یکی از سنت های دیرینه و کهن ایرانیان که با آغاز یکی از زیباترین فصل های سال برگزار می شود، شب یلدا است. اولین شب زمستان که به بلند ترین شب سال نیز شهرت دارد. شبی که با انقلاب یک فصل از زندگی انسان شروع می شود. در مناطق مختلف ایران از دیر باز این شب زیبا را همراه با مراسمات و آداب و رسومی محل  بزرگ داشته شده است. به درستی می توان این چنین بیان داشت که اصل این مراسم سنتی و ایرانی هیچ گونه تضاد و تقابلی با آیین و مذهب اسلامی نداشته است، بلکه به طور دقیق می توان این چنین بیان داشت که  برخی از ویژگی های آن مورد تأیید و تشویق معارف اسلامی بوده است. به طور مثال یکی از روشن ترین ویژگی های آن در معارف اسلامی با عنوان صله رحم یاد می شود که ثواب و اجر فراوانی به آن اختصاص یافته است در این نوشتار تلاش داریم که با تکیه بر معارف و آموزه های اسلامی رنگی قرآنی و آسمانی به شب یلدا داده آن را از زاویه دیگر مورد بررسی قرار دهیم.

 
شب یلدا با طعم اخلاق

همان طور که در مقدمه نیز بیان شد، معارف و آموزه های دینی و اسلامی هیچ گونه منع و محدودیتی در خصوص اصل برگزاری شب یلدا نداشته است، بلکه در مواردی نیز خود مشوق برگزاری این مراسم سنتی و ایرانی بوده است. ولی با این حال سزاوار است جامعه اسلامی با تکیه بر معارف و بن مایه های دینی و اخلاقی طعم شیرین و آسمانی اخلاق را چاشنی ثانیه های ماندگار و زیبای این شب زمستان نماید، به همین منظور در ادامه به برخی از بایدها و نباید های شب یلدا اشاره خواهیم داشت.

 
1-چند ثانیه ارتباط زیبا با خدای متعال

یکی از زیباترین و ماندگار ترین کارهایی که در ثانیه های طلایی و بهشتی شب یلدا می توان انجام داد، اهتمام و ارزش قائل شدن برای ارتباط با خدای متعال است. بخصوص در شب های کرونایی که بسیاری از خانواده ها داغ دار از دست دادن عزیران خود شده و عده کثیری نیز جگر گوشه های خود را روی تخت بیمارستان به نظاره نشسته و منتظر بهبود اوضاع نابسامان آنها هستند. در شب های کرونایی امسال خوب است قدری بیشتر قدر ثانیه های زندگی خود را ارج نهیم و به شکرانه ی حیات دنیوی و نفس های باقی مانده در این دنیا در نوع ارتباط خود با خدای متعال تجدید نظر نماییم. در اهمیت ارتباط و مناجات با خدای متعال در قرآن کریم این چنین بیان شده است: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً؛[1] بگو: «پروردگارم براى شما ارجى قائل نیست اگر دعاى شما نباشد؛ شما (آیات خدا و پیامبران را) تکذیب کردید، و (این عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد!».

خدای متعال در آیات دیگر قرآن کریم آیات تکان دهنده ای دارد که ذهن و فکر افراد هوشیار و بیدار را  به خود مشغول می کند، آیاتی که گویای تبعات ناگوار و دردناک تکبر و غفلت از ارتباط با خدای متعال است، آیاتی که گویای جهنمی شدن افرادی است که هیچگونه ارزش و اهمیتی برای ارتباط و عبودیت خدای متعال قائل نیستند: «وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی‏ سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ؛[2] پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مى ‏ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى‏ شوند!».
شب یلدا شب انقلاب در یکی از فصل های سال است که خدای متعال یک بار دیگر زیبایی نعمت های خود را در شکل و شمایل جدیدتری به بندگان خود نشان می دهد. سفیدی دانه های برف و این انقلاب جدید، می طلبد که ما انسانها نیز لکه های سیاه کدورت و دشمنی را به مروارید های سفید مهربانی و نوع دوستی تغییر دهیم.

2-چند ثانیه احساس مسئولیت بیشتر

شب یلدا و زمستان کرونایی امسال چند ثانیه بیشتر نیازمند احساس مسئولیت و وظیفه شناسی آحاد مردم است. احساس مسئولیتی که رنگ شب یلدا را متفاوت تر می نماید و به نوعی موجب برچیده شدن ویروس منحوس کرونا یا همان کووید 19 می شود. در واقع اگر ایرانیان در این شب دغدغه مندانه و مسئولیت مدارنه رفتار نمایند و مهمانی های خود را این بار نه در فضای حقیقی بلکه پای سفره های مجازی پهن کنند، تا اینکه این ویروس مرگبار توان جولان دهی در ثانیه های طولانی شب زمستان را نداشته باشد. اگر در سالهای قبل امواج (وای فای Wifi) مخل مهمانی های شب یلدا به حساب می آمد این بار این امواج جادویی رنگی مجازی به صله رحم می بخشد و بهتر است برای احیای سنت زیبای صله ارحام در فضای مجازی همدیگر را ملاقات نماییم. در اهمیت صله رحم نیز روایاتی شگفت انگیز وجود دارد که مختص به فضای حقیقی نیست، روایاتی که شوق ارتباط با نزدیکان را حتی در فضای مجازی صد چندان می نماید. امام على (علیه السلام): «صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ المَحَبَّةَ وَتَکبِتُ العَدُوَّ؛[3]صله رحم محبّت آور است و دشمن را خوار مى گرداند».

