ان شر الدواب عندالله الذين کفروا فهم لا يؤمنون (انفال :55)
بي ترديد، بدترين جنبندگان پيش خدا کساني هستند که کفر ورزيدند وايمان نمي آورند.
خداوند سبحان، خرد و فهم به انسان خاکي ارزاني داشت و انسان در پناه اين نعمت خدادادي توانست بار مسئوليت خليفه اللهي را بر دوش کشد و آزادانه راه تکامل خويش را انتخاب کند.بنابراين، انسان از آن جهت که عاقل است ودانا، مي تواند حقايق جهان و جامعه را در يابد و نسبت به آنان حکم کند.
انسان، زشت و زيبا را مي يابد و براساس آن تصميم مي گيرد.او نسبت به بعضي چيزها حکم به بدي مي کند و نسبت به بعضي حکم به خوبي و اين همه در پناه نعمت عقل و خرد او ممکن است.انسان از آن جهت که عاقل است، از حقايق جامعه و رفتارهاي آدمي، دو نوع برداشت دارد.بعضي ها را خوب مي شمرد و بعضي را بد.بعضي را زيبا مي داند و بعضي را زشت و نازيبا.
قرآن کريم و سنت معصومين عليهم السلام انسان را از نزديک شدن به مصداق هاي ستم و بدي برحذر داشته اند.قرآن و سنت با بيان مصداق هاي بدي، معرفت آدمي را افزايش مي دهند و تصوير روشني از رفتار و کردار خوب و ناپسند ارائه مي دهند.به عبارتي، به ما چگونه بودن و چگونه زيستن را مي آموزند.
بنابراين، سخن گفتن از بد وبدي، سبب روشني و علم و معرفت است و از جهت تربيتي مي تواند مصداق اين جمله باشد :«ادب از که آموختي ؟ گفت:از بي ادبان.»
بد و بدي، ترجمه کلمه «شر»و «سوء»عربي است. (1)

نگاه قرآن کريم به بدي

1.اشتباه نکنيد

قرآن کريم مي گويد:ممکن است انسان در خيال خود، بعضي چيزها را خوب بداند، ولي در واقع، آن چيزها مي تواند مصداق شر وبدي باشد.
جهاد در راه خدا، بر شما مقرر شد، در حالي که برايتان ناخوشايند است.چه بسا چيزي را خوش نداشته باشيد، حال آنکه خير و خوبي شما در آن است و يا چيزي را دوست داشته باشيد، حال آنکه شر و بدي شما در آن است و خدا مي داند و شما نمي دانيد.(بقره :216)
در مورد بخل ورزيدن و خودداري از انفاق و بخشش مي فرمايد:
کساني که بخل مي ورزند و آنچه را خدا از فضل خويش به آنان داده است، انفاق نمي کنند، گمان نکنند، اين کار به سود آنهاست، بلکه براي آنها شر وبدي است.به زودي در روزقيامت، آنچه را نسبت به آن بخل مي ورزيدند، همانند طوقي بر گردنشان مي افکنند.(آل عمران :180)

2.بدترين جنبندگان روي زمين

ان شر الدواب عندالله الصم البکم الذين لا يعقلون.(انفال :22)
بدترين جنبندگان نزد خدا، افراد کر و لالي هستند که انديشه نمي کنند .
ان شر الدواب عندالله الذين کفروا فهم لايِؤمنون. (انفال: 55)
به يقين، بدترين جنبندگان نزد خدا، کساني هستند که کافر شدند و ايمان نمي آورند.کساني که اهل انديشه نيستند و گوش خود را براي شنيدن حقايق مي بندند و زبان خويش را از بيان حق باز مي دارند، نتيجه اي جز کفر ندارند.اين رفتار آنان سبب مي شود که مصداق بدترين انسان ها، بلکه بدترين جنبندگان روي زمين بشوند.

3.عجله چرا؟

گاهي اوقات شتاب زدگي سبب مي شود انسان، بدي را بخواهد.
و يدع الانسان بالشر دعاءه بالخير و کان الانسان عجولا.(اسراء:11)
انسان (بر اثر شتاب زدگي )، بدي ها را طلب مي کند، آن گونه که نيکي ها و خوبي ها را مي طلبد وانسان هميشه شتاب زده بوده است.

