ربا چیست؟

ربا در اصطلاح به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس است به طوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد.

انواع ربا

دو نوع ربا وجود دارد؛

1. ربای در قرض

اگر کسی پولی را به نفر دیگری قرض بدهد و این قرض را مشروط به شرطی کند که به نفع خودش باشد ربا محسوب می شود.

2. ربای در معامله

اکسی شخصی مقدار معینی از یک جنس را با مقدار بیشتری از همان جنس معامله کند نیز ربا محسوب می شود.

امام صادق (ع) در مورد اقسام ربا فرمودند:
ربا دو قسم است 1ـ به صورت هدیه ای است که برای شخص برده می شود تا بیشتر او را مورد توجه قرار دهد. این قسم ربا همان است که قرآن می فرماید هدیه ای به دیگران بپردازید تا در عوض بیشتر از آن هدیه بهره مند شوید ثوابی برای شما از این هدیه که به دیگری داده تا در عوض بهره مند شوید، نمی باشد 2ـ ربائی که مانند قسم اول نیست که به صورت هدیه باشد بلکه پولی به کسی می دهند که در عوض چند برابر از او مطالبه نمایند و خداوند به آن وعده جهنم داده است. (الکافی، ج5، ص144)

ربا در روایات

پیامبر اکرم (ص)

کسی که ربا بخورد خداوند شکمش را به مقدار آن چه خورده از آتش پر می کند پس اگر از ربا مالی را به دست آورد عملش را نمی پذیرد و همیشه مورد لعن خدا و ملائکه است مادامی که قیراتی از مال ربوی نزدش باشد. (مستدرک الوسائل، ج13، ص332)

در شب معراج جماعتی را دیدم که هرگاه یکی از ایشان می خواست برخیزد از بزرگی شکمش نمی توانست. از جبرئیل پرسیدم این ها چه کسانی هستند؟ گفت: ربا خواران اند که روز قیامت بر نمی خیزند مگر مانند جن زده ها ناگاه ایشان را بر راه آل فرعون دیدم که بامداد و شامگاه بر ایشان آتش عرضه می شود می گویند خدایا چه وقت قیامت برپا می شود. (مستدرک الوسائل، ج13، ص329)

هرگاه در بین امت من ربا زیاد شود زلزله هم زیاد می شود. (جامع الاخبار، ص180)

امام علی (ع)

خورنده (گیرنده) ربا و کسی که ربا می دهد و کسی که شاهد و ناظر رباست و کسی که نویسنده رباست در این که کار حرام انجام می دهند، مساوی هستند. (الکافی، ج5، ص144)

خدا پنج گروه را در ارتباط با ربا لعن نموده است: رباخوار، فروشنده مال ربوی، ربا دهنده، کسى که ربا را محاسبه مى‌کند و شهود قرارداد ربا.

امام باقر (ع)

پست ترین شغل ها بدست آوردن درآمد از راه ربا می باشد. (الکافی، ج5، ص144)

در کتاب علی (ع) یافتم که نوشته شده بود هرگاه بعد از من ربا رایج شود مرگ ناگهانی هم رایج می شود. (الامالی، للطوسی، ص210)

امام صادق (ع)

زراره می گوید به امام صادق (ع) عرض کردم این که خدا در قرآن می فرماید خداوند کم می گرداند و برکت را می برد از مال ربائی و صدقات را زیاد می کند در حالی که کسی را می بینم که ربا می خورد و مالش هم زیاد می شود حضرت فرمودند: کدام کم شدن و بی برکتی بدتر از این که یک درهم ربا دین را از بین می برد و اگر توبه کند مالش می رود و فقیرمی شود. (وسائل الشیعه، ج18، ص119)

ربا در قرآن

«الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لاَ یَقُومُونَ إِلاَّ کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ. یَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ»
(آیه 275 و 276 سوره بقره)
«کسانی که ربا می خورند، (در قیامت) بر نمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند، گاهی زمین می خورد، گاهی به پا می خیزد) این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد هم مانند ربا است (و تفاوتی میان آن دو نیست). در حالی که خدا بیع را حلال کرده، و ربا را حرام! (زیرا فرق میان این دو، بسیار است) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد، و (از ربا خواری) خودداری کند، سودهایی که در سابق قبل از نزول حکم تحریم به دست آورده، مال اوست، (و این حکم، گذشته را شامل نمی گردد،) و کار او به خدا واگذار می شود، (و گذشته او را خواهد بخشید). اما کسانی که باز گردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند)، اهل آتش اند، و همیشه در آن می مانند. خداوند، ربا را نابود می کند، و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند، هیچ انسان ناسپاس گنهکاری را دوست نمی دارد.»
 
