زونا چیست؟

عامل بروز بیماری «زونا (Shingles)» ویروسی به نام «واریسلا زوستر (Varicella Zoster)» است. واریسلا زوستر همان ویروس عامل بیماری آبله مرغان است. این ویروس سال‌ها پس از بروز آبله مرغان در دستگاه عصبی فرد می‌ماند و دوباره به صورت بیماری زونا بروز پیدا می‌کند.

گاهی از زونا به نام بیماری«هرپس زوستر (Herpes Zoster)» نیز نام برده می‌شود. مشخصه‌ی این نوع عفونت ویروسی ضایعات پوستی (راش) قرمز رنگ روی پوست است که باعث سوزش و درد می‌شود. زونا معمولا به صورت ظاهر شدن ردی از ضایعه‌ی پوستی و تاول در یک طرف بدن، بیشتر در قسمت نیم‌تنه (شکم و سینه)، گردن یا صورت بروز پیدا می‌کند.

بیشتر موارد ابتلا به زونا طی دو تا سه هفته بهبود پیدا می‌کنند. در همین حال، به ندرت یک نفر دو بار به این بیماری عفونی مبتلا می‌شود. اما گزارش‌ها در کشوری مانند آمریکا که آمارهای دقیقی از بیماری‌ها موجود است، نشان می‌دهد تقریبا از هر ۳ نفر، ۱ نفر در طول زندگی خود به زونا مبتلا می‌شود. 1

علائم بیماری زونا

علائم بیماری زونا به سن و وضعیت سلامتی بیمار و اینکه کدام یک از درماتوم‌ها درگیر این بیماری شده باشد، بستگی دارد.

معمولاً درد به عنوان اولین نشانه بیماری زونا شناخته می‌شود که در اثر درگیر شدن یک یا چند مورد از عصب‌های حسی ایجاد می‌شود و می‌تواند خفیف تا شدید باشد. همچنین درد ناشی از زونا ممکن است فقط در یک نقطه و یا به طور گسترده در ناحیه‌ای از پوست، احساس شود. به طور کلی بیمار مبتلا به زونا، شرایط جسمی مناسبی ندارد و معمولاً دچار تب و سردرد می‌شود. گره‌های لنفاوی که مسئول تخلیه و تمیز کردن ناحیه آسیب‌دیده می‌باشند، نیز اغلب متورم و حساس می‌شوند.

در عرض مدت یک تا سه روز بعد از شروع درد، یک جوش پوستی تاول مانند در قسمتی از پوست که دچار درد شده بود، ظاهر می‌شود. در ابتدا این تاول‌ها به شکل برآمدگی‌های قرمز رنگ و مجتمع به وجود می‌آید. در چند روز بعد، همچنان لکه‌های جدیدی در محدوده عصب درگیر در این بیماری ایجاد می‌شود که هر یک از آنها ابتدا به شکل تاول ظاهر شده و سپس چرکین شده و بعد بر روی آن، پوسته خشک تشکیل می‌شود.

قفسه سینه، گردن، پیشانی و پایین کمر قسمت‌هایی از بدن هستند که عصب حسی آنها بیشتر درگیر بیماری زونا می‌شود و افراد مختلف در هر سنی ممکن است در یکی از این قسمت‌های بدن خود دچار علائم زونا شوند. با افزایش سن، احتمال به وجود آمدن زونا در قسمت پیشانی یا در محدوده عصب چشمی (افتالمیک) افزایش پیدا می‌کند. گاهی از اوقات ممکن است تاول‌های زونا در داخل دهان یا داخل گوش بیمار و یا حتی در ناحیه اطراف آلت تناسلی تشکیل شود. همچنین ممکن است در بیماران، حالت دردناک شدن پوست بدون بروز تاول یا جوش به وجود آید (که اصطلاحاً به آن، زونای sine eruption گفته می‌شود) و یا تاول‌های بدون درد بر روی پوست ایجاد شود که این حالت اغلب در کودکان دیده می‌شود.

