زيارت ناحية مقدسه تا چه ميزان معتبر است؟

اين زيارت همانند زيارت عاشورا براي زيارت امام حسين ـ عليه السّلام ـ وارد شده. لذا هر دو، دربارة زيارت امام حسين ـ عليه السّلام ـ هستند؛ ليكن اولي كه از زمان امام باقر ـ عليه السّلام ـ خوانده مي شده، به زيارت عاشورا معروف گرديده و دومي كه از زمان امام عصر (عج) خوانده مي شده، به زيارت ناحية مقدسه مشهور گرديده است. به بيان ديگر؛ زمان حادثه (عاشورا)، عنوان نام، روي زيارت اول مانده و در عوض، جايگاه صدور روي زيارت دوم مانده است.
اين زيارت توسط يكي از نواب خاص حضرت حجت (عج) به دست بعضي از اساتيد شيخ مفيد و سپس از شيخ مفيد و سيد مرتضي و ابن مشهدي رسيده است. بنابراين ديگر راويان اين زيارت معلوم نبوده و حديث مرسله[1] است.

شيوه هاي بررسي حديث:
الف) سندي ب) محتوايي.
امكان دارد حديثي از نظر سند ضعف داشته و يا داراي ارسال باشد ولي داراي قرآئن و شواهدي باشد كه موجب قطع به صدور از معصوم باشد.[2]اين زيارت شريف نيز با وجود ارسال احتمالي، طبق يك نظر، داراي قرائني است كه موجب يقين به صدور از ناحية مقدسه مي شود.
الف) علماي متأخر كه جزو راويان اصلي به حساب مي آيند و كتب آنها جزو مراجع روايي ما است، اين زيارت شريف را در كتابهاي خويش آورده اند.
المزار القديم (شيخ مفيد، متوفاي 413 هـ . ق) علامه مجلسي (ره) در كتاب بحار، ج 94 ص 317 زيارت ناحيه را از مزار شيخ نقل كرده است.
2. مناسك المنار (شيخ مفيد).
3. المصباح (سيد مرتضي، متوفاي 436 هـ . ق).
4. المزار الكبير (ابن مشهدي متوفاي 535 هـ . ق).
اين زيارت طبق نقل  المزار القديم و المزار الكبير، از معصوم صادر شده و داراي اسناد مختلف بوده و مستند است. عمل سيد مرتضي علم الهدي (ره) و انتخاب اين زيارت به عنوان اولين زيارتي كه با آن امام حسين ـ عليه السّلام ـ را زيارت كرد (با وجود محتاط بودن ايشان) سندهاي ضعيف راجبران مي كند، چه رسد به اين كه، سند ضعيف نباشد.

انتساب زيارت به امام زمان (عج) :
1. در المزار الكبير ابن مشهدي تصريح به اين انتساب شده.
2. ابن مشهدي (متوفاي 595) از غيبت صغري (329 ق) 266 سال فاصله دارد. ولي با وجود اين چون او فردي موثق و از علماي جليل القدر مي باشد، كتابش نيز مورد تأييد علما است، و از طرفي وي در ابتدا كتاب خود را ملزم به نقل احاديثي معتبر از طريق معتبر و متصل به معصوم دانسته لذا قول ايشان در انتساب اين زيارت به حضرت حجة (عج) قابل قبول خواهد بود.
ب) علماي متأخر نيز اين زيارت را در كتب خويش نقل كرده و آن را مستند به امام زمان(عج) مي دانند، برخي از آنها عبارتنداز:
1. سيد بن طاووس، وفات 664 در كتاب مصباح الزائر. علامه مجلسي، وفات 1111 در كتاب بحارالانوار ج 98 ص 317 ج 8 و 9 و تحفة الزائر ص 3. ابراهيم بن فيض كاشاني، الصحيفة المهديه ص 203.
ج) همسوئي با زيارات معتبر
در فرازي از زيارت ناحية مقدسه آمده: «و اُقيمت لك الماتم في اعلي عليين و…»‌ اي حسين تو آن شهيدي هستي كه مجلس عزاي تو نه تنها در زمين، بلكه در عالم بالا برپا ست و….»
در بحارالانوار علامه مجلسي و كامل الزيارات ابن قولويه روايات زيادي نقل شده كه عزاي سيد الشهداء ـ عليه السّلام ـ در عالم بالا و توسط اهل آسمانها برپا شده. و اين روايات در واقع تأييد بر مضمون زيارت ناحية مقدسه مي باشند.
د) داشتن مضامين بلند و موزون
از مرحوم آيت الله شيخ محمد حسين آل كاشف الغطاء سؤال شد كه: آيا سند دعاي صباح صحيح است؟ پاسخ داد كه: ما كلمات ائمه ـ عليهم السّلام ـ و به ويژه كلمات اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ را مي شناسيم و امكان ندارد اين گونه مضامين عالي جز از دهان اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ صادر شده باشد.
به عنوان نمونه، در اين زيارت آمده: «فالويل للعصاة الفسّاق، لقد قتلوا بقتلك الاسلام و عطّلوا الصلاة والصيام و…. و اي بر حال آن عاصيان فاجر و اهل گناه، اي حسين با كشتن تو اسلام را كشتند و نماز و روزه را تعطيل و ضايع كردند و… آيا اين مصامين عالي جز از معصوم امكان صدور دارد. و فقط معصوم است كه مي تواند معصوم را اين گونه بشناسد و معرفي بكند.
نتيجه: بر اساس مباحث گذشته روشن مي شود كه:
1. اين زيارت، از امام زمان (عج) صادر شده و از طريق يكي از نايبان خاص آن حضرت به دست بعضي اساتيد شيخ مفيد و سپس به شيخ مفيد و سيد مرتضي و ابن مشهدي رسيده است.
2. اين زيارت داراي سندهاي مختلف و معتبر بوده و در كتب اين سه بزرگوار ثبت و ضبط گرديده است.[3]يوسف گم گشته باز آيد بكنعان غم مخو               كلبة احزان شود روزي گلستان، غم مخور
اي دل غمديده، حالت به شود، دل بد مكن                        وين سر شوريده بازآيد بسامان، غم مخور[4]به هر شکل زيارتي چون زيارت ناحيه بدون سند هم، معتبر است. چون طبق قاعده­ي رجالي: دلالته تغني عن السند.[5]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ همره نور، جمعي از اساتيد.
2ـ عطر سيب، حامد حجتي.
3ـ سلام موعود، محمد رضا سنگري.

پي نوشت ها:
[1] . مرسل به حديثي كه دچار ارسال و حذف استاد باشد گويند؛ نصيري، علي، درسنامة علم حديث، قم، انتشارات نصايح، ص220.
[2] . سبحاني، جعفر، اصول الحديث و احكامه في علم الدراية، مؤسسة النشر الاسلامي، چاپ چهارم، 1418ق، ص42.
[3] . اين تحقيق از روي سخنراني هاي آيت الله كريمي جهرمي و سيد هدايت الله طالقاني كه در كتاب: همره نور، اثر جمعي از اساتيد به اهتمام سيد هدايت الله طالقاني، چاپ اول، 1380ش، انتشارات سابقون، آورده شده، اقتباس و تلخيص گرديده.
[4] . حافظ شيرازي، ديوان غزليات، به كوشش دكتر خليل خطيب رهبر، چاپ ششم، 1369، كتابفروشي صفي عليشاه، ص344 غزل 255.
[5] . جعفري، محمد تقي، نيايش امام حسين در صحراي عرفات، ص29.