مروری بر مطالب پیشین

فراتر از هدف هایی که عموم مردم در مناجات ها و دعاهای خود در پی رسیدن به آنها هستند، هدفی والاتر به نام قرب به خداوند متعال وجود دارد که اولیاء و دوستان خاص خدا درصدد دستیابی به آن هستند. عموم مردم در آرزوی رسیدن به منافع و شادکامی هایی در آخرت هستند که نمونه آنها را در دنیا درک کرده اند و چشیده اند و درخواست رهایی از عذاب ها و رنج هایی در آخرت را دارند که در دنیا نیز به نوعی از آنها احتراز می جویند. آنان برای رسیدن به ثواب و نعمت های بهشتی و نجات از عقاب الاهی و عذاب جهنم به انجام تکالیف و وظایف خویش مبادرت می ورزند و از اینکه هدفی فراتر از آنها به نام قرب الاهی وجود دارد که از مطلوبیت ذاتی برخوردار می باشد غافل هستند. در این راستا، حضرت در مناجات خود به معرفی خداجویانی می پردازند که اراده رسیدن به قرب الاهی را دارند و برای رسیدن به این هدف متعالی و از بین راه های گوناگونی که برای دستیابی به آن وجود دارد، از خداوند می خواهند که راه کوتاه تر و کم خطرتر را به آنان بنماید، تا زودتر به هدف غایی خویش دست یابند. سومین نکته ای که در مناجات حضرت بدان پرداخته شده است، نیاز به الگو و پیش گام جهت سیر و سلوک و پیمودن مسیر پرخطر و پرفراز و نشیب تعالی و تکامل است. چه اینکه در هر حرکتی به خصوص در سیر و حرکت معنوی، وجود الگو نقش اساسی در موفقیت انسان دارد و اگر انسان در سیر و حرکت خود از رفیقی شایسته و آشنای به مسیر نیل به معبود برخوردار باشد، با سرعت و اطمینان بیشتری راه را می پیماید. بر این اساس، حضرت به معرفی اوصاف پیش گامان مسیر سیر و سلوک و نیل به قرب الاهی پرداختند.

