1. دشمنى

گاه انسان براى فرو نشاندن آتش دشمنى و كينه خويش، به ديگرى دروغ بسته، نسبت‏هاى ناپسند مى‏دهد.

2. حسد

گاهى انسان به رتبه، شان و كمالات ديگرى حسادت كرده، براى از بين بردن وجهه‏اش به او بهتان مى‏زند.

3. ترس و فرار از مجازات

گاه انسان از ترس مجازات خطايى كه مرتكب شده يا برطرف كردن نسبت ناروايى كه ممكن است به او داده شود، به ديگرى بهتان زده، دروغ مى‏بندد.
شجره خبيثه اين رذايل در مساله بهتان، ميوه‏اى به مراتب تلخ‏تر از غيبت مى‏دهد؛ چرا كه در غيبت، عيب و نقص واقعى و موجود در شخص، به او نسبت داده مى‏شود؛ در حالى كه در بهتان، آن چه را در او نيست، به او مى‏بندند.

پيامدهاى زشت بهتان

بهتان، آثار و عواقب زشت و شومى را هم در دنيا و هم در سراى آخرت به بار مى‏آورد كه دامن‏گير بهتان زننده مى‏شود.

الف. پيامدهاى زشت بهتان در دنيا

آثار و عواقب زشت بهتان در اين دنيا، هم فرد و هم اجتماع را در برمى‏گيرد.
1. پيامد فردى بهتان: كسى كه به ديگرى بهتان مى‏زند، از مكر الهى مصون و سالم نمى‏ماند و سرانجام رسوا مى‏شود؛ چرا كه خداوند آبروى مومن را حفظ مى‏كند و او را
از آسيب بهتان ديگران مى‏رهاند. در روايات هم آمده است: خداوند، كسى را كه به دنبال عيب‏هاى مسلمانان باشد حتى در داخل خانه‏اش رسوا مى‏كند. [1]اين فرد در اجتماع نيز به سرعت شناسايى، و از ارزش و اعتبارش كاسته مى‏شود.
2. پيامد اجتماعى بهتان: بهتان بذر دشمنى را در جامعه بشرى پاشيده، دوستى‏ها را به دشمنى تبديل مى‏كند. بهتان، حس اعتمادى را كه محو تشكيل دهنده واحدهاى
كوچك و بزرگ اجتماعى است. [2] از بين مى‏برد و مايه متلاشى شدن آنها مى‏شود. اين صفت ناپسند مى‏تواند همه روابط را تحت تاثير قرار دهد. ازدواج‏ها را تبديل به طلاق، روابط پدر و فرزند را تيره، و در موارد حاد و شديد، موجب وقوع جناياتى چون قتل شود.

ب. پيامدهاى آخرتى بهتان

در مورد آثار بهتان در سراى آخرت، روايات بسيارى وجود دارد كه از جمله مى‏توان به آن چه حضرت رضا (ع) از پيامبر اكرم(ص) نقل فرموده است اشاره كرد:
من بهت مومنا او مومنه او قال فيه ما ليس فيه اقامه الله يوم القيامه على تل من نار حتى يخرج مما قال فيه. [3]هركس به مرد يا زن با ايمانى بهتان زند يا چيزى را به او نسبت دهد كه در او نيست، خداوند او را روز قيامت بر تلى از آتش به پا مى‏دارد تا از آنچه (درباره برادر يا خواهر مومنش) گفته است خارج شود.
امام صادق (ع) نيز در اين زمينه مى‏فرمايد:
البهتان على البرى اثقل من الجبال الراسيات. [4]بهتان زدن به شخصى كه از آن (بهتان) برى است، از كوه‏هاى محكم و استوار هم سنگين‏تر است.
با توجه به اين روايت، بهتان و تهمت براى شخصى كه از آن برى است، بسيار سنگين است؛ اما براى كسى كه بهتان زده، عذاب و گناهى سنگين‏تر است؛ ولى او اين سنگينى را احساس نمى‏كند.
من بهت مومنا او مومنه بما ليس فيه بعثه الله فى طينه خبال حتى يخرج مما قال. [5]كسى كه به برادر يا خواهر مومنش به چيزى كه در او نيست، بهتان زند، خداوند روز قيامت او را در گلى كه آب آن چرك است، محشور مى‏كند تا از چيزى كه گفته است، خارج شود (و از عهده‏اش بيرون بيايد).
از حضرت پرسيده شد: گل خبال يعنى چه؟ فرمود:
چركى است كه در قيامت از عورت زناكاران خارج مى‏شود.

پي نوشت :

[1]. رسول خدا (ص) مى فرمايد:
يا معشر من اسلم بلسانه و لم يخلص الايمان الى قلبه لا تذموا المسلمين و لا تتبعوا عوراتهم، فانه من تتبع عوراتهم تتبع الله عورته و من تتبع الله تعالى عورته يفضحه فى‏بيته. (كلينى: كافى، ج 2، ص 354، ح 2)
اى كسانى كه به زبان اسلام آورده‏ايد و ايمان در دل‏هاى شما خالص نشده است، مسلمانان را سرزنش نكنيد و اسرار آنها را پى نگيريد. همانا كسى كه عيوب مردم را (چه راست، چه دروغ) بجويد، خداوند عيوب او را دنبال مى‏كند و هركس كه خدا دنبال عيوبش باشد، او را در خانه خودش رسوا مى‏كند.
[2]. جامعه از واحدهاى كوچكى تشكيل شده كه كوچك‏ترين آن خانواده است؛ سپس روابط خويشاوندى سببى و نسبى خانواده‏ها و بعد از آن هم معاشرت‏هاى دوستانه و ارتباطهاى شغلى وجود دارد كه جامعه بزرگ بشرى را تشكيل مى‏دهد.
[3]. حر عاملى: وسائل الشيعه، ج 12، ص 287، ح 16323.
[4]. علامه مجلسى: بحارالانوار، ج 72، ص 194، ح 3.
[5]. كلينى: كافى، ج 2، ص 357، ح 5.

منبع: اخلاق الهى (آفات زبان ) ج4 ص136
/س