اينجا مسجد است؛ بيت الله
 

نقل شده است که «بوعلي سينا» به «ابوسعيد ابوالخير» که عارفي وارسته بود، نامه نوشت مبني بر اينکه چه لزومي دارد مردم همه در مسجد اجتماع کنند. با اينکه خداوند از رگ گردن به آنها نزديک تر است؟! ابوسعيد در جواب نامه بوعلي نوشت: اگر چند چراغ در يک جا روشن باشد، با خاموش شدن يکي از آنها چراغ هاي ديگر روشن است ولي اگر تنها يک چراغ روشن باشد، با خاموش شدن آن، آن مکان تاريک مي گردد. انسان ها نيز همين گونه هستند، بعضي گنهکار هستند که اگر تنها باشند، شايد موفق به کسب فيوضات نور الهي نشوند ولي اگر با اجتماع باشند، شايد خداوند به برکت وجود بعضي از افراد، آنان را نيز مشمول فيوضات و برکات خود قرار دهد.
مساجد از آغاز اسلام به عنوان مهم ترين و بهترين پايگاه براي ترويج دين اسلام در کنار کارکردهاي اعتقادي خود، در ابعاد سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي نيز پشتوانه سلامت زندگي اجتماعي و فرهنگي بشر بوده اند. اولين نهادي که حضرت رسول (ص) در بدو ورود به مدينه، بنا نهاد مسجد بود.
يکي از تفاوت هاي مهم و قابل توجه مسجد به عنوان بيت الله با ساير اماکن مذهبي در ساير اديان نيز در همين است که مسجد تنها براي عبادت زاهدانه نيست بلکله سنگري براي دفاع از کيان اسلام است. در ساير اديان متأسفانه با تحريفاتي که در کتب مقدس شده است، مکان هاي مذهبي محيط هاي بي روح و مرده و محل انجام مراسم تشريفاتي و گاهي توأم با فساد همانند شراب، رقص، آواز، غنا و … و در واقع اماکن بزم هستند تا يک عبادتگاه و جايگاه توحيد و يکتاپرستي.
مسجد مرکز اجتماع دل هاي پاک و مهد افکار خداپسندانه و بستر انديشه سازي انسان در راه ميل به کمال و جايي براي خدايي شدن است. مسجد در اصل يک الگوي ارزش گذاري است؛ «و ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احد!» (سوره جن – آيه 18) خداوند در اين آيه مسجد را از آن خود مي داند، پس احدي حق ندارد در مسجد جز او را بخواند. بنابراين در مسجد جز کار خدايي و خداپسندانه نبايد انجام شود و جز مصالح مسلمانان، امر ديگري نبايد مطرح شود.

انقلابي از مسجد
 

يکي از اتفاقات بزرگي که مسجد نقش بسيار مهمي در شکل گيري آن داشته است، انقلاب اسلامي است.
عده اي الحق درست گفته اند که انقلاب اسلامي، انقلابي مسجدي بود. نگاهي به گذشته انقلاب اسلامي که داعيه دار مبارزه در راه اعتلاي کرامت انساني است، به خوبي نمايانگر اين نکته است که هدايت و رهبري نيروي عظيم مردم که به تعبير امام خميني (ره) ولي نعمتان اصلي اين نظام مقدس هستند، همواره از سنگر مساجد بوده است چه در دوران رژيم ستم شاهي و چه دوران پيروزي انقلاب و چه در دوران دفاع مقدس و تثبيت حضور حداکثري، همچون راهپيمايي ها و انتخابات و دفاع از کيان انقلاب اسلامي در طول اين سه دهه، همه و همه به مدد وجود مساجد و مردمان اهل مسجد بوده است.
آن زمان، زمان جنگ بود – آن هم جنگ نظامي – اما هم اکنون در قاموس سياسي سلطه طلبان و امپرياليسم بر ضد انقلاب اسلامي، ابتدا جنگ نرم تعريف مي شود و در گزينه هاي بعدي جنگ نظامي. اما آيا مساجد و جوانان مسجدي همانند اوايل انقلاب در اين جنگ نقش آفريني و سکانداري مي کنند؟ امروز دشمنان سعي مي کنند با هر وسيله ممکن، نقش مساجد را در جوامع اسلامي کمرنگ کنند؛ از ارائه محصولات متنوع هنري گرفته تا ابزارهاي ارتباط جمعي در فضاي مجازي، همه و همه را به کار گرفته اند تا بلکه جايگزيني براي اين نهاد اسلامي بيابند.
در عصر فناوري ارتباطات و روزگار فراگيري بحران معنويت و جستجوي حقيقت الهي توسط ضمير پاک انسان ها، اين مساجد هستند که توان پر کردن خلا روحي و معنوي را دارند و همين امر موجب استقلال روز افزون انسان هاي پاک نهاد به دين اسلام، و البته از طريق همين نهاد شده است.
دشمنان باآگاهي به اين نقش اساسي مسجد در بيمه کردن جوانان در مقابل هجمه هاي فرهنگي و به تأثير شگرف رسانه هاي چهره به چهره همچون مسجد تمرکز جدي خود را بر روي مبارزه با اين نهاد اسلامي گذاشته اند.
لذا مساجد بايد با شيوه هايي نو همراه با همان سلاح تاثيرگذاري چهره به چهره وارد ميدان مقالات فرهنگي شوند و اين سنگر خدا آماده مبارزه تمام عيار فکري و فرهنگي شود. جوان همواره عاشق خلاقيت و نوآوري بوده و مسائل جديد او را به سرعت جذب مي کند. اقدامات ابتکاري مي تواند شاه کليد جذب جوانان به مساجد بوده و براي اين مأمن ديني، پويايي را به ارمغان آورد.
اهميت جايگاه مساجد در کشور ما بي بديل است اما آنچه در اولويت قرار مي گيرد، روشن شدن نقش و کارکردهاي آن در جامعه است؛ نقشي که با فراگير شدن ابزارهاي مختلف ارتباطات جمعي، چه در فضاي فيزيکي و چه در فضاي مجازي، ديگر مثل گذشته نيست و بايد براي تثبيت و تقويت هر چه بيشتر جايگاه اين پايگاه هاي معنوي و مذهبي در چنين شرايطي برنامه داشت.