نقش توجه به کرم و رحمت الاهی در افزایش انگیزه بندگی

نکته چهارم که مد نظر حضرت قرار گرفته، شناسایی توجه و عنایتی است که حضرت معبود به سالک راه خویش دارد. چه اینکه پس از شناسایی طریق و مقصد و همراهان راه قرب الاهی، اگر انسان بداند که چسان خداوند به او عنایت و توجه دارد و مشتاق تقرب بنده به خویش است، عزم سالک بر پیمودن طریق قرب الی الله افزون تر و راسخ تر می گردد و بر این اساس، حضرت در تبیین این نکته فرمودند:
فَیا مَن هُوَ عَلَی المُقبِلینَ عَلَیهِ مُقبِلٌ، وَ بِالعَطفِ عَلَیهِم عآئِدٌ مُفضِلٌ، وَ بِالغافِلینَ عَن ذِکرِه رَحیمٌ رَؤُفٌ، وَ بِجَذبِهِم اِلی بابِهِ وَدُودٌ عَطُوفٌ؛ «ای خدایی که به آنان که رو به سوی تو آرند اقبال و توجه می کنی و با فضل و احسان بی کرانت آنان را به سوی خود می کشی و جذب می کنی و با غافلان از یاد خود رئوف و مهربان هستی و با عاطفه و لطف و جذبه محبتت آنان را به درگاهت می کشانی».
در این فراز از مناجات، عنایت، فضل و احسان خداوند به بندگان مطیع و فرمان بردار خویش و رحمت و رأفت وی در حق غافلان به عنوان صفات ویژه خداوند مورد توجه قرار گرفته است. ذکر این ویژگی ها از آن روست که اگر انسان با کسی سخن گوید که اعتنایی به او ندارد، سخت آزرده خاطر می گردد. اما اگر بداند کسی که مخاطب سخنان او قرار گرفته، به او عنایت و توجه دارد و علاوه بر آن، او را مورد لطف خویش قرار می دهد و حتی مهر و رحمت خود را از غافلان و کسانی که از درگاه وی روی برتافته اند دریغ نمی ورزد و مقدمات و وسایل جذب و توجه آنان به خویش را فراهم می آورد، اراده و انگیزه مضاعفی برای توجه و گفت و گوی با چنان مخاطبی در او پدید می آید. شناخت و آگاهی به عنایت و توجه خداوند به بندگان، زمینه درک تجلیات صفات جلال و جمال الاهی را فراهم می آورد و نقش مؤثری در شتاب یافتن حرکت انسان به سوی خدا و رسیدن به قرب الاهی ایفا می کند.
برای درک معانی بلند مربوط به ساحت الهی و از جمله عنایت و لطف او در حق بندگان، ما ناچاریم مطلب را در سطح نازل تر و در سطح روابط بین افراد عادی تنزل دهیم تا از رهگذر تبیین نمونه های قابل فهم، به تدریج امکان فهم مفاهیم و نمونه های متعالی تر و لطیف تر را در خود فراهم آوریم. از این روی، چنین می نگاریم: اگر انسان بخواهد با کسی ارتباط برقرار کند، خواه انگیزه او استفاده از مال و علم او باشد و یا انگیزه او بسترسازی برای رسیدن به جاه و مقام باشد و یا انگیزه او انس یافتن و ایجاد صمیمیت و دوستی بین خود و او باشد، باید کاری کند که توجه طرف را معطوف به خود سازد. مثلاً اگر دانش آموز و یا دانشجویی می خواهد که نظر استاد را به خود جلب کند تا بیشتر از محضر او استفاده کند، باید حرکت و رفتاری را از خود بروز دهد تا استاد را علاقه مند به خود سازد. گاهی انسان با برخوردهای اولیه می تواند توجه طرف مقابل را به خود معطوف سازد، که در این صورت کار را برای خود آسان ساخته است و زود به نتیجه خوشایند خود دست خواهد یافت. اما گاهی انسان سال ها تلاش می کند تا توجه کسی را به خود جلب کند. مثلاً جوانی خواهان ازدواج با دختری است و برای جلب نظر آن دختر و خانواده اش مدت ها تلاش می کند و حتی دیگران را واسطه قرار می دهد و سعی می کند که تقاضاها و خواسته های آنان را انجام دهد، تا در نتیجه به مطلوب خود دست یابد.
در سایر امور دنیایی نیز مواردی یافت می شود که انسان پس از تلاش و صرف وقت فراوان موفق به جلب نظر دیگران و رسیدن به خواسته خود می گردد. اما عظمت عنایت و لطف خداوند در حق انسان را مشمول توجه و عنایت خود می سازد و هیچ فاصله ای بین انسان و او وجود ندارد و به راحتی انسان می تواند به خلوت انس او بار یابد و از سوی خدا مانعی برای بندگان فراهم نمی آید، و فقط، خودخواهی ها، هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی است که انسان را از ارتباط با خداوند محروم می سازد، و اگر انسان بر رها کردن این موانع توفیق یابد، می تواند با خداوند ارتباط برقرار کند و به دنبال آن، عنایت و لطف بی نهایت خداوند را متوجه خود سازد.
آیا ارزش و افتخاری بالاتر از این می توانیم برای خود تصور کنیم که خداوند خودش ما را به سوی بزرگ ترین سرمایه وجودی که همان سعادت ابدی و قرب به خویش است فرا می خواند و ما را به نزدیک ترین راه وصول به این هدف متعالی رهنمون می سازد و موانع دستیابی به آن را از فرارویمان برمی دارد؟ برای اغلب مردم درک مقام قرب الاهی و انس با خدا دشوار است و اگر انسان با زحمت و خودسازی و البته با توفیق الاهی توانست به درک این مقام و عظمت آن دست یابد و آن را به مثابه بالاترین و نهایی ترین هدف خود بشناسد و آن گاه آن را با اهداف دنیوی مقایسه کند، در می یابد که انسان برای رسیدن به چنین هدفی جا دارد که صدها سال زحمت کشد و وقت صرف کند؛ زحمت و تلاشی که عمدتاً از او ساخته نیست. پس همچنان که انسان برای رسیدن به مقاصد دنیوی تلاش می کند و هر چه آن مقصد بزرگ تر باشد، تلاش او گسترش می یابد، برای رسیدن به این هدف متعالی و ارزنده اخروی نیز باید تلاش فراوان داشته باشد و جا دارد که انسان عمر خود را صرف رسیدن به این هدف متعالی کند. اما خداوند به قدری رئوف، مهربان و بنده نواز است و ارتباط و توجه بندگان به خویش را دوست دارد و در پی آن است که به هر بهانه ای چتر رحمت خود را بر سر بندگان خود بگستراند که به محض توجه بنده به او و با کمترین زحمتی که بنده برای ارتباط با خدا متحمل می گردد، توجه و عنایت خود را معطوف به آن بنده می سازد و او را در کمند احسان، انعام و فضل بی کران خود قرار می دهد. بالاتر از آن، بندگان غافلی را که جاذبه های دنیا، هواهای نفسانی، جاه طلبی ها و وسوسه های شیطانی آنان را از یاد خدا غافل ساخته است، نیز از رحمت و رأفت او محروم نمی سازد.

