز بخواند در هر رکعت بعد از حمد سوره انعام بخواند. دوم سوره انفال و برائت بخواند، سوم درصورت امکان در هر ماهی زیارت کند امام حسین علیه السلام را و اگر نمی تواند به قدر امکان هر سه ماه یک بار زیارت کند و اگر بتواند و نکند سبب نارضایتی پیغمبر صلّی الله علیه و آله می شود.(157)

فصل هشتم: وقت های استجابت دعا در شبها و روزها
 

1-در هر هفته شب و روز جمعه سیّد و بزرگ روزها است امام صادق علیه السلام فرموده است: بنده خدا دعا می کند و خدا حاجت او را عقب می اندازد تا روز جمعه. و باز فرمودند:روز جمعه سیّد روزهاست و این روز نزد خداوند در ایام هفته از روز عید فطر و عید اضحی عظیم تر است و در روز جمعه ساعتی هست که هرکس از خدا سؤال کند اجابت می شود در صورتی که چیز حرامی از خدا نخواسته باشد.(158)
و از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده که در خطبه جمعه فرموده است: آگاه باشید که این روز روزی است که خدا برای شما مسلمین عید قرار داده و سیّد روزهاست و بهترین عید است و خدا امر کرده که در این روز به سوی ذکر الهی سعی و کوشش کنید. (فاسعوا الی ذکر الله).(159)
پس به جمعه علاقه قوی داشته باشید و دعا نمائید و طلب رحمت و مغفرت نمائید که دعای هر مؤمنی که او را بخواند اجابت می کند.(160)
از امام صادق علیه السلام سؤال کردند آن ساعتی که در روز جمعه دعا مستجاب می شود کدام است؟ فرمودند: بعد از پایان خطبه ها تا بسته شدن صف ها برای نماز، و یک ساعت دیگر ساعت آخر روز جمعه نزدیک غروب است تا غروب، که فاطمه علیها السلام در این موقع دعا می کرد.(161)
و در روایت از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمودند:خداوند کسی که خیلی دعا می کند دوست می دارد پس بر شما باد که در موقع سحر تا موقعی که آفتاب طلوع کند دعا کنید چون در این ساعات درهای آسمان باز است و روزی ها تقسیم می شود و حوائج برآورده می گردد.(162)
این روایت به طور عموم سحرها را گفته که شامل سحر شب جمعه هم میشود.
2-از موقع سحر که اندکی قبل از طلوع فجر است تا طلوع آفتاب سفارش زیادی در روایات برای دعا کردن دارد. از روایات امیرالمؤمنین که چهارصد سفارش در آنجا دارد، استفاده می شود که این ساعت برای دعا کردن مطلوب است و فرمودند: کسی که حاجتی دارد در ساعات آخر شب نزدیک طلوع فجر از خدا طلب کند چون در این ساعات دو ملک ندا می دهند آیا تائبی هست تا توبه او قبول شود؟ آیا سائلی هست که خواسته او داده شود؟ آیا استغفار کننده ای هست که گناه او بخشیده شود؟ و آیا حاجتمندی هست که حاجتش برآورده شود؟
پس دعوت آن دو ملک را که از طرف خدا دعوت می کنند اجابت کنید و روزی خود را بین الطلوعین از خدا بخواهید چون طلب روزی بین طلوع فجر تا طلوع آفتاب همراه با ذکر و دعا برای رسیدن روزی انسان از اینکه همه زمین را برای به دست آوردن روزی دور بزند سریع تر است، چون این ساعات ،ساعات تقسیم ارزاق است و درهای آسمان در هنگام طلوع فجر باز است.(163)
و از امام باقر علیه السلام نقل شده که بر شما باد دعا کردن در سحر تا طلوع آفتاب ، چون در این ساعت درهای آسمان باز است.(164)
البته از روایتش از امام صادق علیه السلام استفاده می شود که مراد از سحر، از نصف شب تا طلوع فجر است.(165)
و از روایاتی هم استفاده می شود که هر چه به طلوع فجر نزدیک تر می شوید فضیلت بیشتری دارد.(166)
از امام باقر یا امام صادق علیه السلام سؤال شد که خواب بین الطلوعین چه طور است؟فرمودند:در این ساعت روزی ها را تقسیم می کنند و من دوست نمی دارم که کسی در آن خواب باشد. و در روایت دیگر فرمودند:خواب صبح شوم است، و انسان را از روزی محروم می کند و رنگ چهره را زرد می نماید.(167)
3-یکی از ساعاتی که در روایات ساعت استجابت دعا گفته شده موقعی است که خورشید به وسط دایره نصف النهار می رسد یعنی عند زوال الشمس.از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمودند:پدرم وقتی می خواست دعا کند در این ساعت دعا می کرد یعنی زوال الشمس.(168)
و در روایت از امیرالمؤمنین دارد که درهای آسمان در موقع زوال الشمس مفتوح است.(169)
و همچنین از این بزرگوار روایت است که کسی که حاجتی دارد در اول ظهر از خدا طلب کند.(170)
در بحار از کنز کراجکی از ائمه علیه السلام نقل کرده که عند زوال الشمس طلب حاجت کنید.(171)
4-یکی از مواقعی که دعا در آن موقع اجابت می شود، بعد از تمام شدن نماز واجب است. از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند:به دنبال نماز واجب دعا کنید که دعا محجوب نمی ماند.(172)
از پدران امام حسن عسگری نقل شده که امیرالمؤمنین فرموده است که پیغمبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: کسی که نماز واجبی را برای خدا ادا کند یک دعای مستجاب نزد خدا دارد.(173)
بعد از نماز مغرب و بعد از صبح مخصوصاً روایت دارد که دعا مستجاب است.(174)
و در روایت دیگر بعد از نماز ظهر آمده است.(175).
