خرافات» جمع کلمه عربی خرافه از ریشه «خرف» به معنای چیدن میوه یا پاییز فرتوت است. شاید از این رو پاییز در عربی، خریف نامگذاری شده است. خرافه نیز مصدر این فعل است. خرافات در معنای لغوی معانی متعدد و متنوع دارد. دهخدا نیز بر این عقیده است که خرافات، موهومات است، در زبان انگلیسی نیز کلمه Superstition به معنای موهوم‌پرستی و خرافات به کار رفته است.

خرافات و باورهای خرافی یکی از مسائل عمده جهان امروز محسوب می‌شود به گونه‌ای که می‌توان از آن به عنوان یک مسأله اجتماعی یاد کرد. مسأله‌ای که می‌تواند نقش آشکاری را در زندگی اجتماعی انسان‌ها ایفا کند چراکه باورها و عقاید خرافی اموری هستند که ریشه در اجتماع انسان‌ها دارند. این موضوع در زندگی اطرافیان و پیرامون ما نیز به چشم می‌خورد و نمونه شاخص آن عدد 13 است که به تصور بعضی عدد نحسی است، بنابراین چنین مسائلی نه فقط در جامعه ما بلکه در بسیاری از جوامع وجود دارد که ما در این گفت‌وگو به ریشه‌یابی خرافه در کشورهای غربی پرداخته‌ایم.

حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این خصوص به خبرنگار فارس گفت: «خرافه» باورهای نامعقول و بی‌دلیلی است که در رفتار و احساسات انسان‌ها اثرگذار است که دلیل تجربی، دلیل عقلی، وحیانی، قرآنی و روایی معتبری درباره ان وجود ندارد و این باورهای نامعقول، در رفتار انسان تأثیرگذار بوده و رابطه علی و معلولی با هم دارند.

وی عنوان کرد: بر همین اساس معمولاً منشأ خرافه نوعی جهل و عدم اطلاع کافی از امور عالم واقع است و اگر ما در این عرصه از منبع معرفتی مطمئنی برخوردار نباشیم دچار توهم خواهیم شد.

* وجود دو رویکرد افراطی میان خرافه‌پرستان

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: ما در نوع برخورد با خرافات شاهد دو رویکرد افراطی هستیم؛ عده‌ای هستند آنچه را که ذره‌ای با عقل خود قابل درک نبینند و اگر آن را ورای فهم خویش بدانند آن را به خرافه متهم می‌کنند از این رو آنچه که بیان می‌شود تا جایی که آثار آن براساس قواعد مادی قابل اثبات نباشد به راحتی قابل انکار بوده و خرافه تلقی شود.

وی اظهار داشت: بنابراین ممکن است کسانی تربت کربلا و آب زمزم را خرافه بپندارند در حالی که ما در باب آب زمزم و تربت سیدالشهدا(ع) مستندات و تجربیات فراوانی داریم که شاهد صحت این باورهاست و در روایات اسلامی نیز توجه ویژه‌ای نسبت به این موضوع صورت گرفته است.

ساجدی گفت: امروزه در جهان به طور کلی و به طور خاص در جامعه ما عقل‌گرایی حاکم شده و جوانان به دنبال این هستند که هر چیزی را با عقل خویش اثبات کنند البته تأثیر تربت امام حسین (ع) در شفای دردها را بارها و بارها تجربه کرده‌ایم، یا اثر معجزه آسای توسل به امام رضا (ع)، قدرت اعجاز ائمه (ع) برای شفای دردها را ما تجربه کرده‌ایم و در عین حال، ممکن است برای کسانی که این مسائل را تجربه نکرده‌ و یا باورهای ضعیفی دارند، به راحتی مورد انکار قرار گیرد و این یک روی سکه است تا کسانی به راحتی باورهای دینی را حمل بر خرافه می‌کنند از جمله نقش ضرورت عزاداری و گریه بر امام حسین (ع)، دل‌بستن به ائمه (ع) و به طور کلی مراسم و اعمال آداب اسلامی و … را خرافه می‌پندارند و این یک نگرش غلط و افراطی است.