اسباب و عوامل توجه به خداوند

خداوند دو دسته عوامل و وسایل را برای توجه دادن غافلان به مظاهر جمال و جلال خود فراهم ساخته است: دسته اول، عوامل و اسبابی تشریعی هستند که نزول کتاب های آسمانی و از جمله قرآن و ارسال پیامبران در شمار این عوامل جای می گیرند.
دسته دوم عوامل و اسباب تکوینی هستند که این طیف از عوامل از چنان تنوع و گستردگی برخوردارند که شاید نتوان همه آنها را شناخت و شمرد. البته به مدد راهنمایی های قرآن کریم و کلمات اهل بیت علیهم السلام می توان شناخت محدودی از این عوامل به دست آورد و به دسته بندی انواع و گونه هایی از تدبیرهای الهی برای متوجه ساختن بندگان به خویش پرداخت. یکی از آن تدبیرهای الاهی، رشحات و جلوه های لطف و رحمت او است که در درون حیوانات و انسان ها قرار داده و در پرتو آن، عواطف و مودت بین آنها شکل می گیرد. اگر انسان در دام خودپرستی و غرور نیفتد و توجه افراطی به لذت های دنیوی دل او را نمیراند و از دلی بیدار و خالی از قساوت و وجدانی آگاه برخوردار باشد، وجود آن عواطف و محبت ها او را به مبدأ رحمت و رأفت الاهی رهنمون می سازد و به این حقیقت پی می برد که خداوند چسان بندگانش را دوست می دارد که دل آنها را کانون محبت و مهرورزی به یکدیگر قرار داده است.
ناب ترین، بی شائبه ترین، خالصانه ترین و عمیق ترین آن عواطف، عاطفه و محبت پدر و مادر به فرزند خویش و به خصوص محبت و عاطفه مادر به فرزند است که اگر کسی ادعا کند فقدان آن محبت و عاطفه در مادر نسبت به فرزند خویش، انقراض نسل انسان را در پی دارد، سخنی به گزاف نگفته است. وجود آن مهر و محبت ابزار و وسیله ای برای درک و شناخت محدود رحمت و رأفت بی نهایت خداوند است که در پرتو محبت به مخلوقات و بندگان خویش، رشحه ای از محبت خویش را در دل بندگان و مخلوقات و به خصوص در دل مادران و پدران قرار داده تا از این طریق شادمانی و شادکامی آنان برقرار بماند و نیازهای حیاتی عاطفی و روحی تأمین شود. بی تردید تفکر و تأمل در مهر و عطوفت پدر و مادر به فرزند خویش انسان را به مهر و محبت بی کران الاهی و در نتیجه شکرگزاری از درگاه آن معبود بی همتا رهنمون می سازد.