کارکردهاي فرهنگي، اجتماعي مساجد
 

مارسل بوازار – اسلام شناس سوئيسي – چنين مي نويسد: «مسجد عامل نيرومندي در همبستگي و اتحاد مسلمانان جهان است و اهميت اجتماعي و فرهنگي آن را از اين بابت نمي توان ناديده گرفت. مخصوصاً در روزگار معاصر که مسلمانان شور و حرارت صدر اسلام را دگربار از خود نشان مي دهند، مساجد به صورت مراکز تربيت روحاني و پايگاه جنبش امت مسلمانان نسبت به ستمگران و سلطه جويان درآمده موقعيت سال هاي نخستين ظهور اسلام را به دست آورده اند.»
ما در اينجا فقط به ذکر چند مورد بسنده مي کنيم.

امر به معروف و نهي از منکر
 

دين اسلام مکتبي است جامع که به همه نيازهاي بشر پاسخگوست و ديني است که براي سعادت بشر آمده است. پس عقل حکم مي کند که بسياري از احکام آن مربوط به حوزه اجتماعي زندگي بشر باشد که از آن جمله مي توان به امر به معروف و نهي از منکر اشاره کرد. متأسفانه امروزه اين فريضه سازنده اجتماع آن چنان که بايد و شايد توجه نمي شود. مسجد به عنوان سنگر و خانه خدا از ظرفيت بالايي در اين مقوله برخوردار است. امام جماعت، هيأت امنا و جوانان مسجدي نيز به عنوان بازي گردانان اصلي مساجد نقش بسزايي در اين امر دارند.
در صورت بالا بردن ظرفيت فرهنگي مسجد مانند تأسيس کتابخانه، تشکيل کلاس هاي عقيدتي، آموزشي و … مي توان جوانان را آماده کرد. در اين صورت جوان مسجدي با عقبه تئوريک بالا توان دفاع از عقايد اسلامي و امر به معروف و نهي از منکر را دارد.
بديهي است که هر جا مسجدي با جوانان مؤمن و متعهد داشته باشيم در کنار آن زمينه اجراي فريضه خطيري مانند امر به معروف و نهي از منکر نيز خواهيم داشت. نوجوان و جواني که در مسجد آموزش مي بيند از يک سو خانواده خود را تحت تاثير قرار داده و از سوي ديگر با ورود به اجتماع مي تواند به پشتوانه انديشه مذهبي اي که در مسجد پرورش يافته است، در کانال هاي مختلف به ويژه در عرصه فرهنگي تأثيرگذار ظاهر شود.

جوان مسجدي و محله سالم
 

با نگاهي به محل زندگيمان متوجه مي شويم که آسيب هاي اجتماعي بسياري در آن موج مي زند، از جمله معضلاتي مانند وجود اراذل و اوباش، مزاحمين نواميس مردم، اعتياد و … وجود اين معضلات علاوه بر آسيب ها و کم کاري هايي که در سطح کلان کشوري است، به موضوع مسجد و جوان مسجدي هم بر مي گردد.
اگر مسجد، امام جماعت و … با فعاليت هاي جذاب معنوي و فرهنگي دامنه حضور جوانان را در مسجد بالا ببرند، آنگاه بعد از جذب جوان به گونه هاي مختلف از جمله دادن مسئووليت و برگزاري مسابقات ورزشي، علمي و … و تشکيل کلاس هاي آموزشي و تأمين نيازهاي معنوي جوان با استفاده از روش هاي مختلف از جمله استفاده از مداح هاي خوش صدا و خوش دل، بهره گيري از روحانيون و سخنرانان جوان و دغدغه مند و …) زمينه حضور جوان را بعد از جذب در مسجد فراهم کنند تا به عنوان يک مسجدي به فعاليت خود ادامه دهد. در اين صورت آيا باز هم نشاني از اين معضلات در سطح محله و در مرحله اي بالاتر در سطح جامعه خواهيم داشت؟
براي جذب جوانان به مسجد بايد تمامي ابزارها و امکانات را به خدمت گرفت و يک فعاليت فرهنگي و تبليغي پر جاذبه را از سنگر مساجد پي ريزي کرد در مساجد با بهره گرفتن از روش هاي آموزشي و فرهنگي، بايد مفاهيم بلند ديني را به صورتي زيبا ارائه داد تا آمدن جوانان به مساجد استمرار داشته باشد و جوانان، گمشده خود را در اين مکان مقدس بيابند و با اين مکان مأنوس شوند. پيامبر (ص) فرمودند: «المؤمن في المسجد کالسمک في الماء؛ مومن در مسجد همچون ماهي در آب است که حيات و رشد خود را در آن مي داند.»

