حمايت از مؤسسات آموزشي و پژوهشي در حوزه ي عرفان هاي نوپديد
 

با توجه به كاستي هايي كه در حوزه ي تعليم و تربيت در اين موضوع وجود دارد، لازم است مؤسسات آموزشي و پژوهش شكل بگيرد كه به طور اختصاصي به اين موضوعات بپردازند. از آن رو كه اين موسسات در آغاز راه نيازمند فرصت مطالعاتي و تربيت پژوهشگر توانمند در اين زمينه هستند، بايد مورد حمايت هاي اوليه قرار گيرند و سپس به مرحله ي خودكفايي برسند. چنين طرحي در پژوهشگاه هاي موجود با توجه به اهداف و برنامه هاي رايج و معمول در اين مجموعه ها قابل اجرا نيست.
موضوع ديگري كه حمايت از اين مؤسسات مستقل و تخصصي را ضروري مي سازد، گذشته از نياز به كار ممحض و اختصاصي، ضرورت كاربردي كردن تحقيقات آنها در اين زمينه است. در صورتي كه پژوهشكده هاي نوع سوم در اين موضوع شكل گيرد، هم از توانايي هاي مراكز علمي و آموزشي موجود استفاده خواهد شد و هم تحقيقات به طور انتزاعي و غير كاربردي و صرفاً آكادميك انجام نخواهد شد. پژوهشكده هاي نوع سوم، در متن يا كنار مراكز علمي و آموزشي شكل مي گيرند و از سوي سازمان ها و موسسات اجرايي و دولتي در قالب پروژه ها حمايت مي شوند. اين نوع پژوهشكده ها هم اكنون در حوزه ي علوم فني مهندسي ايجاد شده اند و ضرورت دارد در حوزه ي علوم اسلامي نيز ايجاد گردند.
نهادها به مفهوم جامعه شناختي در قبال نيازهاي يك جامعه پديد مي آيند. وقتي در جامعه اي با معضل و نيازي نو مواجه مي شويم و نهادهاي مناسب با آن را تأسيس نمي كنيم، در واقع، دچار ناهوشياري مديريتي و كندي تدبير هستيم. پس نتيجه اي جز مزمن شدن مشكلات فرهنگي و اجتماعي نخواهيم داشت. لازم است كه هر چه زودتر سازمان ها و نهادهاي فرهنگي به فكر تأسيس يا حمايت از نهادهاي خرد و متمم باشند تا بتوانند اين نياز را پوشش دهند.

اهتمام مديران اجرايي به استفاده از كارشناسان ممحض و پژوهشگر
 

مديران اجرايي و مسوولان بايد باور كنند كه اگر كاري با تكيه بر پشتوانه ي علمي و پژوهشي صورت گيرد، هزينه هاي پژوهشي آن در طول زمان مستهلك شده و در نهايت بسيار كمتر از هزينه هاي پراكنده بر مبناي آزمون و خطا خواهد بود. در حوزه ي مسايل فرهنگي و به ويژه در حساس ترين و ژرف ترين موضوعات، يعني امور معنوي، چه بسا تأخير يا خطا ماهيت و اهداف انقلاب بزرگ اسلامي را تهديد مي كند و پس روي جبران ناپذيري را در حيات معنوي مردم ايران رقم زند.
در صورتي كه از سوي نهادهاي نظارتي، نظير مجلس، از سازمان هاي فرهنگي خواسته شود كه برنامه هاي خود را در زمينه ي معنويت هاي نوظهور بر اساس پروژه هاي كارشناسي انجام دهند، و براي اين كار بودجه و وقت مناسب در نظر بگيرند، در مديران اهتمامي افزون تر براي رعايت اصل مسبوقيت اجرا بر پژوهش ايجاد خواهد شد. اين مسأله هم ابهامات و ترديدهاي موجود در مديران را برطرف مي سازد و هم كندي، و ارايه ي برنامه هاي شعاري و كليشه اي را اصلاح مي كند. بر اين اساس، مي توان گروندگان و علاقه مندان به فرقه هاي معنويت گرايي وارداتي را نيز در گروه مخاطب تعريف كرد، نه اين كه مطابق وضع موجود، برنامه ها تنها با هدف ايمن سازي ديگران از نزديك شدن و پيوستن به اين نحله ها انجام شود؛ كه صد البته تاثيرگذاري اين برنامه ها نيز محل ترديد است.