چرایی توصیه به قدردانی از پدر و مادر و خداوند در کلام خدا

با توجه به طریقت محبت پدر و مادر برای شناخت محبت الاهی و نعمت های بی کران اوست که خداوند قدردانی و شکرگزاری از خود را در ردیف شکرگزاری از پدر و مادر قرار می دهد و همگان را به آن دو فرمان می دهد و می فرماید:
وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَ فِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ؛(1) «و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل کرد [به هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازه ای را متحمل می شد] و پس از دو سال از شیر باز گرفته می شود. [به او سفارش کردیم] که شکرگزار من و مادرت باش که بازگشت [همه] به سوی من است».
سرّ تربیتی سفارش به شکرگزاری از پدر و مادر در کنار شکرگزاری از خداوند در آیه شریفه این است که اگر انسان قدر نعمت پدر و مادر را نداند و از آنها غافل گردد و به سپاسگزاری از پدر و مادری که همیشه در کنار او بوده اند و او را از خدمت ها و محبت های خود برخوردار ساخته اند نپردازد، ناسپاس بار می آید و از دیگران و نیز سایر نعمت هایی که در اختیار او قرار می گیرد سپاسگزاری نمی کند. توجه به عواطف و محبت های پدر و مادر وسیله و ابزاری است برای شناخت محبت خداوند به انسان. توجه به لطف و محبت معبودی که رشحه ای از دریای بی کران محبت خود را در دل مادر قرار داده که در پرتو آن حاضر است هستی خود را فدای فرزند خود کند. حال اگر ما همه محبت های مادران عالم از بدو پیدایش انسان تا پایان جهان را بر روی هم گرد آوریم به اندازه قطره ای از دریای بی کران محبت خدا نیز به حساب نمی آید. حال آیا سزد که انسان در قبال نعمت ها و محبت های چنین خدایی ناسپاسی کند و شانه از زیر بار بندگی او خالی کند؟ مادری که اندکی از محبت خدا در دلش راه یافته وقتی فرزندش کار ناشایستی مرتکب می شود، به خصوص اگر خطا و لغزش او از روی عناد نباشد و ناشی از غفلت باشد، او را از خود نمی راند و در آن حال نیز مهر و محبتش را از او دریغ نمی دارد و او را به سوی خود جذب می کند؛ آیا متصور است که خداوند بندگان غافل را از خویش براند و لطف و محبت خود را از آنان دریغ کند؟

مهر و محبت زن و شوهر به یکدیگر جلوه ای از مهر الاهی

یکی دیگر از نمودها و مظاهر محبت خداوند، محبت و مودت زن و شوهر به یکدیگر است که خداوند درباره آن می فرماید:
وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ‌؛ (2) «و از نشانه های او این است که برای شما از [جنس] خودتان همسرانی بیافرید تا بدیشان آرام گیرید و میان شما دوستی و مهربانی نهاد، هر آینه در این کار برای مردمی که بیندیشند نشانه ها و عبرت هاست».
محبت بین دو همسر نشانه ای از محبت الاهی و تدبیر الاهی است برای اینکه کانون خانواده از مودت، مهربانی و آرامش سرشار گردد و از این طریق، هم نسل انسان ها تداوم یابد و هم صفا و صمیمیت بین آنان نهادینه شود و بستر شکوفایی استعدادها فراهم آید. چه اینکه در محیط آکنده از صمیمیت و محبت و برخوردار از آرامش، آسایش و امنیت ظرفیت های نهفته انسان ها به بار می نشیند و استعدادها شکوفا می گردد. وجوه این محبت بین زن و شوهر که ودیعه ای الاهی در فطرت انسان است خود ابزاری برای توجه به محبت و عنایت خداوند به بندگان است و نباید در کنار چنین محبتی که عامل اساسی تداوم زندگی و بقای نسل انسان است، از محبت و لطف بی کران معبود مهرآفرین غافل گردیم که رشحه ای از محبت او باعث گردید دو انسان بیگانه از هم، با عقد و پیوند زناشویی سرشار از محبت به یکدیگر گردند. همچنین محبت دوستان به یکدیگر، محبت جاری بین معلم و شاگرد و سایر محبت ها و عواطفی که بین انسان ها برقرار است و همگی خاستگاه فطری دارند، ضمن آنکه تدبیرهای الاهی برای حفظ روابط بین انسان هاست، ابزاری برای توجه به مبدأ رحمت، محبت و عطوفت و تدبیرهای خداوند برای جذب انسان ها به سوی خویش است.