درد و علائم عمومی زونا معمولاً بعد از برطرف شدن جوش‌های چرکین به تدریج تسکین پیدا می‌کند. در مواردی از این بیماری که حالت خیلی حاد و شدید نداشته باشد، معمولاً بهبودی کامل برای کودکان و جوانان بعد از ۲ تا ۳ هفته و برای بزرگسالان بعد از ۳ تا ۴ هفته حاصل می‌شود. 2

احتمال بروز عفونت زونا در چه کسانی بیشتر است؟

هر کسی که قبلا آبله مرغان داشته می‌تواند به زونا نیز مبتلا شود. اگرچه برخی عوامل فرد را بیشتر در معرض خطر بروز زونا قرار می‌دهد. این عوامل موارد زیر را شامل می‌شود:

افراد مسن، کسانی که ۶۰ سال یا بالاتر دارند

مبتلایان به بیماری‌هایی مانند ایدز و سرطان که موجب تضعیف دستگاه ایمنی بدن می‌شوند

کسانی که در حال شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی هستند

مصرف داروهایی که موجب تضعیف دستگاه ایمنی بدن می‌شوند. استروییدها یا داروهایی که پس از پیوند عضو برای فرد تجویز می‌شوند از این دست داروها هستند.

راه‌های انتقال و سرایت بیماری زونا

زونا واگیر ندارد، اما ویروس واریسلا زوستر که عامل این بیماری است می‌تواند به فردی که مبتلا به آبله‌مرغان نشده سرایت کند و در نهایت سبب ایجاد بیماری شود. شما نمی‌توانید از کسی که زونا دارد بیماری زونا بگیرید، اما ممکن است مبتلا به آبله‌مرغان شوید.

ویروس واریسلا زوستر زمانی سرایت می‌کند که شخص دچار تاول شود. تا زمانی که تاول نترکد یا زخم دلمه بسته شده باشد، این ویروس به دیگری سرایت نمی‌کند.

زمانی که مبتلا به بیماری زونا شدید، حتما محل جوش و تاول را تمیز نگه دارید تا بیماری به دیگران سرایت نکند. سعی کنید به تاول و جوش‌های روی پوست خود زیاد دست نزنید.

اگر مبتلا به زونا شدید، سعی کنید نزدیک افرادی که در معرض خطر هستند نباشید؛ افرادی از قبیل زنان باردار و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

بیماری زونا در بزرگسالان

زونا به ویژه در افراد مسن شایع است. نیمی از افرادی که به زونا مبتلا می‌شوند ۶۰ سال یا بیشتر دارند. خطر بروز عفونت زونا در افراد مسن با توجه به اینکه دستگاه ایمنی ضعیف‌تری دارند، بیشتر است. علاوه بر این، سالمندانی که عفونت زونا در آن‌ها بروز پیدا می‌کند، به احتمال زیاد عوارض بیش‌تری را نسبت به سایر افراد خواهند داشت.

از جمله ضایعات پوستی بیشتر و عفونت‌های میکروبی که بر اثر تاول‌های باز به وجود می‌آیند. این دست افراد، همچنین مستعد ابتلا به ذات‌الریه یا سینه‌پهلو و التهاب مغزی نیز هستند. بنابراین مراجعه به‌ موقع به پزشک برای این دست بیماران اهمیت ویژه‌ای دارد.

پزشکان توصیه می‌کنند، افرادی که ۵۰ سال یا بیشتر دارند برای پیشگیری از بروز این عفونت ویروسی، واکسن زونا را دریافت کنند. این افراد می‌توانند برای تسکین درد، پارچه‌ی خنکی را روی زخم‌ها و تاول‌های خود بگذارند. همچنین برای جلوگیری از انتقال ویروس واریسلا به دیگران، توصیه می‌شود که فرد مبتلا، تا حد امکان زخم‌ها و ضایعات پوستی خود را بپوشاند.

در همین حال، پزشک می‌تواند در صورت صلاح‌دید، داروهای ضد ویروس را برای فرد تجویز کند که باعث کاهش دوره‌ی عفونت و عوارض آن می‌شود. پزشک همچنین می‌تواند در صورت لزوم داروهای ضد درد را نیز برای فرد تجویز کند.