مدل هاي معنويت گستري
 

مدل ها، شيوه هاي معين عملي كردن راهكارهاي طرح شده است. مدل هاي پيشنهادي در قالب يك الگوي كلان ارايه مي شود كه افزون بر انسجام، داراي سهولت اجرايي باشند.

بنياد معنويت نوين
 

بنيادي فرهنگي ـ پژوهشي با محوريت تعدادي از كارشناسان و پژوهشگران ممحض در اين موضوع، بدون وابستگي ساختاري به سازمان هاي دولتي كه در قالب بخش خصوصي تأسيس مي شود. اين بنياد، نخست، كارهاي ناتمام سازمان ملي جوانان در موضوع معنويت هاي نوظهور را به سرانجام رسانده و با استفاده از تحقيقات ميداني انجام شده، طرح كلان رويارويي با آنها و جايگزيني معنويت اسلامي را طراحي مي نمايد. اين طرح پس از بررسي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي به نهادها و سازمان هاي فرهنگي كشور ابلاغ مي شود. سازمان ها و نهادهاي دولتي كشور نيز مي توانند برنامه هاي خود را در قالب پروژه به اين بنياد سفارش دهند.
تأسيس يك موسسه ي غير دولتي و ممحض در فعاليت پژوهشي مي تواند در كيفيت تحقيقات تاثير بسزايي داشته باشد. گذشته از اين، فضاي موجود نشان مي دهد كه نياز به وجود مراكز غير دولتي براي ترويج معنويت اسلامي جدي و ضروري است. به اين ترتيب، گروه هاي مخاطب و هدف، گستره ي بيشتري خواهند يافت و افرادي كه نمي پذيرند در اين امور مخاطب سازمان هاي دولتي باشند، امكان بيشتر براي گرايش به اين مجموعه ها خواهند داشت.
بنياد معنويت نوين، در بخش پژوهش خود، لزوماً متخصصان گوناگوني را به كار خواهد گرفت. كارشناسان استراتژيستي كه بتوانند با رويكردهاي آينده نگرانه روند تحولات معنوي را پيش بيني كنند و ضرورت هاي مديريت اين تحولات را شناسايي نمايند، و نيز روانشناساني كه شيوه هاي مؤثر ارايه ي مطالب به مخاطب را طراحي كنند و براي مخاطبان گوناگون، از لحاظ سن، جنسيت، تحصيلات و غيره، شيوه هاي مناسب انتقال پيام معنوي دين را بيابند و همچنين جامعه شناسان، متخصصان عرفان و اديان و اسلام شناسان از جمله متخصصاني هستند كه حضورشان در بخش پژوهش بنياد ضروري است.
در شاخه ي فرهنگي اين بنياد، حضور گروه هاي حرفه اي براي استفاده از بهترين قالب هاي نشر، گروه هاي قوي اجرايي براي برگزاري مراسم معنوي به صورت هاي جديد و با استفاده از شيوه هاي هنري و موثر در برنامه ها و نيز گروه ادبيات براي نگارش و ويرايش مناسب و آراسته ي توليدات ضروري است. در شاخه ي فرهنگي، بايد افراد فعال، سخنرانان و نويسندگان و معلمان موفقي در زمينه هاي معنوي شناسايي شده و دعوت به همكاري شوند.
افرادي هستند كه هم اكنون در حال فعاليتند و مي كوشند معنويت اسلامي را ارايه دهند. اين افراد شامل نويسندگان موفق معني و اساتيد و سخنرانان معنوي و غير روحاني و بعضاً با تحصيلات متوسط ولي مطالعات خوب هستند. كه گاهي تقيّدات ظاهري شرعي آنها كمرنگ است. شاخه ي فرهنگي بنياد بايد اين افراد را در يك برنامه ي حساب شده و بدون اين كه حساسيت ها برانگيخته شود مورد حمايت قرار دهد و در قالب هم انديشي هاي اختصاصي و محدود آنها را در جهت اهداف بنياد به كار گيرد. در صورت عدم همراهي، مقاومت يا … از فعاليتشان ممانعت به عمل آورد.
در بين سخنرانان و نويسندگان فعال اين حوزه افرادي هستند كه كاملاً با استفاده از منابع غير اسلامي ولي با موفقيت به ترويج معنويت هاي نادرست پرداخته اند. اين گروه نيز در قالب هم انديشي اساتيد معنوي بنياد معنويت نوين راهنمايي مي شوند. در صورتي كه از پذيرش تمركز بر معنويت اسلامي و پرهيز از ترويج معنويت هاي غير اسلامي استنكاف كردند، لازم است از دور خارج شوند و از فعاليتهايشان ممانعت شود. بدين ترتيب، حالت برزخي و سردرگمي سربازان گمنام امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در رابطه با اين افراد كه زير نظر هستند، اما اقدامي براي كنترل شان نمي شود، برطرف شده و مغرض از غير مغرض جدا مي شود.
شرح وظايف اين بنياد به ترتيب زير پيشنهاد مي شود: (1)