تدبیرهای پی در پی خداوند برای جذب انسان های غافل

صد افسوس که انسان از این تدبیرهای خداوند غافل است و توجه به نعمت ها و محبت های رایج بین انسان ها او را متوجه منعم و مبدأ رحمت و محبت بی کران نمی سازد. او خیلی هنر داشته باشد به تکریم پدر و مادر و کسانی که به او محبت و توجه دارند می پردازد و بدان ها احترام می گذارد، اما از خداوندی که دل ها را به یکدیگر مهربان ساخته است و همه محبت های انسان قطره ای از محبت بی کران او به حساب نمی آید غافل است. گاهی کار به جایی می رسد که نه فقط بر استفاده از نعمت های الاهی متوقف می ماند و نقش ابزاری آنها را فراموش می کند و از طریق بهره بری از آنها جذب خداوند و رحمت بی کران او نمی گردد، بلکه از یاد و ذکر خداوند فراری می گردد و حالت رمیدگی و دل زدگی از یاد خدا به او دست می دهد و از مجلسی که در آن از خدا و بندگی و اطاعت او سخن به میان می آید می گریزد و در مجلسی شرکت می کند که در آن فرصت بهره مندی از لذت جویی های مادی فراهم است. (تازه اگر در آن مجلس لذت های حلال و مشروع مورد استفاده قرار گیرد که در این صورت حرجی بر او نیست و اگر حریم احکام الاهی را بشکند و مرتکب حرام گردد و خود را به لذت های حرام مشغول سازد باید مورد سرزنش و مذمت قرار گیرد). اما خداوند این بندگان غافل و رمیده از یاد خود را به خود وانمی گذارد و اگر آیات رحمت و عطوفت الاهی آنان را متوجه خداوند نساخت، تدبیرها و راه های دیگری را پیش روی آن بندگان غافل قرار می دهد تا آنان جذب رحمت الاهی گردند و از لطف بی کران خداوند در حق خویش بهره مند شوند. البته مادام که انسان ها بر پیمان بندگی خود با خداوند باقی هستند و چراغ ایمان کاملاً در دلشان بی فروغ نگشته مشمول رحمت و محبت خداوند هستند و خداوند با تدبیرهای خود غفلت را از دل آنان می زداید و آنان را متوجه الطاف و رحمت بی کران خود می سازد. اما اگر نور ایمان از دلشان برتافت و جای آن را کفر و عناد با خداوند گرفت و به دشمنی با خداوند و اولیای او پرداختند، مشمول غضب و خشم الاهی می گردند و در مرحله اول خداوند بر دل و دیدگان آنها مهر می نهد تا راه هدایت را نجویند و کماکان در مسیر ضلالت و گمراهی و سقوط در منجلاب عصیان و کفر غوطه ور گردند، تا بدین سان عقوبت آنان در دنیا رقم خورد؛ در آخرت نیز عذاب و قهر الاهی گریبان آنها را می گیرد. خداوند درباره این کفرپیشگان برتافته از حق می فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ‌ * خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَ عَلَى سَمْعِهِمْ وَ عَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ‌؛ (3) «کسانی که کافر شدند برایشان یکسان است که آنان را بیم دهی و یا بیم ندهی، آنان ایمان نمی آورند. خداوند بر دل هاشان و گوش هاشان مُهر نهاده و بر دیده گانشان پرده ای است و آنان را عذابی است بزرگ».
آری، خداوند بندگان غافل خود را به حال خود رها نمی کند و عنایت و رحمت بی کران خود را از آنان دریغ نمی دارد. آنان که فریفته زیبایی ها و جلوه های دنیا شده اند و فریب وسوسه های شیطانی را خورده اند، بر این باورند که پست و مقام و محبوب گشتن نزد مردم مهم و ارزشمند است و از این روی می کوشند که نزد مردم موقعیتی به هم زنند؛ غافل از آنکه انسان باید نزد کسی محبوب و عزیز گردد که مالک و همه کاره هستی است نه نزد کسانی که مانند خود او فقیر و تهیدست اند. وقتی که ارائه آثار لطف و رحمت الاهی و مظاهر جلال و جمال الاهی آنان را جذب رحمت بی کران الاهی نکرد و آنان کماکان در توجه به مظاهر دنیا و کام جویی از لذت های دنیا غوطه ور ماندند، به امر و اراده خدا آنان در همان راه انحرافی و غلطی که در پیش گرفته اند باقی می مانند، تا در نهایت به بن بست برسند و سرشان به سنگ بخورد؛ و چون نهایت دنیاپرستی و انحراف از مسیر حق بن بست است و هیچ راهی جز راه حق انسان را به مقصود نمی رساند. شاید بتوان آیات مربوط به ضلالت غافلان از یاد حق و حرمان آنان از هدایت الاهی را بر این راه که خداوند در پیش روی غافلان نهاده تا در نهایت آنان را متوجه رحمت خود کند حمل کرد. مثلاً وقتی خداوند در قرآن می فرماید:إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ‌(4) منظور از هدایت در فرموده خداوند، هدایت عام الاهی نیست، چون مؤمن و کافر و همه بندگان از هدایت عام الاهی برخوردارند، بلکه منظور هدایت خاص الاهی است و در پی این حرمان از هدایت خاص الاهی، افراد به بن بست می رسند و راهی را فراروی خود نمی یابند و در می یابند که مسیر باطلی را پیموده اند و عمری را در گمراهی سپری ساخته اند. در پی این تدبیر الاهی که غافلان به مرز ناامیدی، سرخوردگی و به بن بست می رسند و احساس می کنند که دری به روی آنان گشوده نیست و کسی نیست که آنان را راه نماید، بر اثر نور ایمانی که هنوز در دل آن غافلان باقی مانده و در اوج اضطرار و ناامیدی آنان از اسباب و وسایل مادی، خداوند به آنان پناه می دهد و با کمک و مدد خویش آنان را از نابودی و هلاکت ابدی می رهاند و آنان را متوجه خویش می کند. خداوند در ترسیم این تدبیر الاهی می فرماید: فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ‌؛(5) «و چون در کشتی سوار شوند خدای را با اخلاص بخوانند، و چون آنان را به سوی خشکی رساند و نجاتشان داد، بناگاه شرک می ورزند».
شاید مثلی که خداوند در آیه شریفه بدان اشاره کرده است محسوس ترین و عینی ترین تجربه ای است که انسان در زندگی با آن روبه رو می گردد. چنان که وقتی گروهی سوار بر کشتی در وسط اقیانوس با امواج کوه پیکر مواجه می گردند و کشتی غرق می گردد و آنان هیچ وسیله ای را برای رهایی خود نمی یابند، بناگاه به خداوند توجه پیدا می کنند و از او یاری می خواهند، در زندگی برای هر کسی صحنه هایی پیش می آید که انسان در اوج گرفتاری، از همه کس و همه چیز ناامید می گردد و کسی را نمی یابد که به او کمک کند و در اوج ناامیدی و درماندگی، ناگاه به خداوند توجه می یابد و بارقه امید و رهایی از گرفتاری و مشکلات در دل او می تابد. خداوند به وسیله این تدبیر مؤثر بندگان خود را که راه های دیگر به رویشان مسدود گردیده، به سوی خود جذب می کند و رحمت بی کران خود را به آنان می نمایاند.

