به مناسبت ششم ذي‌القعده روز بزرگداشت حضرت احمد بن موسي الكاظم(ع)
 

اشاره:
 

مقام معظم رهبري در سفر خود به استان فارس؛ از حرم حضرت احمد بن موسي(ع) (شاهچراغ) به عنوان سومين حرم اهل بيت عصمت و طهارت(ع) ـ ياد كردند و فرمودند: «شيراز بعد از مشهد و قم، سومين حرم اهل بيت(ع) است و اين برجستگي و محوريت بايد در تبليغات عمومي و رسانه‌اي و هنگام تخصيص اعتبارات گوناگون، مورد توجّه قرار گيرد تا دل‌هاي مشتاقان در داخل و خارج از كشور بيشتر متوجّه قداست و اهميّت اين بارگاه مهم شود».
پيرو اين سخنان رهبري، شوراي عالي انقلاب فرهنگي، روز ششم ذي‌القعده را روز بزرگداشت حضرت احمد بن موسي الكاظم(ع) اعلام كرد. به اين مناسبت نگاهي اجمالي به تاريخچة زندگاني آن حضرت خواهيم داشت.
آرامگاه سيد مير احمد بن موسي الكاظم(ع) برادر حضرت رضا(ع) ـ معروف به شاه چراغ در مركز شيراز و كنار ميداني به نام احمدي قرار دارد. گنبد نيلوفري شاه چراغ به سبك بسيار زيبايي كاشي كاري شده و از دور پيداست. اين آرامگاه در نزد شيرازي‌ها داراي شكوه و قداست خاصّي است و به همين مناسبت هميشه زيارتگاه مؤمنين و مؤمنات بوده است. درون حرم را با به كار بردن آينه‌هاي ريز رنگين، به سبكي هنرمندانه، آينه كاري كرده و انواع خط‌هاي زيباي فارسي و عربي، تزيين كنندة نماي اطراف آينه‌ها و كاشي‌ها است.
حضرت احمد(ع) در نزد پدرش امام موسي كاظم(ع)، از جايگاه و احترام ويژه‌اي برخوردار بوده است. نوشته‌اند كه حضرت احمد، مردي كريم، جليل القدر، بزرگوار و پارسا بود. حضرت امام موسي كاظم(ع) به دليل علاقه‌اي كه به حضرت احمد(ع) داشت، ملكي به نام يسيره را به او هديه كرد، ملكي كه بعدها حضرت احمد(ع) آن را فروخت و به وسيلة آن هزار اسير را آزاد كرد.

سوء تفاهم شيعيان دربارة امامت حضرت احمد بعد از امام موسي كاظم(ع)
 