الف. راهكارهاي توسعه پژوهش ها در حوزه ي علوم معنوي (عرفان، اخلاق، حكمت متعاليه، حكمت اشراق)
 

1ـ در حوزه ي مديريت پژوهش:
 

ـ برنامه ريزي راهبردي و تعريف نظام جامع تحقيقات عرفاني و اخلاقي به منظور اولويت گذاري پروژه ها و تعريف.
ـ ‌مناسبات منطقي ميان آنها.
ـ شناسايي مراكز فعال در عرصه ي انديشه ي عرفاني و اخلاقي جهت رايزني و تعامل علمي.
ـ ايجاد بانك اطلاعات محققان عرفان و اخلاق (شناسايي و رده بندي علمي پژوهشگران عرصه ي اخلاق و تربيت) و تلاش براي جلب مشاركت هدفمند ايشان.
ـ سامان دهي و هدايت پژوهش هاي عرفاني و اخلاقي با ايجاد ستاد هماهنگي مراكز پژوهشي در حوزه ي عرفان و اخلاق.
ـ تربيت نيروي پژوهشگر در حوزه ي عرفان و اخلاق اسلامي و نقد عرفان هاي غير اسلامي با برگزاري دوره هاي آموزشي مستمر، ويژه ي محققان و مؤلفان عرفان و اخلاق.
ـ تأمين كادر قوي و مجرب مديريت پژوهش در عرصه ي مطالعات معنوي.
ـ تشكيل تيم هاي ويژه ي رايزني هاي پژوهشي ـ فرهنگي جهت تعامل با مراكز آكادميك و سازمان هاي دولتي متولي امور فرهنگي ساير فرهنگ ها و كشورها جهت غني سازي مطالعات تطبيقي.
ـ حمايت از پايان نامه هاي دوره هاي كارشناسي ارشد و دكتري و پيشنهاد موضوعات خاص در حوزه ي دانش اخلاق و عرفان اسلامي و نقد عرفان هاي غير اسلامي.
ـ‌ فراخوان مقالات در رده هاي مختلف علمي و تشويق جامعه ي علمي جوانان كشور به تفكر معنوي و اخلاقي و روي آوري به پژوهش هاي معنوي با رويكرد انتقادي نسبت به عرفان هاي كاذب.
ـ برگزاري همايش و نشست هاي تخصصي.
ـ تعريف و تأسيس پژوهشكده ي عرفان و اخلاق اسلامي مشتمل بر گروه هاي پژوهشي: مسايل بنيادين نظام اخلاق و عرفان اسلامي، اخلاق هنجاري، عرفان عملي، اخلاق كاربردي، تربيت اخلاقي و فلسفه ي علم اخلاق، تاريخ اديان، جامعه شناسي اديان نوپديد، روانشناسي معنويت، نقد مكاتب معنوي نوظهور.
ـ تأسيس مركز آموزش تخصصي اخلاق و عرفان اسلامي در حوزه ي علميه.
ـ برگزاري كلاس هاي تدريس آزاد عرفان اسلامي در آموزشگاه هاي خصوصي، فرهنگ سراها و …
ـ تشكيل انجمن علمي عرفان اسلامي.
ـ ايجاد باشگاه انديشه ورزي اخلاق و عرفان جهت توسعه ي همگرايي محققان.
ـ تأسيس اتاق فكر معنويت اسلامي به منظور طراحي سيستم بهينه سازي و توسعه ي مستمر علوم معنوي (عرفان و اخلاق و …) و نهاد معنويت.
ـ راه اندازي كرسي هاي نظريه پردازي و نقد انديشه هاي معنوي.
ـ طراحي سيستم دريافت كننده و انتقال دهنده ي پرسش ها و مسايل عيني جامعه.
ـ طراحي سيستم بازخورد گيرنده ي معنويت از مخاطبان و ارزيابي مستمر فعاليت هاي پژوهشي و تبليغي از نظر تأثيرگذاري و ميزان كارآمدي.
ـ ايجاد ستاد مشترك اجرايي متشكل از نمايندگان حوزه ي علميه، دانشگاه، مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي، دبيرخانه ي مجمع تشخيص مصلحت نظام، شوراي عالي انقلاب فرهنگي، امور زندان ها و مراكز بازپروري، معاونت فرهنگي و اجتماعي نيروي انتظامي، قوه ي قضاييه، شوراي فرهنگ عمومي وزارت ارشاد، واحد تربيتي آموزش و پرورش و نهادهاي مشابه، به منظور برنامه ريزي، سياسيت گذاري و اجراي برنامه هاي توسعه ي اخلاق عمومي و تقويت نهاد اخلاق.
ـ ايجاد كتابخانه هاي تخصصي عرفان و اخلاق اسلامي در مراكز بزرگ علمي، نظير حوزه ي علميه ي قم، دانشگاه تهران و ….
ـ شناسايي و ايجاد ارتباط با پژوهشكده ها، انجمن هاي علمي و آموزشگاههاي عرفان و اخلاق در ساير كشورها جهت آشنايي با تجارب كاري و انتقال دستاوردهاي ايشان و تمهيد مطالعات گسترده ي تطبيقي.