خلق را با تو بد و بدخو کند
تا تو را ناچار رو آن سو کند

آری، گاهی خداوند شرایطی را پیش می آورد که انسان به هر راهی که برود و هر دری را بکوبد ناامید گردد و در انتهای راه و در اوج ناامیدی و سرخوردگی فریاد «یا الله» سرمی دهد و از خداوند می خواهد که او را دریابد. در آن شرایط، او سخت محتاج رحمت و لطف خداست و خیلی خوب لذت لطف و عنایت خدا را درک می کند. چنان که وقتی انسان سخت تشنه شده است، طعم آب گوارا را درک می کند و از نوشیدن آن لذت می برد. یا وقتی که سخت گرسنه گردیده، مزه غذای خوش گوار را احساس می کند و از خوردن آن لذت می برد. همچنین وقتی سخت نیازمند محبت گردیده، لذت نوازش دست محبت آفرین را می فهمد و قدر آغوش مهر و عطوفت را می شناسد. کودک در شرایط عادی که پیوسته مهر و محبت مادر بر او می بارد و رنج حرمان از محبت را نچشیده و پیوسته مادر دست بر سر او می کشد، آن سان که باید لذت محبت را درک نمی کند. به خصوص کودکانی که بازیگوش و نافرمان اند و لوس بار آمده اند که هرچه بیشتر مورد نوازش مادر قرار گیرند، جسورتر و بی پرواتر می گردند. اما وقتی آن کودک مورد بی اعتنایی قرار گرفت و به هر کس رو انداخت توجهی به او نکرد و سرخورده گردید، قدر محبت را می شناسد و لذت دست نوازشگری که بر سر او کشیده می شود خوب می فهمد. مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله به نقل از مرحوم آیت الله قاضی طباطبایی رحمه الله می فرمودند: گاهی خداوند بنده ای را سال ها به فقر یا بیماری و سختی مبتلا می کند تا یک «یا الله» بگوید. پس این توجه به خدا و نورانیتی که به دنبال آن در انسان پدید می آید به قدری ارزشمند و مفید است که می ارزد انسان سال ها متحمل سختی، رنج و گرفتاری گردد و پس از آنکه از همه چیز و همه کس نا امید شد، این توجه به لطف و رحمت الاهی در دل او پدید آید.

پی نوشت ها :

1. لقمان (31)، 14
2. روم (30)، 21.
3.بقره (2)، 6-7.
4. مائده (5)، 51.
5. عنکبوت (29)، 65.

منبع: مصباح یزدی، محمد تقی؛ (1390)، سجاده های سلوک: شرح مناجات های حضرت سجاد علیه السلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله، چاپ اول