بیماری زونا در دوران بارداری

در حالی که بروز زونا در دوران بارداری غیرمعمول است، اما امکان آن وجود دارد. اگر فرد در دوران بارداری با کسانی که مبتلا به آبله مرغان یا عفونت زونا هستند در تماس بوده و واکسینه نشده باشد، ممکن است دچار آبله مرغان شود. بسته به اینکه فرد در کدام سه‌ماهه بارداری قرار داشته باشد، ابتلا به آبله مرغان می‌تواند منجر به نقایص و عوارضی در نوزاد شود. واکسینه شدن برای آبله مرغان قبل از بارداری می‌تواند، قدم مهمی برای فرد باردار باشد.

زونا به احتمال کم باعث بروز عوارض در خود فرد می‌شود، اما هنوز هم می‌تواند ناخوشایند و دردناک باشد. توصیه می‌شود فرد در صورت بروز ورم و تاول در دوران بارداری، فورا به پزشک مراجعه کند. همچنین می‌توان با مشورت پزشک از داروهای ضد ویروسی در طول بارداری استفاده کرد. آنتی‌هیستامین‌ می‌تواند به کاهش خارش کمک کند و استامینوفن نیز می‌تواند از درد فرد بکاهد. 1

آزمایش‌ها و تشخیص

بیماری زونا معمولاً بر اساس شرح حال بیمار و سابقه بروز درد در یک سمت از بدن و ایجاد جوش‌ها و تاول‌های موضعی تشخیص داده می‌شود. دکتر ممکن است برای تشخیص این عارضه، یک نمونه‌برداری از بافت آسیب‌دیده انجام دهد و یا قسمتی از تاول‌ها را برای بررسی بیشتر در آزمایشگاه، کشت دهد.

در کنار معاینه کامل فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی بیمار، ممکن است از آزمایش‌های تشخیصی زیر هم برای تشخیص بیماری زونا استفاده شود:

نمونه‌برداری از پوست – آزمایشی است که طی آن، قسمت کوچکی از سطح پوست به طور ملایم تراشیده می‌شود تا ویروس زونا یا سایر ویروس‌های موجود در آن شناسایی شود.

آزمایش خون 2

درمان بیماری زونا

درمانی قطعی برای زونا وجود ندارد، اما برخی داروها به کاهش علائم و کوتاه شدن مدت بیماری و عفونت کمک می‌کنند. داروهای متنوعی در این زمینه وجود دارد:

درمان‌های خانگی نیز می‌توانند برای کاهش علائم مؤثر واقع بشوند:

استراحت؛

استفاده از کمپرس سرد و مرطوب برای کاهش درد و خارش؛

استفاده از لوسیون کالامین برای کاهش خارش؛

حمام گرفتن با بلغور جوی دوسر کلوئیدی برای التیام درد و خارش.

زونا معمولا در طول چند هفته بهبود می‌یابد و بازگشتی برای این بیماری نیست. اگر علائم در ۱۰ روز کاهش نیافت، برای معاینات و بررسی‌های بیشتر باید به پزشک مراجعه بشود.

پیشگیری از زونا

واکسن‌ها می‌توانند از توسعه‌ی علائم شدید بیماری بکاهند و عوارض را تقلیل بدهند. همه‌ی کودکان باید دو دُز واکسن آبله‌مرغان که با نام واکسن واریسلا نیز شناخته می‌شود، تزریق کنند. بزرگسالانی که تا کنون به آبله‌مرغان دچار نشده‌اند نیز باید واکسینه بشوند. واکسینه شدن، تضمینی قطعی برای از بین بردن خطر ابتلا به زونا و آبله‌مرغان نیست، اما از هر ۱۰ نفر فرد واکسینه‌شده، ۹ نفر را از این بیماری مصون می‌کند.

افراد بالای ۶۰ سال فقط به تزریق یک واکسن نیاز دارند که به واکسن واریسلا زوستر نیز موسوم است. این واکسن از عوارض شدید و علائم بیماری می‌کاهد. زونا مسری است. اگر به این بیماری دچار بشوید، برای سرایت‌نشدن آن به سایرین باید گام‌هایی برداشته بشود:

زخم و قسمت‌های پوستی تحریک‌شده، پوشانده بشوند؛

دوری از افرادی که تا به حال آبله‌مرغان نگرفته یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند؛

شستن مرتب دست‌ها. 3

پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.www.alireza-eftekhari.com
3.www.chetor.com