از پدران حضرت رضا علیه السلام است که پیغمبر فرمودند:کسی که فریضه ای را ادا کند نزد خدا یک دعای مستجاب دارد.(176)
در روایت دیگر آمده که مابین نماز ظهر و عصر ساعت اجابت دعا است(177)
و در روایت دیگر آمده که دعا در نماز وتر یعنی رکعت آخر نافله شب اجابت می شود.(178)
5-در موقع گفته شدن اذان و باریدن باران و در هنگام درگیری مسلمین با کفّار و موقع وزیدن باد و همچنین موقع قرائت قرآن موقع استجابت دعا است چون درهای آسمان مفتوح است.(179)
6-در هنگام قرائت و تلاوت قرآن دعا اجابت می شود،مخصوصاً یس1 و آیت الکرسی.(180)
در روایت از امام حسن مجتبی علیه السلام است: کسی که قرآن می خواند، یک دعای اجابت شده دارد یا در دنیا و یا در آخرت.(181)
از امام صادق علیه السلام است که درهای آسمان موقع قرائت قرآن باز است.(182)
و از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده که کسی که صد آیه از قرآن بخواند و 7 مرتبه یا الله بگوید هر دعایی بکند اجابت می شود.(183)
و از امام صادق علیه السلام عین همین روایت نقل شده است.(184)
7-روزه دار، در موقع افطار دعا کند که دعایش مستجاب است .
در وسائل از امام صادق علیه السلام نقل کرده که موقع افطار بگوئید: (اللهم لک صمناو علی رزقک افطرنا فتقبل منا انک انت السمیع العلیم).(185)
و از حضرت موسی ابن جعفر علیه السلام نقل کرده که پدران آن بزرگوار فرمودند:هر روزه داری یک دعای مستجاب موقع افطار دارد پس موقع برداشتن اولین لقمه بگوئید. (بسم الله یا واسع المغفره اغفرلی).(186)
8-در موقعی که مسلمین با کفّار در میدان جنگ مشغول مبارزه هستند درهای آسمان مفتوح است و دعا مستجاب می شود.(187)
در روایات متعدد دارد که دعا اسلحه مؤمن است. علی ابن جعفر از برادرش امام موسی ابن جعفر علیه السلام نقل کرده که او از قول رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرموده:آیا شما را به سلاحی که شما را از دشمن نجات بدهد و روزی شما را فراوان کند راهنمایی نکنم؟گفتند چرا. فرمود:شب و روز دعا کنید که دعا اسلحه مؤمن است.(188)
و امام صادق علیه السلام فرمودند:دعا از شمشیر برنده تر است.(189)
و از امام باقر نقل است که فرمود: پیغمبر فرموده دعا اسلحه مؤمن، ستون دین، و نور آسمان و زمین است.(190)
و از حضرت رضا علیه السلام است که اسلحه پیغمبران خداوند دعا است.(191)
9-مریض در حالت مریضی دعا کند، دعایش مورد اجابت قرار می گیرد. در وسائل از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمودند: مریض را به غیض در نیاورید یعنی او را زجر ندهید تا عصبانی شود چون دعای او را خدا اجابت می کند.(192)
از امام موسی ابن جعفر علیه السلام نقل شده است که برای هر دردی دوائی وجود دارد. بعداً فرمودند:هر درد دعایی دارد اگر به مریض الهام شد که دعا کند خدا اجازه شفای او را داده.(193)
امام صادق علیه السلام به فرزندش فرمود: فرزندم کسی که پنهان کند بلائی که به او رسیده و مریضی خود را به کسی نگوید و از خدا طلب شفا کند بر خدا حق است که او را شفا بدهد.(194)
10-و در حال انجام مراسم حج و عمره دعای حاج و معتمر مستجاب است.
