راه هاي تمرکز حواس در مطالعه کدام است؟

در ابتدا تعريفي از «تمركز» ارائه مي دهيم: تمركز حالتي است كه در آن از ميان افكار و آراء مختلف شخص، يك فكر در مركز قرار مي گيرد و بقية افكار و آراء او نسبت به آن فكر، جنبة پيراموني دارند. بنا به تعريفي ديگر، تمركز حواس يعني توانايي ثابت نگه داشتن توجه و دقت روي موضوع يا كاري كه به ميل و ارادة انتخاب شده است و مانع شدن از اينكه اين دقت و توجه به سوي موضوعات ديگر منحرف شود.[1]براي ايجاد تمركز و تقويت آن ابتدا بايد عواملي را كه باعث مي شوند تمركز حواس شخص از بين برود شناسايي كرد و سپس با راه هاي مقابله با آنها آشنا شد. اين عوامل عبارتند از:

موانع تمرکز حواس
1. عدم علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه: از مهمترين عوامل عدم تمركز حواس، آن است كه خواننده نسبت به كتاب يا موضوع مورد مطالعه، علاقه نداشته باشد. بهترين شيوة مقابله با اين حالت، آن است كه بين اين موضوع يا كتاب، ‌با آنچه مورد علاقة شديد خواننده است ارتباطي برقرار شود. مثلاً دانش آموزي كه به قبولي در كنكور علاقة زيادي دارد، بايد ميان اين كتاب و قبولي در كنكور ارتباطي برقرار كند تا از اين راه، حالت بي علاقگي او زايل شود.[2]2. آشفتگي‌هاي دروني: منشأ اين آشفتگي ها در درون انسان قرار دارد مانند: نگراني، ترس، اندوه، حسادت و به طور كلي احساسات هيجان آميزي كه در ذهن مانع تمركز مي شود. بهترين راه براي منحرف كردن توجه فكر از نگرانيها اين است كه آنها را در كاغذي يادداشت كنيد و به خودتان بگوييد كه بعد از مطالعه دربارة آنها فكر خواهيد كرد. با اين روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعه خواهد شد و به صورت موقت از پرداختن به نگرانيها منحرف مي گردد و قدرت تمركز را افزايش مي دهد.[3]3. عدم هماهنگي بين قدرت اراده و تخيل: اگر تخيّل خواننده با اراده‌اش هم سو نباشد نمي تواند تمركز حواس كافي داشته باشد. در روان شناسي ثابت شده است كه در اين تضاد و ناهماهنگي، قدرت تخيّل قوي‌تر از اراده است. مثلاً دانشجويي كتابي را باز مي كند و به مطالعه آن مي پردازد، پس از مدّت كوتاهي افكاري به ذهنش خطور مي كند و… براي غلبة بر اين مشكل خواننده وقتي مي خواهد موضوع خاصي را مطالعه كند بهتر است؛ خود را در حال و هواي مخصوص آن موضوع قرار دهد. مثلاً اگر كتاب پزشكي مي خواند، خود را در حال و هواي پزشك قرار دهد.[4]4. آشفتگي هاي بيروني: اين آشفتگي‌ها از تحريك هاي غير عادي حواس مختلف انسان ايجاد مي شود، هر گونه تحريك غير عادي حواس، ممكن است فرايند تمركز را با اشكال مواجه كند. تشنگي، گرسنگي، درد، گرما، سرما و.. موجب بر هم خوردن تمركز مي شود. براي رفع اين آشفتگي ها بايد تا حدّ امكان محيط مطالعه را از محرك هاي خارجي دور ساخت. مثلاً ‌محيطي را براي مطالعه انتخاب كنيد كه در آنجا صداهاي ناهنجار، رفت و آمد وسايل نقليه و.. نباشد. همچنين نور محل مطالعه هم بايد به اندازة كافي باشد.[5]برخلاف عقيده برخي، گوش دادن به موسيقي راديو يا نوارها، هنگام مطالعه باعث انحراف توجه و كاهش تمركز مي شود. اگر دانش آموزي با اين طريق مطالعه، خوب يادمي‎گيرد با حذف موسيقي نمراتش بهتر خواهد شد.[6]

راه هاي ايجاد تمرکز در مطالعه:
اقدامات زير همچنين براي ايجاد تمركز در هنگام مطالعه مفيد خواهد بود:
1ـ طرح سؤالات و يافتن جواب آنها هنگام مطالعه موجب از بين رفتن بي حوصلگي و باعث تمركز بهتر مي شود.
2ـ تجسم كردن، يعني استفاده از حواس مختلف و تفكر بر روي مطالب و در نتيجه معنا بخشيدن به كلمات و پي بردن به هدف نويسنده.
3ـ يادداشت كردن، خلاصه كردن، علامت گزاري، حاشيه نويسي و مرور مطالب.
4ـ عبارت خواندن، تمركز را افزايش مي دهد. زيرا از طريق عبارت خواني، شما با سرعت نزديك به سرعت انديشيدن خود، مي خوانيد. در حالي كه در كلمة خواني مجبوريد با پهلوي هم قرار دادن كلمات به معاني برسيد، كه اين خود باعث حواس پرتي مي شود.[7]