مسجد محلي براي حل نيازهاي محل
 

اسلام چيزي جدا از جامعه و قوانين ضروري آن نيست. اسلام در اهميت دادن به جامعه به جايي رسيده که هر خدمت اجتماعي را شکلي از عبادت شمرده است و بلکه خدمت به مردم، در مفهوم عبادت صحيح و ايمان نيک وکامل، بالاتر از اقامه برخي شعائر ديني است.
مشکلاتي که در سطح کشور و در سطوح پايين تر در محلات وجود دارد، بخش مهمي از آن علاوه بر نارسايي فرهنگي به معضلي مانند بيکاري بر مي گردد، مسئولان با پشتيباني مالي مساجد مي بايد مساجد را در حل و رفع بخشي از معضل بيکاري ياري رسانند.
مساجد مي توانند با تأسيس صندوق هاي قرض الحسنه و دادن وام به جوان زمينه شروع به کار او را فراهم کنند و حتي خود اين صندوق ها مي توانند به عنوان يک پشتوانه مالي براي ازدواج جوانان شناخته شوند. البته خود مساجد توانايي کارآفريني را دارند، از جمله تأسيس کتابخانه، نوارخانه، چاپ نشريه و … که علاوه بر کارآفريني و جذب جوانان مي تواند در آينده نيز به عنوان يک تجربه کاري، معنوي شناخته شود و به عنوان يک مهارت در آينده به جوان ياري رساند.
مارسل بوازار – دانشمند اسلام شناس سوئيسي – مي نويسد: «تأسيس کتابخانه ها و شبستان تالار اجتماعات در مساجد اين حقيقت را آشکار مي سازد که مساجد در اسلام بدان گونه که بعضي پنداشته اند، منحصراً براي نماز نيست بلکه يقيناً يکي از مراکز مهم فرهنگي اسلام نيز است.»
همچنين مساجد مي توانند محلي براي حل اختلاف هاي خانوادگي، قومي و … باشند که روحانيت مسجد نقش بسيار مهمي در اين امر دارد. در اين صورت با حداقل هزينه، بار بسياري از دوش دادگاه ها و قضات برداشته مي شود که خود حديث مفصل بخوان از اين قصه!!!
امام خميني (ره) نيز بر حل مشکلات مسلمين تأکيد داشته اند: «شما بايد بر تمام امور مسلمين نظارت داشته باشيد و سعي کنيد که مساجد ما به حال مساجد صدر اسلام بر گردد و توجه داشته باشيد که عزلت و کناره گيري در اسلام نيست … مساجد بهترين سنگرها و جماعات بهترين مکان براي بيان مصالح مسلمين است.»
بايد مسئولان توجه داشته باشند که براي يک کار عظيم فرهنگي در مقابل هجمه سنگين فرهنگي امپرياليسم، نياز به پشتوانه مالي نيز است تا مساجد بتوانند در اين ميدان مبارزه حضوري قدرتمند داشته باشند.

نكته
 

زندگي در مسجد
 

در مسجد تمامي ارزش هاي اسلامي و انساني نمو پيدا مي کند. در مسجد غني و فقير، رئيس و مرئوس و … کنار يکديگر نشسته و با هم دست بر دعا بر داشته و همه با هم پيشاني در خاک به نشانه بندگي مي سايند. در اين مکان مقدس اتفاقات مهمي در طول تاريخ اسلام صورت پذيرفته است و مردان و زنان بزرگ و موفقي نيز در اين بستر مقدس تربيت يافته اند. روژه گارودي – فيلسوف مسلمان فرانسوي – در کتاب خود «مسجد آئينه اسلام» مي نويسد: «در دوران عظمت اسلام تمام زندگي شهر در مسجد جريان داشت. در آنجاست که قراردادهاي تجاري بسته مي شود، اجراي شريعت بيش از هر چيز به اين معني بوده است که انسان 24 ساعت شبانه روز در محضر خداوند به سر مي برد و هر عملي در زير نگه او انجام مي شود. بنابراين هر عملي که توأم با تقوي باشد يک بعد قدسي دارد و نماز درنگي است در سلسله لحظات گوناگون؛ درنگي که به ساير لحظات معني مي دهد. بنابراين نماز از بقيه اعمال جدا نيست.»
منبع:نشريه آيه ويژه نامه دين و فرهنگ.