احوال پرسی و با خبر شدن از سلامتی نزدیکان هر چند واجب است، ولی در اوضاع نابسامان کرونایی که بسیاری از افراد مبتلا به این ویروس مرگبار شده اند، می تواند موجب تقویت امید، نشاط، و از میان بردن سختی ها و ناراحتی ها در میان ایرانیان شود،چه بسا همین ارتباطات اخلاق مدارانه خود زمینه ساز برطرف شدن عذاب های آسمانی و همچنین نزول رحمت الهی شود. امام على (علیه السلام): «صِلَةُ الرَّحِمِ تُدِرُّ النِّعَمَ وَتَدفَعُ النِّقَمَ؛[4]صله رحم نعمت ها را فراوان مى کند و سختى ها را از بین مى برد».
 

3-چند ثانیه مهربانی و زدودن کدورت ها

شب یلدا شب انقلاب در یکی از فصل های سال است که خدای متعال یک بار دیگر زیبایی نعمت های خود را در شکل و شمایل جدیدتری به بندگان خود نشان می دهد. سفیدی دانه های برف و این انقلاب جدید، می طلبد که ما انسانها نیز لکه های سیاه کدورت و دشمنی را به مروارید های سفید مهربانی و نوع دوستی تغییر دهیم. کم نیستند افرادی که سالیان درازی است که محروم از دیدن روی نزدیکان و شنیدن صدای مهربان آنها شده اند. چه خوب است که به بهانه شب یلدا این بار دست به گوشی شویم و یا با کمک امواج (وای فای Wifi) منزل خود آب مهربانی را بر آتش کینه و دشمنی ریخته و هر گونه قهر و جدایی را به وصل و ارتباط تبدیل نماییم. در منابع روایی از امام علی (علیه السلام) نکته ای نقل شده است که انسان را به فکر و اندیشه وا می دارد: امام على (علیه السلام) می فرماید: «اِحصِدِ الشَّرَّ مِن صَدرِ غَیرِکَ بِقَلعِهِ مِن صَدرِکَ؛[5]براى دِرو کردن بدى از سینه دیگران، آن را از سینه خودت ریشه کَن کُن».

یک نکته روان شناسی خاص در این روایت وجود دارد که می تواند اکسیر شفا بخش و درمانگر بسیاری از قهر و دشمنی ها باشد. این روایت به ما گوشزد می کند به جای اینکه به دنبال زدودن کینه از قلب و روح دیگران باشید، در مرتبه اول باید تلاش نمایید که آثار مخرب و مرگبار آن را از لوح قلب خود پاک نمایید، از طرفی وقتی کسی فاقد کینه و دشمنی شد، تلاش می نماید رفتاری از خود نشان دهد که زمینه ساز گسترش صلح و دوستی در جامعه است. قاعدتاً این چنین افرادی با دلجویی، و نشان دادن سیمای اخلاقی خود موجب التیام قلب مبتلا شده به قهر و کینه دیگران خواهند شد.

 
4-چند ثانیه سبقت به سوی خوبی ها

در اوضاع سخت و نابسامان اقتصادی این زمان که بسیاری از افراد توان و یاری پهن کردن کمترین سفره ی شب یلدا را ندارند سزاوار است که به یاد فقرا و نیازمندان بود. بدون شک هر کسی در نزدیکان خود افراد و یا خانواده هایی را می شناسد که از بضاعت مالی چندانی برخوردار نیستند. وظیفه و مسئولیت دینی و اخلاقی ایجاب می نماید به شیوه مناسبی که در خور تکریم مقام انسانی است به کمک آنها بشتابیم این فرمان خدای متعال است که فرمان سبقت به سوی خوبی ها را صادر کرده است: «وَلِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ ۚ أَیْنَ مَا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛[6]و براى هر کسى قبله‌اى است که وى روى خود را به آن [سوى‌] مى‌گرداند؛ پس در کارهاى نیک بر یکدیگر پیشى گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگى شما را [به سوى خود باز] مى‌آورد؛ در حقیقت، خدا بر همه چیز تواناست.»

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه فرقان، آیه 77.
[2]. سوره مبارکه غافر، آیه 60.
[3]. شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم ج4، ص209، ح5825.
[4]. همان، ج4، ص204، ح5836.
[5]نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 501 ، ح 178 – تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 106 ، ح 1911.
[6]. سوره مبارکه بقره، آیه 148.