تمرينات غير درسي براي افزايش تمرکز
1ـ براي افزايش تمرکز شما مي‌توانيد هر روز به مدت چند دقيقه (4-10 دقيقه) به شکل خاصي راه برويد. در اين نوع راه رفتن شما تمام حرکات پا را از زمان شروع آن تا گذاشتن قدم بعدي به دقت در ذهن خود مجسم مي‌کنيد. يعني در حاليکه پاي راست خود را از جا بر مي‌داريد و آن را حرکت مي‌دهيد و سپس به زمين مي‌گذاريد نسبت به تمام حرکات آن در ذهن خود هشيار هستيد و به آن توجه داريد. پس از گذاشتن پاي راست تمام حرکات پاي چپ را از لحظه برداشتن تا گذاشتن به زمين به دقت مورد توجه قرار دهيد. که در اين صورت شما نمي‌توانيد تند راه برويد. اين تمرين توسط روان‌پزشکان براي افزايش تمرکز و حتي براي درمان بيماران افسرده تجربه شده و نتايج بسيار خوبي داشته است. خصوصا اگر اين تمرين هر روز سه بار، آن هم درست قبل از انجام کار فکري عملي شود.
2ـ  روي زمين بنشينيد. انگشتان هر دو دست را  کاملا از همديگر باز کنيد. به گونه‌اي که نوک انگشتان هر دو شست با هم در تماس باشند. هر دو دست را در اين حالت روي زانو بگذاريد. مدت چند دقيقه به دستان خود که به صورت فوق قرار دارند، نگاه کنيد. سپس چشمان خود را ببنديد. از انگشت کوچک دست راست شروع کنيد و تمام کناره انگشتان خود را تا رسيدن به انگشت کوچک دست چپ در عالم ذهن و خيال بپيماييد. اين تمرين را سه يا چهار بار متوالي به آرامي و تمرکز کامل انجام دهيد. ضمن اينکه مواظب هستيد هر نوع فکر ديگري را از ذهن خود دور ‌کنيد.
3ـ تصويري را جلوي روي خود قرار دهيد. با دقت هر چه بيشتر خطوط، سايه‌روشن‌ها و رنگ‌هاي آن را در نظر بگيريد. سپس چشمان خود را ببنديد و در عالم خيال نقاشي آن تابلو را در نظر خود مجسم کنيد و در ذهن خود سايه‌روشن‌ها و رنگ‌ها و خطوط آن را مجددا نقاشي کنيد. سعي کنيد اين کار را بدون باز کردن چشم و ديدن مجدد تصوير انجام دهيد. براي شروع از تصويرهاي خيلي ساده شروع کنيد. مثلا تصاويري که يک ميوه را با چند خط ساده نقاشي کرده است. به تدريج تصاوير پيچيده‌تر و مشکل‌تر را براي تمرين انتخاب کنيد. اين امر خيلي در افزايش تمرکز شما مؤثر است. البته توجه داشته باشيد که تصور کردن نقاشي‌ها در ذهن مطابق آنچه در بيرون وجود دارند، کاري ساده‌اي نيست. اما اگر در انجام اين کار موفق شويد قدمي خوبي در جهت افزايش تمرکز خود برداشته‌ايد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تقويت حافظه، محمد حسين حقجو
2. چگونه حافظه خود را تقويت كنيم، جيمر وينلند، ترجمه شمس الدين زرين كلك.
3. راهنماي تمركز بهتر، ملوين پاورز، رابرت اس، استارت، ترجمة حسين نيّر.
4. روش هاي مطالعه، علي اكبر سيف.
5. شرايط يادگيري، ترجمة‌ جعفر نجفي زند.
6ـ قدرت اراده، چاره کمرويي، دقت، ريموند، دوسن لوران، ترجمه دکتر محمدحسين سروري.

پي نوشت ها:
[1] . خادمي، عين الله، مطالعة روشمند، نشر پارسيان.
[2] . همان.
[3] . نظري، مرتضي، عوامل موفقيت در تحصيل، نشر مدرسه برهان.
[4] . خادمي، عين الله ، مطالعة روشمند، نشر پارسايان.
[5] . نظري، مرتضي، عوامل موفقيت در تحصيل، نشر مدرسه برهان.
[6] . دلجو، شريعت؛ شيوه هاي يادگير مطالعه، نشر زرين.
[7] . همان.