11-در جنگ با کفّار دعای جنگجو مستجاب است.
قال علیه السلام (ثلاثه دعوتهم مستجابه الحاج و الغازی و المریض فلا یغیظوه و لا تزجروه).(195)
12-دعای مظلومی که مورد ستم قرار گرفته مستجاب است.(196)
امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل کرده که امیرالمؤمنین فرمودند:در پنج مورد دعا کردن را غنیمت شمارید که یک مورد آن دعای مظلوم در حقّ ظالم است.(197)
13-دعای مؤمن پشت سر مؤمن دیگر مستجاب است.(198)
امام صادق علیه السلام فرمودند:دعای مؤمن برای برادر دینی خود در جایی که حضور ندارد مستجاب است و روزی را می آورد و بلا را دفع می کند.(199)
و در وسائل از امام صادق علیه السلام عن آیاته عن رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمودند:هر مؤمنی به مؤمنین و مؤمنات پشت سرشان دعا کند مثل همان چیزی که برای آنها خواسته خدا به خودش می دهد.(200).
14-دعای مضطر را خدا اجابت می کند. خدا خودش وعده داده (امّن یجیب المضطر اذ دعاه و یکشف السوء).(201)
در المیزان از امام صادق علیه السلام روایتی نقل شده که امام فرمودند:به خدا قسم مضطّری که خدا او را اجابت می کند امام زمان علیه السلام است که در وقت ظهورش در مقام ابراهیم نماز می خواند و دعا می کند و خدا دعای او را اجابت می کند و سوء و گرفتاری او را برطرف می نماید و او را خلیفه زمین قرار می دهد.(202)
البته این یکی از مصادیق آیه شریفه است اما اگر افرادی واقعاً اضطرار داشته باشند و حقیقتاً از خدا طلب کنند، خدا وعده داده که دعای مضطر را اجابت می کند.
15- زمانی که دل شکسته شود و اشک جاری گردد موقع دعا کردن است.
امام صادق علیه السلام فرمودند:وقتی دل نازک و شکسته شود و اشک جاری گردد از مشغله ها خلاص شده و دعایش مورد توجّه خدا واقع می شود.(203)
امام صادق نقل کرده که پدرم فرمودند:(ان اقرب ما یکون العبد من الرب عزّوجل و هو ساجد یبکی).(204)
نزدیکترین موقع عبد به خدا در حال گریه و سجده است.
16-در حالی که علاقه خود را از غیر خدا بریده باشی موقع اجابت دعاست
امام صادق علیه السلام فرموده است اگر می خواهی چیزی از خدا طلب نکنی مگر اینکه به تو عطا کند از غیر خدا امیدت را قطع کن و امیدی نداشته باش مگر به خدا، که وقتی خدا این حقیقت را از تو بداند دعایت را اجابت می کند.(205)
17-موقعی که صدقه می دهید از گیرنده بخواهید برایتان دعا کند و بعد از دادن صدقه هم خودتان دعا کنید. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:که وقتی به نیازمند چیزی دادید از او بخواهید که برایتان دعا کند که اجابت می شود.(206)
و امام صادق فرمودند:که پدرم وقتی حاجتی داشت بوی خوش میزد و صدقه می داد و به مسجد می رفت و دعا می کرد.(207)
18-در حال نماز و در حال قنوت و رکوع و سجود و در حال قرائت حمد و بعد از بلند شدن از رکوع و گفتن (سمع الله لمن حمده) و موقع تشهّد، قبل از سلام ،همه این موارد در نماز جای دعا کردن است.
