عالم بى عمل، به چه مانَد؟!

بدون شك تحصيل علم، مشكلات فراوانى دارد. ولى، اين مشكلات هر قدر باشد، در برابر بركات حاصل از علم، ناچيز است. بيچارگى انسان روزى خواهد بود كه زحمت تحصيل علم را بر خود هموار كند، اما چيزى از بركاتش عائد او نشود؛ درست بسان چهارپائى كه سنگينى يك بار كتاب را به پشت خود احساس مى كند، بى آن كه از محتواى آن بهره گيرد.

در بعضى از تعبيرات، عالِم بى عمل به «شجر بلا ثمر»، (درخت بى ميوه) يا «سحاب بلا مطر» (ابر بى باران) تشبيه شده يا شمعى كه مى سوزد و اطراف خود را روشن مى كند، ولى خودش از بين مى رود، يا چهارپائى كه به «طاحونه» (آسياب) مى بندند، دائماً زحمت مى كشد، طىّ طريق مى كند، اما چون به دور خود مى گردد، هرگز راهى را طىّ نمى كند و به جائى نمى رسد و مانند اين تشبيهات كه هر كدام بيانگر گوشه اى از سرنوشت شوم عالِم بى عمل است.

در روايات اسلامى نيز، در نكوهش اين گونه عالمان، تعبيرات تكان دهنده اى آمده است.از جمله:

از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) نقل شده كه فرمود: «هر كس علمش افزوده شود، ولى بر هدايتش نيفزايد، اين علم، جز دورى از خدا، براى او، حاصلى ندارد»(مَنْ إِزْدادَ عِلْماً وَ لَمْ يَزْدَدَ هُدىً لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اللّهِ إِلاّ بُعْداً).

در جاى ديگر از امير مؤمنان على (عليه السلام) مى خوانيم: «علم، با عمل توأم است. هر كس چيزى را مى داند، بايد به آن عمل كند و علم، فرياد مى زند و عمل را دعوت مى كند، اگر به او پاسخ مثبت نداد، از آنجا كوچ مى كند»! (اَلْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ، فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ، وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجابَهُ وَ إِلاّ إِرْتَحِلَ عَنْهُ).

 لذا در حديثى از امير مؤمنان على(عليه السلام) مى خوانيم كه ضمن خطبه اى بر فراز منبر فرمود: «أَيُّهَا النّاسُ! إِذا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا بِما عَلِمْتُمْ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ، إِنَّ الْعالِمَ الْعامِلَ بِغَيْرِهِ كَالْجاهِلِ الْحائِرِ الَّذِي لايَسْتَفِيقُ عَنْ جَهْلِهِ بَلْ قَدْ رَأَيْتُ أَنَّ الْحُجَّةَ عَلَيْهِ أَعْظَمُ وَ الْحَسْرَةَ أَدْوَمُ»؛ «اى مردم! هنگامى كه چيزى را دانستيد، عمل كنيد تا هدايت يابيد، زيرا عالمى كه بر خلاف علمش عمل مى كند، مانند جاهل سرگردانى است كه هرگز از جهلش هشيار نمى شود. بلكه، من حجت را بر چنين عالِمى بزرگ تر، و حسرت را پايدارتر مى بينم».

و بدون شك، وجود چنين عالم و دانشمندى، بزرگ ترين بلا براى يك جامعه محسوب مى شود و سرنوشت مردمى كه عالمشان چنين باشد، سرنوشت خطرناكى است كه به گفته شاعر: وَراعِى الشّاةَ يَحْمِى الذِّئْبَ عَنْها / فَكَيْفَ إِذَا الرُّعاةُ لَها ذِئابٌ! ؛ «شبان، گوسفندان را از چنگال گرگ نجات مى دهد * اما واى به حال گوسفندانى كه شبانشان گرگان باشند».

اصولاً از بعضى از روايات استفاده مى شود كه عالم بى عمل، شايسته نام «عالِم» نيست. رسول خدا (صلى الله عليه وآله)مى فرمايد: «لايَكُونُ الْمَرْءُ عالِماً حَتّى يَكُونُ بِعِلْمِهِ عامِلاً». و از اين بالاتر آن كه او تمام مسئوليت عالم را بر دوش مى كشد، بى آن كه از مزاياى علم بهره مند باشد.

منبع:

تفسير نمونه، جلد 24، صفحه 131.