درآمد

حوزه های علمیه در کنار دانشگاه ها، یکی از دو نهاد علمی جامعه می باشند. نهادی که با تعداد زیادی محقق و طلبه و علمای بزرگی که عمر خود را وقف علوم دینی نموده اند، به حیات خود ادامه می دهد.

هرچند در حوزه های علمیه مباحث و رویکردهای نوظهور علمی نیز وجود دارد و همچنین محققان و متفکران متعددی هستند که در کنار علوم و مسائل دینی و سنتی، مباحث نوظهور علمی را نیز ورود پیدا می کنند و در پژوهش ها و تحققیات خود مورد تاکید قرار می دهند ولی ناگفته پیداست که اهم مباحث و رویکردهایی که در حوزه های علمیه وجود دارد، ناظر به علوم دینی می باشد؛ از فقه و اخلاق گرفته تا مباحث اعتقادی و کلامی، اهم مباحث حوزه های علمیه را پوشش می دهند.

در کنار مباحث و رویکردهای علمی، حوزه های علمیه باید در مسائل و مباحث اجتماعی نیز به صورت مفید و کارآمد ورود داشته باشند و بخشی از چالش ها و ناهنجاری های اجتماعی را دغدغه و وجهه همت خود قراردهند و مرتفع نمایند. سوال مهمی که وجود دارد این است که حوزه ی علمیه مطلوب، هم در عرصه های علمی و هم در عرصه های اجتماعی به چه کم و کیفی باید باشد که پاسخ به این سوال را این نوشتار بر عهده می گیرد.
 

حضور فعال اجتماعی

هرچند طلاب علوم دینی و حوزه های علمیه اساسا تاکید بر مباحث و رویکردهای علمی دارند و طلاب، برآمده از یکی از نهاد های علمی می باشند ولی ناگفته پیداست که تاکید بر مباحث و رویکردهای علمی به معنای نادیده گرفتن وظایف و مسئولیت های اجتماعی نمی باشد و به همین ترتیب حوزه های علمیه و طلاب نیز از این مسئلویت و تکلیف دینی و اجتماعی خود غافل نبوده اند و در تمام ادوارِ حوزه های علمیه شاهد این بوده ایم که شخصیت های دینی و حوزه های علمیه، منشاء اثر و تحولات اجتماعی بوده اند و نقش قابل ملاحظه ای در مرتفع نمودن چالش های اجتماعی داشته و دارند.

در این بین، آن چه که ضرورت دارد این است که طلاب به این جریان اصیل و کارآمد در حوزه های علمیه اهتمام داشته باشند و این مسیر را ادامه دهند و از حضور فعال و کارآمد در عرصه های اجتماعی غافل نباشند. علاوه بر تمام نکات یاد شده باید بیان کرد که علاّمۀ طباطبائى معتقد بودند که اسلام راستین در اروپا و آمریکا نرفته است[1] و به همین جهت، طلاب و حوزه های علمیه لازم است که اهداف متعالی جهانی نیز برای خود ترسیم کنند.
حوزه های علمیه همواره در موضوعاتی مانند آگاهى دادن به مردم و ایجاد وحدت اسلامى و حفظ نظام نقش بسزایی داشته اند که شایسته است چنین فعالیت هایی که پذیرش اجماعی این نهاد و طلاب عزیز را افزایش می دهد مورد تاکید قرارگیرد.

الهام بخش بودن

یکی از ضرورت هایی که برای حوزه های علمیه و طلاب وجود دارد این است که جامعه و گروه های اجتماعی را مدیریت و ساماندهی نمایند و الهام بخش برای جامعه باشند. حوزه ی علمیه و طلبه ای که نتواند ایده و آموزه های خود را در میان آحاد مردم نهادینه سازد، یعنی در عمل نتوانسته کاربست های عملیاتی ایده های خود را در جامعه طراحی نماید و این به معنای خلل در فرآیند و اهدافی می باشد که حوزه های علمیه برای خود ترسیم کرده اند.

الهام بخش بودن حوزه های علمیه در سطوح مختلف اجتماعی را باید در حوزه های مختلف اخلاقی، اعتقادی و علمی مشاهده کرد و شخصیت های حوزه باید بتوانند الگوها و اسوه های اخلاقی، علمی و اعتقادی برای جامعه باشند و در تصمیم گیری های کلان اجتماعی نقش تعیین کننده داشته باشند و مردم نیز در این تصمیم گیری ها، نگاه خود را به شخصیت های دینی، حوزوی و طلاب معطوف کنند و در صورت تحقق چنین هدفی، می توان این ادعا را داشت که حوزه علمیه توانسته است اهداف اجتماعی خود را در سطح مطلوبی محقق کند.

یکی از نکات و ایده هایی که همواره در مورد حوزه های علمیه مورد تاکید قرارگرفته است، تقویت حوزه های علمیه می باشد[2] که پر واضح است که این تقویت از رهگذر نکات و ایده های مذکور محقق می شود. تشکیل حوزه‌هاى علمیّه یک مصداق امر به معروف و نهى از منکر و واجب مؤکّد می باشد[3] و این نکته، تاکیدی دیگر بر این باور است که حوزه های علمیه در موضوعات اجتماعی و الهام بخشی به جامعه باید پیشرو و الگوی جامعه باشند.
 

پذیرش اجتماعی

یکی از ضرورت های مهم اجتماعی که باید حوزه های علمیه مورد تاکید قراردهند و به آن اهتمام ویژه ای داشته باشند، پذیرش اجتماعی می باشد.

با توجه به گرایش های ضد دینی که در جوامع مختلف صورت گرفته است و رسانه های معاند نیز به آن دامن می زنند، در برخی گروه های اجتماعی و رده های سنی، گرایش هایی که مخالفت با شخصیت های دینی دارند شکل گرفته است که در این بین، آن چه که برای حوزه های علمیه و طلاب ضرورت دارد این است که درصدد تثبیت وجهه اجتماعی خود باشند و احیانا اگر قصور و تقصیری در این موضوع شکل گرفته است، درصدد احیا و بازیابی پذیرش اجتماعی خود باشند؛ چرا که بدون پذیرش اجتماعی و اقبال مردم به ایشان، پر واضح است که امکان تعامل مردم با ایشان منتفی خواهد بود و آن گونه که باید، ایده ها و برنامه های ایشان در مردم نفوذ و رسوخ نخواهد کرد.

حوزه های علمیه باید مفید و ثمربخش باشد[4] که مهمترین و کارآمدترین رویکردها و روش ها برای مفید و ثمربخش بودن حوزه های علمیه، نکات و رویکردهایی است که اشاره شد. حوزه های علمیه همواره در موضوعاتی مانند آگاهى دادن به مردم و ایجاد وحدت اسلامى و حفظ نظام نقش بسزایی داشته اند[5] که شایسته است چنین فعالیت هایی که پذیرش اجماعی این نهاد و طلاب عزیز را افزایش می دهد مورد تاکید قرارگیرد.