سیمای پرهیزکاران در نهج البلاغه

یکى از یاران امام به نام «همام» به حضرت على(ع) عرض کرد: اى امیرالمؤمنین! پرهیزکاران را براى من آن چنان وصف کن که گویا آنان را با چشم مى نگرم! حضرت در پاسخ او درنگى کرد و فرمود: «اى همام! از خدا بترس و نیکوکار باش که خداوند با پرهیزکاران و نیکوکاران است». همام که مردى مشتاق و مستعد کمالات معنوى بود، قانع نشد و در تقاضاى خود اصرار ورزید. سرانجام امام(ع) تصمیم گرفت تا صفات پرهیزکاران را براى همام بیان فرماید. پس بعد از حمد و ثناى خداوند و درود بر پیامبر، سیماى پرهیزکاران را چنین ترسیم فرمود:

سیماى پرهیزکاران

پرهیزکاران، در دنیا داراى فضیلت هاى برترند: سخنانشان راست، پوشش آنان میانه روى، و راه رفتنشان همراه تواضع و فروتنى است. چشمان خود را بر آنچه خدا حرام کرده است، مى پوشانند، و گوش هاى خود را وقف دانش سودمند کرده اند. و در روزگار سختى و گشایش، حالشان یکسان است. و اگر نبود مرگى که خدا بر ایشان مقدر فرموده است، روح آنان از شوق دیدار بهشت و از ترس عذاب جهنم حتى به اندازه چشم بر هم زدنى در بدن هایشان قرار نمى گرفت.
خدا درجاتشان بزرگ و دیگران کوچک مقدارند. بهشت براى آنان چنان است که گویى آن را دیده و در نعمت هاى آن به سر برده اند و جهنم را چنان باور دارند که گویى آن را دیده و در عذابش گرفتار گشته اند. دل هاى پرهیزکاران اندوهگین، و مردم از آزارشان در امان، درخواست هایشان اندک و نفس و دامنشان پاک است. در روزگار کوتاه دنیا چندى صبر پیشه کردند تا آسایش جاودانه قیامت را به دست آورند… .نهج البلاغه، همان، خطبه 193، (معروف به خطبه همام).

* شب پرهیزکاران

پرهیزکاران شب هنگام بر پا ایستاده مشغول نمازند. قرآن را جزء جزء و با تفکر و اندیشه مى خوانند و با آن جان خود را محزون مى دارند و داروى درد خود را در آن مى یابند.
وقتى به آیه اى برسند که تشویقى در آن است، با شوق و طمع بهشت به آن روى آورند و با جان پر شوق در آن خیره شوند و گمان مى برند که نعمت هاى بهشت برابر دیدگانشان قرار دارد، و هرگاه به آیه اى مى رسند که ترس از خدا در آن باشد، گوش دل به آن مى سپارند و گویا بر هم خوردن شعله هاى آتش، در گوششان طنین افکن است. پس قامت به شکل رکوع خم کرده و پیشانى و دست و پا بر خاک مالیده، از خدا آزادى خود را از آتش جهنم مى طلبند.همان.

* روز پرهیزکاران

پرهیزکاران در روز، دانشمندانى بردبار و نیکوکارانى با تقوایند که ترس الهى آنان را چونان تیر تراشیده لاغر کرده است. کسى که به آنها مى نگرد، پندارد که بیمارند، اما آنان را بیمارى نیست و گوید خردهاشان آشفته است، در صورتى که آشفتگى ظاهرشان نشأت گرفته از امرى بزرگ است. از اعمال اندک خود خشنود نیستند و طاعت فراوان خود را بسیار نمى شمارند. نفس خود را متهم مى کنند و از کردار خود ترسناکند. هر گاه یکى از آنان را بستانید، از آنچه در تعریف او گویند، در هراس افتد و گوید: «من خود را از دیگران بهتر مى شناسم و خداى من، مرا بهتر از من مى شناسد. بار خدایا! مرا به آنچه مى گویند محاکمه نفرما! و بهتر از آنم قرار داده که مى گویند! و گناهانى را که از من نمى دانند، بیامرز!».همان.

نشانه هاى پرهیزکاران

از نشانه هاى پرهیزکاران این است که او را در دیندارى اش نیرومند، نرم خو و دور اندیش مى یابى که داراى ایمانى پر از یقین، حریص در کسب دانش، با داشتن علم بردبار، در توانگرى میانه رو، در عبادت فروتن، در تهیدستى آراسته، در سختى ها بردبار، در جست جوى کسب حلال، در راه هدایت شادمان، و پرهیز کننده از طمع ورزى مى باشد… .
هر یک از پرهیزکاران را چنین مى بینى که آرزویش نزدیک، لغزش هایش اندک، قلبش فروتن، نفسش قانع، خوراکش کم، کارش آسان، دینش حفظ شده، شهوتش در حرام مرده و خشمش فرو خورده است. مردم به خیرش امیدوار و از آزارش درامانند.
اگر در جمع بى خبران باشد، نامش در گروه یادآوران خدا ثبت مى گردد و اگر در یادآوران باشد، نامش در گروه بى خبران نوشته نمى شود. ستمکار در حق خود را عفو مى کند. به آن که محرومش ساخته است، مى بخشد به آن کس که با او بریده است، مى پیوندد. از سخن زشت دور، گفتارش نرم، بدى هاى او پنهان، کار نیکش آشکار، نیکى هاى او به همه رسیده و آزار او به کسى نرسیده است. در سختى ها آرام، در ناگوارى ها بردبار و در خوشى ها سپاس گزار است… مردم را با لقب هاى زشت نمى خواند، همسایگان را آزار نمى رساند، در مصیبت هاى دیگران شاد نمى شود و… .همان.