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ. فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِکُمْ لاَتَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ»
(آیه 278 و 279 سوره بقره)
«ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا به پرهیزید، و آن چه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید، اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آن شماست اصل سرمایه، بدون سود نه ستم می کنید، و نه بر شما ستم وارد می شود.»
 
 
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لاتَأْکلُوا الرِّبَوا أَضعَفاً مُّضعَفَةً وَاتَّقُوااللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»
(آیه 130 سوره آل عمران)
«ای کسانی که ایمان آورده اید ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید»
 
«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ و َأَعْتَدْنَا لِلْکَفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیماً»
(آیه 161 سوره نسا)
«و (همچنین) به خاطـر ربا خواری در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل، و برای کافران آن ها عذاب دردناکی آماده کرده ایم»
 
«وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی‏ أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ»
(آیه 39 سوره روم)
«آنچه به عنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را می طلبید (مایه برکت است و) کسانی که چنین می کنند دارای پاداش مضاعف اند.»

رباخواری چه عقوبتی دارد؟

ربا در دین اسلام یکی از گناهان کبیره است و در احادیث فراوانی بر کبیره بودن این گناه تصریح شده است. در قرآن نیز برای آن وعده عذاب داده شده است.

باید توجه داشته باشید که علاوه بر ربا گرفتن، ربا دادن نیز حرام است و حتی شاهد و کاتب معامله ربوی نیز در گناه آن شریک هستند.

آیا وام های دارای سود مشخص ربا محسوب می شود؟

وام گرفتن از مردم و نیز وام دادن به مردم به شرط پرداخت سود ربا محسوب می شود و حرام است.

راه گریز از ربا

کلمات و گفتار در ایجاد یا عدم ایجاد یک معامله ربوی نقش مهمی دارند؛ مثلا اگر شخصی می خواهد شرایط نقد یا نسیه بودن یک کالا را بداند فروشنده به دو صورت می تواند برای او توضیح دهد. یا اینکه بگوید قیمت این کالا مثلا صد تومان است و برای سه ماه دیگر سودش می شود صد و بیست تومان؛ این گفتار شبهه ربا دارد. اما اگر بگوید قیمت نقدی این کالا صد تومان و قیمت نسیه سه ماهی آن صد و بیست تومان است، کلمه سود را که شبهه ربا دارد به کار نبرده است.

در امور بانکی نیز با این که قوانین آن از نظر شرعی صحیح است اما گاهی مجریان امور بانکی وارد نیستند یا حوصله کافی ندارند و همین باعث می شود که شبهه ربوی پیدا کند.

جرم ربا در قانون مجازات اسلامی

قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) ربا دادن و ربا گرفتن را جرم دانسته و مجازات آن را شش ماه تا سه سال حبس و تا 74 ضربه شلاق در نظر گرفته است.

چرا ربا حرام است؟

امام رضا (ع) می فرمایند: علت تحریم ربا این است که:

خوبی ها از میان جامعه می رود.

ثروت های مردم تلف می شود.

انسان ها به دنبال افزون طلبی در سود و منفعت می روند.

به سبب رایج شدن ربا کسی به دیگری وام نمی دهد و موجب فساد و ظلم و ستم در اجتماع می شود. (وسائل الشیعة، ج18، ص117)

امام صادق (ع) در این باره فرمودند:
اگر ربا کار حلالی بود مردم از تجارت دست بر می داشتند و آن چه به آن (از صنایع و حرفه ها) محتاج بودند ترک می کردند لذا خداوند ربا را حرام نمود تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش رو بیاورند و بین ایشان قرض باقی بماند. (من لایحضره الفقیه، ج3، ص567)

منبع: سایت ستاره