2ـ در حوزه ي اجراي پژوهش:
 

ـ توسعه ي مطالعات تطبيقي ميان نظام عرفاني و اخلاقي اسلام، اديان مختلف و نيز مكاتب بشري و انديشمندان غير مسلمان، مانند مقايسه ي عرفان و اخلاق و حياني و عرفان و اخلاق مدرن و پست مدرن و چالش هاي برخاسته از اين تقابل. (2)
ـ‌گسترش مطالعات تطبيقي بين المذاهب و برجسته سازي وجوه تمايز و عناصر اختصاصي مكتب معنوي اهل بيت(ع).
ـ واكاوي انديشه ي انديشمندان و اسلام شناسان بزرگ معاصر در حوزه ي عرفان و اخلاق .
ـ بازخواني آراي منتقدان عرفان و اخلاق ديني و اسلامي از ميان مستشرقان و روشنفكران.
ـ ترجمه ي كتاب هاي عرفان و اخلاق اسلامي از فارسي و عربي به زبان هاي زنده ي دنيا.
ـ ترويج مطالعات ميان رشته اي در ابعاد گوناگون مباحث علوم معنوي اسلامي (عرفان، اخلاق، حكمت متعاليه و …)
ـ‌تدوين استراتژي پژوهش در حوزه ي تفكر معنويت اسلامي.
ـ تعريف استانداردهاي كيفي پژوهش هاي عرفاني و اخلاقي و ارزيابي دقيق پژوهش هاي گذشته و كنوني بر اساس آن.
ـ توسعه ي خدمات پژوهشي، از قبيل تدوين كتابشناسي توصيفي، مأخذشناسي موضوعي، دايره المعارف، فرهنگ نامه، اصطلاح نامه، موسوعه هاي روايي (3) و معاجم در حوزه ي علوم معنوي اسلام.
ـ توليد دانش فلسفه ي علوم معنوي اسلامي و توسعه و تدقيق نگاه هاي درجه دو به ساخت اين دانش ها به منظور بالندگي آنها.
ـ تأسيس و انتشار نشريات تخصصي در حوزه ي علوم معنوي اسلام.
ـ راه اندازي سايت تخصصي علوم معنوي اسلامي در شبكه ي جهاني اينترنت.
ـ تدوين كتب درسي در سطوح مختلف.
ـ احياي نسخ ارزشمند خطي در موضوعات معنوي.
ـ تحقق و تصحيح و فهارس نگاري و نمايه زني متون عرفاني، حكمي و اخلاق اسلامي.
ـ بازنويسي و جمع آوري موضوعات ميراث معنوي پراكنده ي موجود در لابه لاي تفاسير و شروح روايات.
ـ پژوهش ها و تك نگاري هايي(4) در زمينه هاي معناشناسي مفاهيم معنوي، عرفان نظري، عرفان عملي، اخلاق هنجاري (فردي، اجتماعي، خانواده و … ). تربيت اخلاقي، تربيت عرفاني (سير و سلوك)، اخلاق كاربردي (محيط زيست، رسانه، هنر، كار، ورزش، پزشكي)، اخلاق كاربردي (محيط زيست، رسانه، هنر، كار، ورزش، پزشكي)، اخلاق اديان، مكاتب اخلاق و عرفان بشري.
ـ تدوين فرهنگ نامه ها و نيز اصطلاح نامه هاي تخصصي عرفان نظري، عرفان عملي، اخلاق هنجاري، تربيت اخلاقي و اخلاق كاربردي.