وی ابراز داشت: از طرف دیگر کسانی را هم داریم که طرف مقابل گروه نخست قرار دارند و به راحتی آنچه را که نباید بپذیرند و باور داشته باشند را باور می‌کنند و براساس آن نیز به عمل می‌پردازند لذا خرافه امری است که اختصاصی به کشورهای اسلامی ندارد بلکه مردم گونا‌گون در تمام جهان به گونه‌ای به سوی باورهای خرافی حرکت کرده‌اند حتی امروزه در غرب نیز شاهد گسترش انواع خرافات هستیم و مصادیقی را بر خرافات در کشورهای مغرب زمین داریم.

* گسترش شک‌گرایی سبب شده تا افراد به دنبال حقیقت نباشند

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه نحس بودن عدد 13 در کشورهای غربی هم رایج است، خاطرنشان کرد: معمولاً در کشورهای اروپایی و به طور مثال در کانادا، از آنجایی که عدد سیزده را نحس می‌دانند آسانسور آنها طبقه سیزدهم ندارد و این مسئله تا آنجا برای آنها اهمیت دارد که بعد از طبقه دوازدهم، طبقه 14 قرار دارد و یا در کشور ژاپن عدد چهار نحس است چرا که تلفظ عدد چهار با تلفظ کلمه مرگ برای آنها شباهت دارد لذا نوعی احساس ترس به آنها دست می‌دهد و ژاپنی‌ها از عدد ۴ بی‌زار هستند از این رو موبایل‌هایی که عدد چهار داشته باشند با قیمت کمتری به فروش می‌رسد و یا در ساختمان‌هایشان بعد از طبقه سوم طبقه پنجم را قرار داده‌اند.

وی ادامه داد: همچنین در ایام کریسمس در کانادا رایج است کدوهایی را به صورت گسترده جلوی درب بخش‌ها و قسمت‌هایی می‌گذارند تا از ورود شیطان جلوگیری کند و یا در کشورهای اروپایی، دیدن گربه سیاه سبب خوش‌یمنی و خوش‌شانسی است البته عده‌ای هم برعکس، دیدن گربه سیاه را منشأ بدشانسی و بدیمنی می‌دانند تا جایی که حتی با دیدن گربه سیاه از رفتن به مسافرت منصرف می‌شوند.

ساجدی با اشاره به دلایل گسترش خرافه در غرب گفت: ما در دوران حاضر در دنیای شک و تردید، ضعف معرفتی و سردرگمی‌هایی که نوعی آنارشیسم معرفتی بر آن حاکم است به سر می‌بریم از مشخصه‌هایی که برای دوران مدرنیته یا پست مدرن گفته شده آن است که این دوران تا سال 1960 به بعد تلقی شده است از ویژگی‌های مهم این دوران و دوران ما قبلش آن است که دوران شک‌گرایی، حیرت گرایی، دوران بن‌بست معرفتی و دوران فراموشی حقیقت است که ما دیگر کاری به حقیقت و فهم حقایق نباید داشته باشیم بلکه یک نگاه کارکرد گرایانه باید به امور داشته باشیم هرچه که مفید باشد به آن عمل می‌کنیم و بر آن تکیه می‌کنیم.

وی اظهار داشت: گسترش شک‌گرایی و حیرت گرایی سبب شده تا افراد، دیگر به دنبال حقیقت نباشند و از این رو خرافه وارد صحنه شده است لذا قبلاً می‌گفتند خرافه آن چیزی است که با عقل شما در تضاد است و عقل نمی‌تواند آن را اثبات کنند اما اکنون می‌گویند شما چکار دارید که عقل نمی‌تواند آن را اثبات کند بحث کشف حقیقت و انطباق با حقیقت و تکیه بر یک معرفت ثابت را باید کنار بگذاریم کاری به حقیقت و معرفت نباید داشته باشیم این موضوع زمینه‌ساز رشد خرافات است و به همین دلیل امروزه افسانه‌ها و اسطوره‌ها (اسطوره به معنای یک مدل برجسته و ماندنی) به معنای افسانه امروزه در غرب رواج پیدا کرده و نوعی افسانه‌گرایی در همین دنیای متمدن به شدت رو به گسترش است.