4.چنين مباش

هنگامي که به انسان نعمت مي بخشيم، از حق روي مي گرداند ومتکبرانه دور مي شود و هنگامي که (کمترين )بدي به او مي رسد، (از همه چيز )نااميد مي گردد.(اسراء:83)
هنگامي که بدي به او رسد، بي تابي مي کند.(معارج:20)

5.بدي ها در قيامت ديده مي شود

و من يعمل مثقال ذره شرا يره.(زلزله :8)
و هرکس هم وزن ذره اي کار بد کرده است، آن را مي بيند.
هر که کاري شايسته کند، به سود خود اوست و هر که بدي کند، به زيانش باشد.سپس به سوي پروردگارتان بر گردانيده مي شويد.(جاثيه :15)

6.به خدا پناه مي بريم

قل أعوذ برب الفلق من شر ما خلق و من شر غاسق اذا وقب ومن شر النفاثات في العقد و من شر حاسد اذا حسد.(فلق :1-7)
بگو:پناه مي برم به پروردگار سپيده صبح، از شر و بدي آنچه آفريده است و از شر و بدي هر موجود شرور و بد، هنگامي که شبانه وارد مي شود و از شر و بدي آنها که با افسوس در گره ها مي دمند (و هر تصميمي را سست مي کنند )و از شر و بدي هر حسودي هنگامي که حسد مي ورزد.
در سوره ناس چنين مي خوانيم:
به نام خداوند بخشنده مهربان.بگو:پناه مي برم به پروردگار مردم، به مالک وحاکم مردم، به (خدا)معبود مردم، از شر و بدي وسوسه گر پنهان کار که در درون سينه انسان ها، وسوسه مي کند، خواه از جن باشد يا از انسان.

7.فرجام کارهاي بد

قرآن کريم مي فرمايد :
سپس سرانجام کساني که کردار بد مرتکب شدند، به جايي رسيد که آيات خدا را تکذيب کردند و آن را به مسخره گرفتند.(روم :10)
بدي کردن اگر هيچ اثري نداشت، جزهمين يک اثر، انسان عاقل بايد از انجام بدي بپرهيزد، بلکه وحشت داشته باشد؛ زيرا گناه و بدي مي تواند چشم و گوش دل آدمي را کور کند و نشانه هاي خدا را نبيند، بلکه آن را تکذيب کند.

8.بدي و توبه

پذيرش توبه از سوي خدا، تنها براي کساني است که کار بدي را از روي ناداني انجام مي دهند، سپس زود توبه مي کنند.خداوند چنين اشخاصي را مي پذيرد و خدا دانا و حکيم است.(نساء:17)

9.نهي از بدي، مايه نجات آدمي است

أنجينا الذين ينهون عن السوء.(اعراف :165)
کساني را که از (کار )بد باز مي داشتند، نجات داديم.

گلبانگ حديث

بدي ها از نظر اخلاق فردي

1.خود را برتر دانستن
حضرت امير مؤمنان علي عليه السلام فرمود :
شر الناس من يري أنه خيرهم.(2)
بدترين مردم کسي است که خود را بهترين آنان پندارد.
2.بد خواه مردم بودن
از امير مؤمنان عليه السلام روايت شده است:
شر الناس من يبتغي الغوائل للناس.(3)
بدترين مردم کسي است که بدخواه مردم باشد.
3.گمراه و مايه گمراهي بودن
امام علي عليه السلام فرمود :
ان شر الناس عندالله امام جابر ضل و ضل به.(4)
بدترين مردم نزد خدا، پيشواي منحرفي است که خود، گمراه است و موجب گمراهي (ديگران ) مي شود.
4.مايه ترس و آزار مردم شدن
امام علي عليه السلام فرمود:
شر الناس من يتقيه الناس مخافه شره.(5)
بدترين مردم کسي است که مردم از ترس شرارت او از وي پرهيز کنند.
5.آرزوهاي دراز و کردار بد
امير مؤمنان علي عليه السلام فرمود:
شر الناس الطويل الأمل السيء العمل.(6)
بدترين مردم کسي است که آرزويش، دراز و کردارش بد باشد.
6.آخرت خود را براي دنياي ديگران فروختن
پيامبر خدا صلي الله عليه واله فرمود :
شر الناس من باع آخرته بدنياه و شر من ذلک من باع آخرته بدنيا غيره.(7)
بدترين مردم کسي است که آخرتش را به دنيايش بفروشد و بدتر از او کسي است که آخرت خود را براي دنياي ديگران بفروشد.
7.از مردم ترسيدن و از خدا نترسيدن
از امير مؤمنان علي عليه السلام روايت شده است:
شر الناس من يخشي الناس في ربه ولايخشي ربه في الناس.(8)
بدترين مردم کسي است که در کار پروردگارش از مردم بترسد و در کار مردم از پروردگارش نترسد.
8.عيب خود نديدن
اميرمؤمنان علي عليه السلام فرمود:
شر الناس من کان متتبعا لعيوب الناس عميا لمعايبه.(9)
بدترين مردم کسي است که عيب جوي ديگران باشد و عيب هاي خويش را نبيند.
9.دو رو بودن
از حضرت علي عليه السلام روايت شده است:
من شر الناس عندالله عز و جل يوم القيامه ذو الوجهين.(10)
در روز قيامت، يکي از بدترين مردمان نزد خداي عز و جل، آدم دوروست.
10.زود به خشم آمدن
رسول خدا صلي الله عليه واله فرمود:
شر الرجال من کان سريع الغضب بطيءالرضا ء.(11)
شر الرجال من کان کسي است که زود به خشم مي آيد و دير خشنود مي شود.