ب ـ راهكارهاي توسعه ي نهاد معنويت
 

1ـ برنامه هاي فرهنگي:
 

ـ شناسايي ابتلائات عام معنوي و اخلاقي جامعه و برنامه ريزي جهت آسيب زدايي در محورهاي شناخته شده.
ـ الگوسازي و بازنمايي شخصيت هاي برجسته ي اخلاقي و معنوي و انتشار زندگي نامه ي آنها و تهيه ي فيلم زندگي ايشان.
ـ توليد كتب و نشريات معنوي جذاب، در سطح كودكان، نوجوانان و عموم مردم.
ـ استفاده از رسانه ي ملي (صدا و سيما) در توسعه ي معنويت در جامعه ي اسلامي با توليد و پخش برنامه هايي با مضامين معنوي و زير نظر كارشناسان زبده و پر هيز از پخش هر گونه برنامه اي كه الگوسازي منفي به دنبال دارد.
ـ استفاده از ابزار پر نفوذ هنر در ارتقاي سطح معنوي جامعه و دعوت از هنرمندان (شاعران، خطاحان، داستان سرايان، فيلم سازان، خوش نويسان) براي توليد فيلم، رمان، داستان، تابلوهاي نقاشي، طراحي، خوشنويسي، پويانمايي (انيميشن) و سرود، با موضوعات معنوي.
ـ مشاركت فعال آموزش و پرورش از طريق بازآموزي معنوي پدران، مادران و مربيان توسط نهاد انجمن اولياء و مربيان.
ـ جهت دهي معنوي به اوقات فراغت جوانان با همكاري سازمان ملي جوانان و ساير سازمان ها و نهادهاي مرتبط.
ـ بهره گرفتن از فنون روانشناسي اجتماعي و تكنيك هاي تبليغاتي براي ترويج معنويت اسلامي.
ـ غني سازي برنامه هاي معنوي مراكز رسمي آموزش و پرورش از مهدكودك تا مراكز آموزش عالي و حوزه هاي علميه.
ـ بهينه سازي متون درسي اخلاق و عرفان اسلامي در دانشگاه ها.
ـ تدوين منشور اخلاق براي سازمان ها و نهادها و تلاش براي اجراي آن و التزام بدان.
ـ ايجاد مجتمع هاي بزرگ فرهنگي ـ تفريحي با جهت گيري معنوي و تربيتي براي جوانان.
ـ تأسيس مؤسسات و مراكز مطالعاتي و حمايت از هسته هاي مطالعات معنوي.
ـ بهره گيري از ظرفيت هاي بي نظير مساجد، هيأت و مراسم مذهبي براي ترويج و تعميق هر چه بيشتر هنجارهاي معنويت ناب اسلامي.
برگزاري دوره هاي تربيت مربي عرفان و اخلاق براي ائمه ي جماعات و تأكيد بر جهت دهي بيش از پيش ظرفيت هاي محراب و منبر به سوي تربيت اخلاقي و تزكيه ي نفوس.
ـ سرمايه گذاري بيشتر براي تأسيس مراكز مشاوره ي اسلامي با مديريت كارشناسان متخصص و متعهد.
ـ بسترسازي براي ارادت ورزي بيش از پيش مردم به اهل بيت عصمت و طهارت (ع) و بيان شيوه ي سلوك ايشان.
ـ ترويج و حمايت از نقاط قوت در فرهنگ ملي، مثل فضايل راسخ و نهادينه شده ي عشق به خدا، عبادت، حيا، احترام به بزرگ تر، مهرباني، غيرت، مهمان نوازي و …
ـ اجراي مسابقات كتاب خواني، مقاله نويسي، عكاسي، شعر و … با مضامين معنوي.
ـ تهيه ي سبد فرهنگي (مشتمل بر كتاب و اسلايد و نرم افزار و كاست) با مضمون تجربه هاي عيني و قصه هاي مستند و معتبر در رابطه با مسايل معنوي و ترويج آنها در ميان نوجوانان و جوانان.
ـ بازآفريني و انتشار قصه هاي معنوي موجود در ادبيات كهن فارسي به زبان روز.

