رابطه «اعاده معدوم» با انکار معاد چیست؟

اعاده معدوم‏، از شبهه‌هایى است که درباره معاد مطرح شده و به معناىش این است که خداوند چیزى را که نابود کرده است، دوباره به وجود بازگرداند. حکما معتقدند، اعاده معدوم بعینه محال است و بازگرداندن آنچه که نابود گشته، (با همه ویژگى‏هاى وجودى‏اش از جمله زمانی که در آن جای داشته است) به وجود، ممکن نیست و براى اثبات مدّعاى خویش دلایلى آورده‏اند؛[1] از جمله این‌که اگر معدوم با همه ویژگی‌هاى خود دوباره به وجود آید، آنچه به وجود آمده است، عین معدوم خواهد بود و لازم می‌آید که میان شى‏ء و خود آن شى‏ء، عدم فاصله گردد و این محال است.[2]
هر چند عده‌ای از متکلمین اعاده‏ معدوم‏ را مانند حکما محال شمرده‌اند، ولى بیشتر آنان، آن‌را جایز دانسته‌اند،[3] و این بدان سبب است که پنداشته‌اند معاد، همان اعاده‏ معدوم‏ بعینه است و ناممکن دانستن آن، به معناى انکار معاد است.[4]
امّا این نادرست است؛ زیرا انسان با مرگ نابود نمی‌شود؛ بلکه پاى به مرحله‌اى دیگر می‌گذارد. بیشتر متکلمان امامیه و حکما معتقدند که اجزاى بدن نابود نمی‌شوند و خداوند در قیامت، پاره‌هاى پراکنده را دوباره گِرد هم می‌آورد. قرآن در پاسخ به کسانى که متلاشى شدن بدن را دلیل انکار معاد می‌دانند، می‌فرماید: «ملک الموت که خدا او را براى مرگ شما گمارده است، روح شما را نگاه می‌دارد».[5] این پاسخ، نشان می‌دهد که حقیقت و شخصیّت‏ انسان، روح او است که با مرگ بدن، نمی‌میرد و باقى می‌ماند.[6]

---