بدي ها از نظر اخلاق اجتماعي

انسان به حکم اينکه يک موجود اجتماعي است، در اجتماع و با اجتماع زندگي مي کند و بر اين اساس، با ديگران تعامل دارد.هر گاه اين برخورد هاي اجتماعي بر اساس عدل باشد، زيبا و خوب، و هر گاه بر اساس عدل نباشد، زشت و بد شمرده مي شود.

1.مردم از ترس گزند فرد به او احترام بگذارند

در بعضي از روايات اشاره شده است:
بدترين مردم کسي است که مردم از ترس او از وي کناره گيري کنند.(12)
ترس مردم به خاطر شرارت شخصي، ممکن است به جايي برسد که نه تنها از او دوري گزينند، بلکه براي در امان ماندن از ستم او و گزند از دست وزبانش او را مورد احترام قرار دهند.مسلمان کسي است که ديگران از دست و زبان او در آسايش باشند.اگر کردار آدمي به جايي رسيد که مردم از ترس به آدمي احترام گذاشتند، چنين شخصي نزد خداوند، بدترين مردم به شمار مي رود.
از حضرت امير عليه السلام روايت شده است:
شر الناس عندالله يوم القيامه الذين يکرمون اتقاء شرهم.(13)
روز قيامت، بدترين مردم در پيشگاه خدا کساني هستند که مردم ازترس گزندشان به آنها احترام بگذارند.

2.پاداش خوبي را به بدي دادن
اميرمؤمنان علي عليه السلام فرمود:

شر الناس من کافي علي الجميل بالقبيح.(14)
بدترين مردم کسي است که پاداش خوبي را به بدي بدهد.

3.ستم و خيانت کردن

از حضرت امير مؤمنان علي عليه السلام روايت شده است:
شر الناس من يظلم الناس.(15)
بدترين مردم کسي است که به مردم ستم کند.
شر الناس من يغش الناس.(16)
بدترين مردم کسي است که با مردم دغلي و خيانت کند.

4.از علم خود براي خدمت به مردم استفاده نکردن
رسول خدا صلي الله عليه واله فرمود:

ان شر الناس عندالله عز و جل يوم القيامه عالم لا ينتفع بعلمه.(17)
روز قيامت، بدترين مردم در پيشگاه خداي عز و جل، عالمي است که از علم خود سودي نبرد.

نمونه هاي رفتاري

ولاتستوي الحسنه و لا السيئه ادفع بالتي هي أحسن فاذا بينک وبينه عداوه کانه ولي حميم.(فصلت:24)
هرگز نيکي و بدي يکسان نيستند، بدي را با نيکي دفع کن، ناگاه (خواهي ديد )همان کس که ميان تو و او دشمني است، گويي دوست گرم و صميمي است.