2ـ برنامه هاي اجتماعي:
 

ـ تسهيل ارتباط هاي چهره به چهره با شخصيت هاي معنوي و در معرض انظار و افكار عمومي قرار دادن رفتار آنها.
ـ آسيب شناسي فرهنگ عمومي در عرصه ي رفتار و باورهاي معنوي.
ـ ترويج فرهنگ امر به معروف و نهي از منكر و نظارت عمومي، ايجاد حساسيت ارزشي و پرورش روحيه ي مواجهه با عوامل آسيب زاي بهداشت رواني و اسباب تهديد سلامت معنوي جامعه از طريق تشكيل تيم هاي گسترده ي كارآمد و آموزش ديده ي امر به معروف و نهي از منكر در بين مردم، به ويژه جوانان.
ـ‌ شناسايي و برنامه ريزي براي جايگزيني سرگرمي هاي غفلت زا.
ـ مقابله با سياست گذاري هاي اقتصادي، فرهنگي، تبليغي و … كه منجر به كمرنگ شدن ارزش هاي اخلاقي در جامعه مي شود، از قبيل تبليغ تجمل گرايي و مصرف زدگي و دامن زدن به روحيه ي تكاثر، چشم هم چشمي و …
ـ توجه بيشتر مادي و معنوي به مراكز گروهي، مانند پادگان ها و زندان ها و مراكز بازپروري با به كارگيري مديران دلسوز، تأمين بودجه ي مناسب فعاليت هاي فرهنگي و ايجاد ساختار كارآمد تربيتي ـ معنوي.
ـ تجليل از شخصيت هاي اخلاقي و معنوي در هر مجموعه ي كاري يا صنفي و معرفي افراد نمونه با ذكر شاخصه هاي برتري آنان.
ـ بهره گيري از مقبوليت و محبوبيت شخصيت هاي اخلاقي، معنوي و نقش فراوان آنها در گسترش فرهنگ معنوي.
ـ اطلاع رساني مناسب به جوانان در خصوص جلوه هاي حيات اخلاقي و معنوي هنرمندان و ورزشكاران محبوب و متعهد.
براي شفاف تر شدن موضوع چند مورد از موارد مذكور را كمي بيشتر توضيح خواهيم داد.

نشريات تخصصي معنويت براي مخاطبان گوناگون
 

نشرياتي كه به صورت ماهانه و فصلانه منتشر مي شوند، يك روند ملايم و مستمر تأثيرگذاري را دنبال مي كنند. پس از مدتي، اين جريان به رسوب آموزه ها و پيدايش جهت گيري هاي فكري و تحولات رفتاري و بينشي منجر مي شود.
در نشريات، با فضاها و رويكردهاي گوناگون، سلايق مختلف جذب مي شوند. نشريه اي در موضوع ادبيات معنوي و ادبيات كلاسيك و جديد، نشريه اي در حوزه ي تفكر و انديشه ي معنوي، نشريه اي در موضوع معنويت و خانواده كه به روابط معنوي زن و شوهر و والدين و فرزندان در تربيت و رفتارهاي عادي مي پردازد و نمونه هاي بسياري كه مي تواند معنويت را به متن زندگي بكشد، مي توانند در اين حوزه فعال شوند تا شكوه زندگي معنوي را آن طور كه اسلام در نظر دارد به مردم نشان داده و شيريني آن را به كامشان بچشانند.