واژه نامه
1- آمل: آرزومند
2- ابتهال: بالا بردن دستها
3- اتکّا: تکیه گاه داشتن
4- استعانت: طلب کمک نمودن
5- الحاح: لجاجت در طلب کردن
6- الدعا خواندن: طلب کردن با تواضع
7- امل: آرزو
8- بالایاس: با نا امیدی از من امید به دیگری دارد
9- ثوب المذله: لباس ذله
10- خضوع: تواضع بدنی و خشوع تواضع قلبی است
11- داخرین: ذلیلانه وارد جهنم می شوند
12- رقة : نازکی دل و ریختن اشک
13- زوال شمس: اول ظهر
14- عبودیت: بندگی نمودن عبد
15- غازی: جنگ جو، جنگ کننده
16- لَاَکسُوَنَه: به او می پوشانم
17- مبعث: روز برگزیده شدن برای رسالت
18- متّکی: کسی که به دیگری تکیه کرده
19- مضطر: گرفتاری که راه نجات ندارد
20- یأس: نا امیدی
21- یستکبرون: افرادی که با خود بزرگ بینی در مقابل خدا خضوع نمی کنند و از گدایی از او عار دارند.

پي نوشت ها :
 

130-بحار ج 90، ص 306،الثالث
131-همان ج 90، ص 373، آخرصفحه باب عله الابطاء فی الاجابه
132-همان ج 90، ص 370،ح8، باب عله الابطاء فی الاجابه؛درکافی ح2،ص475،ح6 باب الالحاح فی الدعا
133-سوره مریم آیه 48، القرآن الکریم
134-اصول کافی ج2، ص 490،ح8،باب من ابطائت علیه الاجابه
135-همان ج2، ص 491،ح1و2،باب الصلاه علی النبی محمد واهل بیته علیه السلام
136-بحار ج 90 ص، 322،ح33،باب آداب الدعا والذکر
137-بحار ج 90، ص 376، اول صفحه باب عله الابطاء فی الاجابه
138-همان ج 90، ص 352،شش سطر مانده به آخر باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
139-همان ج 90، ص 351،فصل آخرصفحه باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
140-بحار ج 93، ص 356،ح25،باب وجوب صوم شهررمضان
141-همان ج 93، ص 378،ح2،باب الدعاعند رؤیت هلال شهر رمضان
142-همان ج 90، ص 296،ح4،باب فضل الدعا والحث علیه
143-همان ج 94، ص 36،ح16،باب فضائل شهررجب
144-همان ج 94، ص38،ح24، باب فضائل شهررجب
145-همان ج 95، ص 377،دومین فصل،باب الاعمال متعلقه باول یوم من شهررجب
146-بحار ج90،ص351،ح16، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
147-اقبال ج2،ص18و19،باب اعمال الحسنه
148-مصباح المتهجد ص 671
149- مصباح المتهجد ص 759
150- مسار الشیعه ص 43و44و45
151-مسار الشیعه ص 30
152-همان ص 61و62
153-گنجینه حوادث ص 176
154-همان ص 176
155-مسار الشیعه ص 62
156-بحارج93،ص381، باب الدعاعند رؤیت هلال شهر رمضان
157-بحار ج 94، ص 133، ح1و2و3،اعمال ایام مطلق الشهر ولیالیه
158-همان ج 90، ص 347،حدیث آخرصفحه باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
159-سوره جمعه القرآن الکریم
160- بحار ج 90، ص 348،ح اول صفحه باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
161-بحار ج 90، ص 348،ح2، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
162-همان ج 90، ص 345،یک حدیث مانده به آخر صفحه، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
163-همان ج 90، ص 343،ح4، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
164-بحار ج 90، ص 344، ح6، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
165-همان ج 90، ص 345، حدیث آخر صفحه، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
166-وسائل ج 4 ،ص 1118، ح4،باب25 ابواب الدعا
167-همان ج 4، ص 1063،ح1،باب36 ابواب التعقیب
168-بحار ج 90، ص 345،ح4، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
169-همان ج 90، ص 344،ح4، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
170- همان ج 90، ص 343،ح4، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
¬¬¬171- بحار ج 90، ص 347،ح13، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
172- همان ج 90، ص 347،ح14، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