1.بازاري و عابر

مردي درشت استخوان و بلند قامت که اندامي ورزيده و چهره اي آفتاب خورده داشت وزد و خوردهاي ميدان جنگ، يادگاري بر چهره اش گذاشته و گوشه چشمش را دريده بود، با قدم هاي مطمئن و محکم از بازار کوفه مي گذشت.از طرف ديگر، مردي بازاري در دکانش نشسته بود.مرد بازاري براي آنکه موجب خنده دوستانش را فراهم کند، مشتي زباله به طرف آن مرد پرت کرد.مرد عابر بدون اينکه خم به ابرو بياورد و التفاتي بکند، همان گونه با قدم هاي محکم و مطمئن به راه ادامه داد.همين که دور شد، يکي از دوستان مرد بازاري به او گفت:هيچ شناختي اين مرد عابر که تو به او اهانت کردي، که بود ؟
-نه نشناختم!عابري بود مثل هزارها عابرديگر که هر روز از جلوي چشم ما عبور مي کنند، مگر اين شخص که بود ؟…
-مالک اشتر نخعي….
-اي واي به حال من!…
پس به دنبال مالک اشتر روان شد.ديد او راه خود را به طرف مسجد کج کرد.او نيز به دنبالش به مسجد رفت.ديد مالک به نماز ايستاد.منتظر شد تا نمازش را سلام داد.رفت و با تضرع خود را معرفي کرد و گفت :من همان کس هستم که ناداني کردم و به تو جسارت کردم.
مالک گفت:به خدا قسم، به مسجد نيامدم مگر به خاطر تو؛ زيرا فهميدم تو خيلي نادان و گمراهي و بي جهت به مردم آزار مي رساني.دلم به راحت سوخت.آمدم درباره تو دعا کنم و از خداوند، هدايت تو را به راه راست بخواهم.من آن طورقصدي که تو گمان کرده اي، درباره تو نداشتم.(19)

2.بدترين مردان

روزي پيامبر اکرم صلي الله عليه واله رو به مردم کرد و فرمود :آيا شما را از بدترين مردانتان خبر ندهم ؟ عرض کرديم:آري، رسول خدا.فرمود:
از بدترين مردان شما کساني هستند که به مردم پيوسته تهمت مي زنند، گستاخند، بد زبانند، تنها خورند، دست دهنده ندارند، بنده خود را مي زنند و کاري مي کنند که عايله شان (براي تأمين مخارج خود )به ديگري پناه مي برند.(20)

آموزه ها

اسلام از مسلمانان مي خواهد اهل بدي نباشند واگر هم بدي ديدند، در مرحله اول در صدد انتقام گرفتن و بدي کردن بر نيايند، بلکه از راه خوبي وارد شوند؛ که پاسخ بدي را با خوبي دادن، کار انسان هاي بزرگوار و کريم است.
همان گونه که قرآن کريم مي فرمايد:
ادفع بالتي هي احسن السيئه.(مومنون :96)
بدي را به بهترين راه و روش دفع کن (و پاسخ بدي را به نيکي بده ).
البته اسلام، حق قصاص و مقابله به مثل را براي انسان در همه احوال محفوظ مي داند:
فمن اعتدي عليکم فاعتدوا عليه بمثل ما اعتدي عليکم و اتقواالله واعلمو ا ان الله مع المتقين.(بقره:194)
پس هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدي کنيد و از خدا بپرهيزيد (و زياده روي نکنيد )و بدانيد خدا با پرهيزکاران است.
خدا ابتدا ما رابه سوي عدالت راهنمايي مي کند و تذکر مي دهد که بدي ديگران نبايد ما را از جاده اعتدال خارج سازد:
اي کساني که ايمان آورده ايد، همواره براي خدا قيام کنيد و از روي عدالت، گواهي دهيد!دشمني با جمعيتي، شما را به گناه وترک عدالت نکشاند!عدالت کنيد؛ که به پرهيزگاري نزديک تر است و تقواي الهي را پيشه کنيد؛ که خداوند به آنچه انجام مي دهيد، آگاه است.(مائده :8)
در مرحله بعدي به عفو و خوبي کردن سفارش مي کند.(21)

2.بدترين بدي ها

پيامبر خدا صلي الله عليه واله فرمود:
خصلتان ليس فوقهما من البر شي ء الايمان بالله و النفع لعباد الله، و خصلتان ليس فوقهما من الشر شي ء:الشرک بالله و الضر لعبادالله.(22)
دو کار است که هيچ خوبي بالاتر از آن دو نيست:ايمان به خدا و سود رساندن به بندگان خدا.دوکار است که بالاتر از آن دو بدي وجود ندارد:شرک ورزيدن به خداو زيان رساندن به بندگان خدا.