همايش هاي توليد كننده ي انرژي جمعي
 

يكي از مهمترين برنامه هاي معنوي در همه ي سنت هاي عرفاني و اديان، تجمع ها و گردهم آرايي هايي است كه با اجراي برنامه هاي عملي خاصي همراه است. افراد وقتي در جمع قرار مي گيرند، انرژي و نيروي مضاعفي را تجربه مي كنند كه در اثر نزديكي جسم ها، فكرها و پيوندهاي عاطفي پديد مي آيد. براي تقويت معنويت، اين اجتماعات، ضروري و براي ترويج معنويت، حضور در برنامه هاي جمعي بسيار موثر است. در اسلام بيش از ساير سنت ها و اديان از اين ظرفيت استفاده شده و مردم روزي چند بار كنار هم جمع مي شوند و مجموعه اي از مراقبه هاي بسيار بزرگ را كه مي تواند روح انسان را سير دهد و به اصل خود نزديك سازد و به معراج ببرد، انجام مي دهند.
گذشته از اين، گردهم آيي بزرگ تر هفتگي و همايش هاي بسيار با شكوه سالانه در مراسم حج و نمازهاي عيد، حس زيباي معنوي را در مسلمانان زنده و تازه و بالانده مي سازد. افزون بر اين، در بين شيعيان، مناسب هاي ولادت و شهادت امامان فرصت هاي مضاعفي را براي اين امر فراهم كرده است.
امروزه، مقتضيات روزگار ما تغيير كرده و اين گردهم آيي ها مي تواند به صورت هاي تازه تري برگزار شود. همچنين فنون هنري در استفاده از نور و صدا مي تواند در ارايه ي جذاب و برگزاري موثرتر اين گونه مراسم به كار گرفته شود. مثلاً جشن ميلاد امام زمان در يك تالار بزرگ، همراه با اجراي موسيقي سنتي و معنوي و ارايه ي يك سخنراني بينش بخش و انگيزه ساز، مي تواند اثري ماندگار و تجربه ي معنوي خاطره انگيزي به جا گذارد.
مردمي كه در شهرهاي ساخته شده بر اساس اصول شهرسازي مدرن زندگي مي كنند، از فاصله با طبيعت رنج مي برند و اماكن طبيعي دلكش با كمي رسيدگي و تدبير ممكن است به محيطي براي گردهم آيي هاي معنوي تبديل شوند.

برگزاري دوره هاي آموزشي مراقبه هاي شرعي
 

گنجينه ي بزرگ شريعت كه هر عمل كوچكي در آن گوهري گران بها، مراقبه اي بزرگ و پلي به سوي عالم غيب و معنا و ملكوت عالم است، با تأسف و سوگ بسيار، دست نخورده مانده و كساني كه به آن عمل مي كنند به اين گنجينه دست مي كشند و گوهري بر نمي دارند.
قرائت قرآن و تكرار كلمات خداوند، واژگان و معاني بلندي كه از حقيقت نامتناهي نور و قدرت و عشق و زيبايي جاري شده، اگر با كمي توجه و آمادگي انجام شود، اگر چه به اندازه ي يك سطر خوانده شود، انسان را از تاريكي ها خارج كرده و از عشق و روشنايي سرشار مي سازد.
وضو از دل انگيزترين مراقبه هايي است كه رحمت بي كران خداوند را در صورت آب، كه مظهر رحمت و لطافت است، به حس بشر مي چشاند و هستي او را در پاكي و صفا غرق مي كند. همچنين سجده و ساير اجزاي نماز، عشق بازي زن و مرد در نهاد خانواده كه سرشار از آيات مودّت و رحمت الهي است، نگريستن به پرندگان و ستارگان و گياهان و روز و شب و آسمان و زمين كه همه و همه نشانه هاي قابل تفكر خداوند است، مراقبه هاي تحول آفريني را رقم مي زند كه براي بهره بري از آنها بايد برنامه هاي آموزشي موثر و دل پذيري طراحي و ارايه گردد.
دوره هاي آموزشي اين مراقبه ها را مي توان به صورت همايش هاي بزرگ در مناطق زيباي طبيعي و يا تالارهاي بزرگ با استفاده از نور و صوت مناسب در حين آموزش و اجرا برگزار كرد. مثلاً آموزش مراقبه ي تفكر در آفرينش و نمودهاي خلقت يا مراقبه ي عشق براي همسران، به ويژه زوج هاي جوان، در محيط باز طبيعي و مراقبه هاي نيايش، نماز و غيره در تالارهاي مناسب قابل اجراست.
مباحثي نظير معنويت و شادي، معنويت و خلاقيت، معنويت و موفقيت و غيره نيز در قالب همايش و به طور فاخر و هنرمندانه قابل اجراست.