اعتبار و جايگاه احمد(ع) در بين فرزندان امام موسي(ع) تا اندازه‌اي بود كه پس از شهادت امام موسي كاظم(ع)، گروهي از مردم به حمايت از امامت احمد(ع) برخاستند و فرقه‌اي به نام اماميه را پديد آوردند.
احمد بن موسی بن جعفر(ع)، از فرزندان امام موسی کاظم(ع) معروف به «سید السادات» و «شاه چراغ» است. وی از شخصیت‏های عالی مقام و جلیل القدر و پرهیزکار بود.1 آگاهی دربارة زندگی وی بسیار اندک و برخی از مقاطع زندگی او مبهم و در منابع جز به بعضی از قسمت‏های زندگی او پرداخته نشده است. در خصوص رابطة احمد با پدرش این اندازه آورده‏اند که امام کاظم(ع) او را دوست داشت و ملکی از خود را بدو بخشید و او را به بخشندگی و دلیری ستود.2
مورخان گزارش داده‏اند که پس از شهادت امام کاظم(ع)، مردم مدینه به لحاظ شخصیتی که احمد داشت، به در خانه او رفته و با وی بیعت کردند و او پیشاپیش جمعیت به مسجد پیغمبر رفت و خطبه‏ای خواند و به مردم گفت: «ای کسانی که با من بیعت نموده‏اید! بدانید که من خودم با برادرم علی (علی بن موسی الرضا(ع)) بیعت کرده‏ام و او واجب الاطاع است. بر من و شما است که از او اطاعت کنیم». سپس از منبر پایین آمده و به اتفاق همة مردم به در خانه برادرش رفته و با حضرت بیعت کردند».3
دربارة آمدن احمد بن موسی(ع) به ایران و انگیزة او گزارش‏های گوناگون وجود دارد و این قسمت از زندگی وی فاقد شفافیت است. برخی عقیده دارند. احمد در بغداد ساکن بود و آنگاه که خبر شهادت و در گذشت ناگهانی امام رضا(ع) را شنید، شدیداً ناراحت شد و گریه نمود. آنگاه با همراهانی بسیار (حدود سه هزار نفر) به خون خواهی و انتقام از مأمون خروج کرد و روی به ایران نهاد. بر پایة این گزارش او در قم و ری با سپاهیان مأمون جنگید و سرانجام به خراسان آمد و در جایی نزدیک اسفراین طی جنگ با لشکریان مأمون کشته شد.
بعضی دیگر باور دارند که احمد پیش از درگذشت امام رضا(ع) و مقارن با ولایت عهدی او همراه جماعتی قصد ایران کرده تا به برادرش ملحق شود. بر اساس این گزارش حرکت او به طرف فارس بود. این گزارش نیز به صورت‏های گوناگون بیان شده است. برخی آورده‏اند که عامل مأمون در نزدیکی شیراز با او جنگید. هنگامی که یاران احمد شنیدند امام رضا(ع) وفات یافته است، متفرق شدند و به سوی شیراز رفتند.
مورخان در خصوص شهادت یا وفات و محل دفن احمد نیز اختلاف دارند. این اختلاف مبتنی بر آن است که وی به اسفراین رفته و در آنجا به شهادت رسیده یا در شیراز وفات یافته یا به شهادت رسیده است. برخی عقیده دارند وی در اسفراین به شهادت رسید و در همان جا دفن شد و زیارتگاه او همان جا است. بر این اساس قبر احمد در اسفراین یا مکان‏های دیگر بوده و آرامگاه شیراز مربوط به احمد بن موسی نیست.4
برخی دیگر باور دارند که احمد در شیراز در جنگ با عامل مأمون شهید شد یا اینکه در شیراز مخفی شد و بعد وفات نمود و در همان‌جا دفن گردید.5 امین بعد از گزارش آنانی که محل دفن احمد را اسفراین یا مکان دیگر مي‌داند، مي‌نویسد: «… و هذا غریب مخالف للمشهور من ان مشهده شیراز…».6
حقیقت امر آن است که به طور قاطع نمی‌توان گفت قبر وی در کجا است، ولی شواهد و قرائن دیدگاه آنانی را که قایل هستند شیراز محل دفن احمد مي‌باشد، تأئید می‌کند و مشهور همین است. محسن امین بعد از بیان عقیده آنانی که محل دفن احمد بن موسی را در اسفراین یا مکان دیگر می‌دانند، مي‌نویسد: این عقیده بعید و مخالف با عقیده مشهور است که محل شهادت و قبر او شیراز مي‌باشد.7
تاریخ وفات احمد دقیقاً معلوم نیست، ولی برخی تاریخ وفات را حدود 203 که همزمان با شهادت امام هشتم(ع) است ذکر نموده‏اند.8
بنا به دستور قتلغ، سربازان وي به پناهگاه حضرت احمد بن موسي(ع) حمله‌ور شدند آن حضرت، شجاعانه در برابر سربازان به دفاع از خود پرداخت. دشمنان كه از پس او برنمي آمدند، ديوار پشتي مخفيگاه حضرت را خراب كرده و به درون خانه او نفوذ كردند و از پشت سر با شمشير، فرق مبارك آن حضرت را شكافتند و سپس خانه را بر بدن مطهر او ويران كردند، اين واقعه در تاريخ 17 رجب رخ داده است.
تاريخ نويسان، زمان پيدا شدن قبر حضرت احمد را يكسان ننوشته‌اند. گروهي آن را در زمان امير عضدالدوله ديلمي (373ـ338) و گروهي ديگر، در زمان امير مقرب الدين مسعود بن بدر (متوفي به سال 665 ه‍.ق.) نوشته‌اند.

پي نوشت ها :
 

1. اعیان الشیعه، ج 3، ص 191.
2. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 7، ص 9.
3. معارف و معاریف، ج 1، ص 597.
4. اعیان الشیعه، ج 3، ص 192؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 7، ص 11.
5.ریحانـة الادب، ج 4 ـ 3، ص 50 ـ 51.
6. اعیان الشیعه، ج 3، ص 191 ـ 193.
7. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 7، ص 9؛ ریحانـ［ الادب، ج 4 ـ 3، ص 51.
8. http://www.shirazcity.org

منبع:ماهنامه موعود شماره 105
/م