173- همان ج 90 ،ص 347، ح14، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
174-همان ج 90، ص 347، ح13، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
175-همان ج 90، ص 345،ح9،روایت دوم صفحه، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
176- وسائل ج 4 ،ص 1016،ح15،باب1 ابواب التعقیب
177-بحار ج 90 ،ص 347،ح14،روایت چهارم، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
178- همان ج 90، ص 345،ح9،روایت دوم، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
179- همان ج 90، ص 344،ح4،روایت چهارم، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
179-وسائل ج 4، ص 886،ح1،باب48 ابواب قرائت القرآن
180-همان ج 4، ص 1042،ح2، باب23،ابواب التعقیب
181-بحار ج 90، ص 313،وسط صفحه،باب آداب الدعا والذکر
182-وسائل ج 4، ص 1115،ح6 ،باب23 ابواب الدعا
183-همان ج 4، ص 1114، ح4،باب23 ابواب الدعا
184-بحارج90،ص318، اول صفحه، باب آداب الدعا والذکر
185-وسائل ج 7، ص 106،ح3،باب6 ابواب آداب الصائم
186-همان ج 7، ص 107،ح8، باب6 ابواب آداب الصائم
187- همان ج 4، ص 1114،ح2، باب23 ابواب الدعا
188-بحارج90،ص291،ح14،باب فضل الدعاوالحث علیه
189-همان ج90،ص295،وسط صفحه باب فضل الدعاوالحث علیه
190-همان ج90،ص297،ح26، باب فضل الدعاوالحث علیه
191-همان ج90،ص300،ح37، باب فضل الدعاوالحث علیه
192- وسائل ج 4، ص 1162،ح1،باب51 ابواب الدعا
193- بحار ج 90، ص 296،ح آ خرصفحه، باب فضل الدعاوالحث علیه
194- همان ج 90، ص 296،ح6، باب فضل الدعاوالحث علیه
195-وسائل ج 4، ص 1162،ح1،باب 51 ابواب الدعا
196-بحار ج 90، ص 343،ح1، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
197-وسائل ج 4، ص 1114،ح5،باب23 ابواب الدعا
198-همان ج 4، ص 1147،ح11،باب41 ابواب الدعا
199-بحار ج 90، ص 383،ح1،باب الدعا للاخوان بظهرالغیب
200-وسائل ج 4، ص 1152،ح4،باب44 ابواب الدعا
201-سوره نمل آیه62 القرآن الکریم
202- المیزان ج 15، ص 428،بحث روایی وسط صفحه
203-بحارج90،ص345،روایت چهارم صفحه، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
204-همان ج 90، ص 344،ج7،، باب الاوقات التی یرجی فیهاالاجابه
205-وسائل ج 4، ص 1174،ح1،باب65 ابواب الدعا
206-بحار ج90،ص357،ح11،باب من یستجاب دعائه
207-وسائل ج4،ص1116،ح1،باب24 ابواب الدعا
 

منابع و مأخذ
1- مرحوم کلینی،محمدابن یعقوب؛ اصول کافی؛ تعداد مجلّدات8،تهران: النشردارالکتب الاسلامیه،مرتضی آخوندی.
2-سید ابن طاووس،رضی الدین علی ابن موسی ابن جعفر؛اقبال بالاعمال الحسنه؛ الطبعه الاولی ،النشرمکتب الاعلام الاسلامی ،1415 هجری قمری.
3- مرحوم علامه مجلسی،شیخ محمدباقر؛بحارالانوارلدررالاخبارالائمه الاطهار؛تعداد مجلّدات110،بیروت لبنان:چاپ موسّسه الوفا.
4- مرحوم علامه طباطبایی،سیّدمحمدحسین؛ المیزان؛تعدادمجلّدات 20،تهران: النشردارالکتب الاسلامیه.
5-احمد ابن فهد حلّی،عده الداعی ونجاح الساعی؛تصحیح وتعلیق احمدالموحدی القمی،یطلب من مکتبه الوجدانی بقم.
6-قرآن کریم
7- حبیب الهی،محمدعلی؛گنجینه حوادث؛چ2،انتشارات ابتکار،1384
8-مرحوم طبرسی،ابو علی الفضل ابن الحسن؛مجمع البیان؛تعداد مجلّدات10،تهران:النشرمکتبه العلمیه الاسلامیه.
9-شیخ محمدابن محمدابن نعمان الملقّب بالمفید،مسارالشیعه فی مختصر التواریخ الشریعه
10- شیخ طوسی،ابی جعفر محمدابن الحسن ابن علی ابن الحسن؛مصباح المتهجد؛الطبعه الاولی،بیروت لبنان:موسسه فقه الشیعه،1411 هجری قمری
11-دشتی،علی،وکاظم محمدی؛ نهج البلاغه،المعجم المفهرس النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه.
12-مرحوم شیخ حر عاملی ،محمدابن الحسن ؛وسائل الشیعه؛تعداد مجلّدات 20، لبنان:چاپ احیاتراث العربی الطبعه الرابعه.
/ج