ترويج معنويت با ايجاد جنبش هاي مردمي
 

بنياد معنويت نوين مي تواند با انگيزه سازي و هدايت مخاطبان، خود آنها را به فعاليت هاي ترويجي در حوزه ها و شاخه هاي خاص با گرايش به معنويت و در قالب NGO ها و سازمانهاي مردم نهاد دعوت كند و به شكل گيري حركت هاي خود جوش، نظير گروه هاي هنري معنويت گرا، طرفداران معنويت گراي محيط زيست، گروه هاي اخلاق فن آوري اطلاعات، گروه هاي ورزش و معنويت، خانواده ي معنوي و غيره كه مي كوشند رويكرد اخلاقي و معنوي را به عرصه هاي مختلف زندگي تسري دهند، كمك كند.
نقش يابي و مسؤوليت پذيري در نشر معارف حق و معنويت، موجب تثبيت هويت معنوي مي شود. شخصي كه نقش مروج معنوي را پيدا مي كند، با جاري ساختن معنويت خويش، به شكوفايي و بالندگي و زندگي معنوي خويش كمك مي نمايد و خود را به عنوان يك فرد معنوي درك مي كند. پذيرفتن اين نقش باعث مي شود شخص، مفهوم «خود» را كه روابط اجتماعي و در آيينه ي رابطه ي او با ديگران و تصور آنها از «من» او شكل مي گيرد، بهتر و متعالي تر نمايد. اين نقش در تعميق و تثبيت معنويت او اثر بي بديلي داشته و به تحول معنوي شخصيت وي مي انجامد.
مجموعه ي اين برنامه ها مي تواند در جذب مردم به معنويت ناب اسلامي و شكوفايي و كاربردي كردن آموزه هاي عرفاني اسلام موثر باشد. برخاستن چنين موجي در جامعه باعث مي شود كه ساير مردم گمان كنند كه اگر حركتي معنوي را آغاز نكنند و نگاهي معنوي نسبت به زندگي پيدا نكنند، از حقيقتي گران قدر محروم شده اند. آنان ممكن است در آغاز متوجه ژرفاي معنويت و نيازشان به آن نباشد، ولي اين احساس آنها را به سوي حقيقتي راهنمايي مي كند كه بسيار بيش از آن كه در ابتدا تصور مي كردند، ارجمند خواهد بود. اين مدل مردمي ترويج معنويت، بي تفاوتي ها يا احتمال در خدمت قدرت بودن معنويت را منتفي كرده و گروههايي از مردم را كه در مدهاي رسمي تر و دولتي به معنويات اقبال نشان نمي دهند، جذب مي كند.
بدون شك، تمام لحظات ابعاد زندگي انسان، از ديدگاه اسلامي، معنوي و در راستاي بندگي و دلدادگي به خداوند و عشق به اوست. پس با ايمان راسخ و هوشمندي و پشتكار و فعال كردن افراد و گروه هاي مختلف با استعدادها و ذايقه هاي متنوع بايد در كشف اين حقايق كوشيد.
انقلاب اسلامي يك الگوي بزرگ و سرچشمه ي جاري و زلال معنوي در جهان است. متوليان و دلسوزان اين انقلاب بايد بر روي تمام ابعاد و اجزاي زندگي انسان نگاهي معنوي بيندازند و اين نگرش را به جهان صادر نمايند. دنيا تشنه ي معنويت است و اگر پاسخ درست و پاك و زلالي نيابد از مرداب ها و لجنزارها خواهد نوشيد، و اگر نگاه معنوي اسلامي را بيابد، بي ترديد، در ابعاد سياسي و اجتماعي زندگي خود، همين منظر معنوي را خواهد گشود و آن گاه پايان ستم و استضعاف و بازگشت به آزادي و عزت و عدالت را خواهد خواست و بدين سان زمينه ي ظهور خورشيد هدايت و ولايت فراهم خواهد شد.

پي نوشت ها :
 

1ـ اين فهرست با اقتباس و تصرف از سند توسعه ي علم اخلاق، تهيه شده است. اين سند، حاصل مطالعات و مباحث كار گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي بوده و به سفارش دفتر جنبش نرم افزاري دفتر تبليغات حوزه ي علميه ي قم تهيه شده است.
2ـ اين چالش ها بر دو قسم است: يا به شكل كلي با اصل اخلاق هنجاري سنتي مستند به وحي به مقابله بر مي خيزند، مانند برخورد نيچه و كامو با كليت اخلاق مسيحي، و بابا بخشي از سرشاخه ها و آموزه هاي آن درگير مي شوند، مانند آراي فرويد و راسل در اخلاق جنسي.
3ـ از جمله، تدوين جامع روايي اخلاق، مانند وسايل الشيعه در فقه، شبيه موسوعه ي روايي نضره النعيم در ميان آثار اخلاقي معاصر اهل سنت.
4ـ اين تك نگاري ها مي تواند به صورت كتاب، پايان نامه و … تدوين گردد و مستقلاً يا در قالب كتاب، مقاله و يا در اينترنت منتشر مي شود.
 

منبع:فصلنامه اخلاق 13-14
/ج