شب اول قبر چگونه است و سوال قبر توسط چه كساني انجام مي شود؟ و از چه مي پرسند؟

بهترين وکامل ترين پاسخ را مي توان از زبان معصومين دريافت کرد.
پيامبر ـ صلي الله عليه وآله ـ به برخي از اصحاب فرمود: وقتي دو آزمايش كننده ي قبر بر تو وارد شدند، چگونه خواهي بود؟ آن صحابي گفت: آن دو آزمايش كننده چه كسي اند؟ فرمود: دو ملكي اند، سختگير و خشن، آوازشان مانند رعد غرنده، چشمانشان چون برق خيره كننده، با موهاي بلند كه زير پاي آنها مي شود و روي آن راه مي روند، داراي دندان هايي كه با آن زمين را مي شكافند و از تو مي پرسند.[1]امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: همين كه ميت دفن شد، دو ملكي به نام هاي منكر و نكير سراغ او مي آيند كه آوازشان مانند… از ميت مي پرسند: پروردگارت كيست؟ دين ات چيست؟ پس ميت اگر مؤمن باشد مي گويد الله پروردگارم، اسلام دين من است، سپس مي پرسند، راجع به مردي كه از ميان شما بيرون آمد چه مي گويي؟ ميت مي گويد: پيامبر را از من مي پرسي؟ شهادت مي دهم كه او رسول خداست…[2] و از امام او مي پرسند، ميت امام خود را معرفي مي كند، دو ملك مي پرسند، چگونه امامت را شناختي؟ ميت مي گويد: اين امري است كه خدا مرا بر آن هدايت كرده است.[3]در روايتي از امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ مانند آن چه از رسول خدا نقل شد آمده است:… و سوال مي كنند امام تو كيست؟ پاسخ مي گويد: امام من علي بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ است. سپس ديگر ائمه ـ عليهم السلام ـ را يكي پس از ديگري مي شمرد تا به امام زمان خويش مي رسد.[4]امام سجاد ـ عليه السلام ـ جمعه ها در مسجد النبي به موعظه ي مردم مي پرداخت، و از پايان عمر و سوال و نكير و منكر مي گفت: از خدايي كه مي پرستي، از پيامبري كه براي تو مبعوث شد، از ديني كه بر آن هستي، از كتابي كه مي خواني، از امامي كه پيروي مي كني، از عمري كه سپري كردي و از مالي كه به دست آوردي و خرج كرده اي سوال مي كنند.[5]در روايات ديگر آمده است: از قبله اش از دوستانش[6] از نمازش، زكاتش، روزه اش.[7]در برخي روايات آمده است كه نكير و منكر با آن قيافه ي وحشتناك و… مربوط به ميت كافر است، اما ملايكه ي مسؤل پرسش از ميت مؤمن به نام مبشر و بشير است، ابوبصير از امام صادق ـ عليه السلام ـ پرسيد آيا آن دو ملك بر مؤمن و كافر با يك صورت وارد مي شوند؟ فرمود: خير.[8]شيخ مفيد(ره) مي فرمايد: در برخي از روايات نام دو ملكي كه بر كافر نازل مي شوند ناكر و نكير و نام دو ملكي كه بر مؤمن نازل مي شوند مبشر و بشير ذكر شده است، گفته شده اگر نام دو ملك كافر نكير و ناكر است به خاطر اين است كه كافر منكر حق است و منكر آن ملايكه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملك مؤمن مبشر و بشير است چون آن دو رضايت و ثواب خدا را بر او بشارت مي دهند.[9]سيد نعمت الله جزايري مي نويسد: از ظاهر دعاهايي كه از ائمه ي اطهار ـ عليهم السلام ـ رسيده بر مي آيد كه منكر و نكير جهت بازجويي كفّار و فساق مي آيند و مبشر و بشير با بهترين هيئت و صورت به بازجويي مؤمنين مي آيد و موجب خشنودي آنها مي شوند.[10]ناميده شدن ملايكه  الهي به نكير و منكر كه در ظاهر اسم زشتي است، به خاطر اين نيست كه زشتي در ذات آنها باشد، چون ملايكه ي الهي از هر پليدي به دوراند، بلكه به خاطر اين است كه كافر و فاسق از ديدن آنها منقلب و گرفته و ناخشنود مي شوند مانند ناميد شدن به خزنة جهنم و زبانية كه برخي از ملايك اند.[11]جمع بندي: پرسش در قبر براي كافران و فاسقان توسط نكير و منكر با حالت ترسناك و براي مؤمن توسط مبشّر و بشير با حالت فرحناك انجام مي شود، محور پرسش ها، عقايد و اصول دين است به ويژه مسأله ي امامت[12] (خداوند، پيامبر، دين، امام) اما از مسايل فروع دين به ويژه مسايلي كه در تعيين سرنوشت انسان مؤثر است نيز سوال مي شود مانند: صرف عُمر، دوستان و… .
در روايتي به آيه ي شريفه ي (يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثّابِتِ) براي سوال در قبر استدلال شده است، و پس از آن همان اوصافي كه براي نكير و منكر ذكر شد بيان كرده است و اضافه شده كه به دست هر كدام گرزي به وزن سنگيني آهن هاي دنيا است و از ربّ و نبي و قبله و امام مي پرسند و مؤمن در پاسخ مي گويد… امام من علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ است…[13]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير موضوعي، ج4، مواد در قرآن، آيت الله جوادي آملي.
2. معاد شناسي، ج 1 و 2، علامه سيد محمد حسين تهراني.
3.  منازل الآخره، شيخ عباس قمي.
 
پي نوشت ها:
[1]. بحار الانوار، ج6، ص215، حديث 5.
[2]. الفروع من الكافى، ج3، ص236، حديث 7.
[3]. همان ج3، ص238، حديث 11.
[4]. الانوار النعمانيه، ج4، ص222.
[5]. بحار الانوار، ج6، ص223، حديث 24.
[6]. همان، ج6، ص 175، حديث 1.
[7]. حق اليقين، عبدالله شبّر، ج2، ص388.
[8]. الفروع من الكافى، ج3، ص239، حديث 12.
[9]. مفيد، شرح عقايد صدوق يا تصحيح الاعتقاد، ص 220; فيض كاشانى، علم اليقين، ج2، ص1073.
[10]. الانوار النعمانيه، ج3، ص 225.
[11]. حمصى رازى، المنقذ من التقليد، ج2، ص 197.
[12]. در روايت تدفين فاطمه مادر حضرت اميرـ عليه السلام ـ گذشت كه پيامبراكرم نام على ـ عليه السلام ـ را به او تلقين كرد تا در پاسخ ملايكه بيان كند; عبدالله شبر، حق اليقين، ج2، ص384.
[13]. عبدالله شبر، حق اليقين، به نقل از كتاب المناقب از قول ابوهريره، ج2، ص 387.