3.نمونه اي ديگر از بدي ها از ديدگاه رسول اکرم صلي الله عليه و آله

بدترين روايت، روايت دروغ است و بدترين امور، بدعت گذاري و بدترين کوري، کوري دل و بدترين پشيماني، پشيماني روز و رستاخيز… و بدين در آمد، ربا و بدترين خوراک، به ناحق خوردن مال يتيم است.(23)

4.ريشه هاي بدي ها

چه عواملي مي تواند زمينه ساز لغزش انسان به سوي بدي ها باشد که انسان باتوجه به آن ريشه ها، مي تواند از خود و جامعه خود بيشتر مواظبت کند.
الف )بعضي از اين ريشه ها و سبب ها در خود انسان وجود دارد.در روايتي از رسول خدا صلي الله عليه واله آمده است:
من وقي شر ثلاث فقد وقي الشر کله:لقلقه و قبقبه وذبذبه فلقلقه لسانه و قبقبه بطنه و ذبذبه فرجه.(24)
هر کس خودرا از شر سه چيز حفظ کند، خويشتن را از هر شري حفظ کرده است: زبان و شکم و شهوت.
ب)بعضي از زمينه هاي بدي مي تواند در نوع رفتار آدمي باشد، مثل :عصبانيت و خشم، لجاجت و…
از حضرت امير مؤمنان علي عليه السلام روايت شده است:
جماع الشر اللجاج و کثره المماراه.(25)
لجاجت وبحث و جدل زياد، مجمع بدي ها است.
در روايتي از امام صادق عليه السلام مي خوانيم:
الغضب مفتاح کل شر.(26)
خشم، کليد همه بدي ها است.
دروغ، بخل، ستم و ناداني نيز از نمونه هاي بدي هستند.ولي اينها مي توانند زمينه ساز انواع بدي ها شوند.بر همين اساس، در روايتي از امام علي عليه السلام مي خوانيم:
خصلت هاي بدي زا عبارتند از :دروغ، بخل، ستم و ناداني.(27)
ج)بعضي از زمينه ها و اسباب بدي ها مي تواند از ناحيه چيزهايي باشد که از دست انسان و نوع رفتار هاي او خارج است.حال اين عوامل گاهي از نوع اشيا است و گاهي از نوع آدمي؛ يعني اموري مثل:شراب، جنس مخالف و ثروت زياد مي تواند زمينه ساز شرو بدي باشد يادوستان.در روايتي از امام باقر عليه السلام مي خوانيم:
خداي عز و جل براي بدي، قفل هايي نهاده و کليد همه اين قفل ها را شراب قرار داده و دروغ بدتر از شراب است.(28)
سيد الشهدا حسين بن علي عليه السلام مي فرمايد:
مجالسه الدناءه شر.(29)
هم نشيني با فرو مايگان، بدي است.

پي نوشت :

1-الشر:السوء؛ کتاب العين،ج 6، ص 216، نک:همان، ج 7، ص 327، ذيل کلمه سوء.
2-ميزان الحکمه با ترجمه فارسي، ج 6، ص 2692، ح 209.
3-همان، ح 9206.
4-همان، ص 2690، ح 9190.
5-همان، ص 2692، ح 9193.
6-همان، ح 9210.
7-همان، ص 2690، ح 9191.
8- همان، ص 2692، ح 9207.
9- همان، ح 9205.
10-همان، ص 2694، ح 9214.
11- همان، ح 9222.
12- همان، ص 2691، ح 9193.
13-همان، ح 9192.
14-همان، ص 2692، ح 9211.
15-همان، ح 9194.
16-همان، ح 9195.
17- همان، ص 2694، ح 9217.
18-داستان راستان، ج 1، ص 91.
19- ميزان الحکمه باترجمه فارسي، ج6، ص 2696، ح 9229؛ اصول کافي، ج2، ص 292، باب في اصول الکفر و ارکانه، ح 13.
20- شرک به خدا، بدي کردن نسبت به حضرت حق به شمار مي رود.
21-نک :بقره :178.
22- ميزان الحکمه با ترجمه فارسي، ج 6، ص 2696، ح 9233.
23-همان، ص 2698، ح 9239.
24-همان، ص 2700، ح 9248.
25- همان، ص 2698، ح9242.
26- همان، ح 9236.
27-همان، ح 9237.
28- همان،ح 937.
29-همان، ص 2700، ح 9255.

/س