یکی از موضوعاتی که قرآن کریم بدان تصریح کامل دارد، مسئله ی مهم وحدت بین مسلمین است؛ نگاه دین به مسئله ی وحدت، بقدری وسیع است که معتقد است که باید در مشترکات با یکدیگر وحدت داشته باشند تا دشمن درون جامعه دینی مسلمانان نتواند نفوذ کند؛ و نفوذ آنها در جامعه اسلامی، باعث از بین رفتن اتحاد مسلمانان و در نتیجه ی آن شکست در جهاد و از بین رفتن قدرت اسلام خواهد شد.

عدم نزاع در نگاه قرآن

چنانکه در سوره مبارکه انفال می فرماید: «وَأَطِیعُوا اللَّـهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّـهَ مَعَ الصَّابِرِینَ.» «و (فرمان) خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید! و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید، و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است!»

تبیین آیه

در این آیه، از صبر در جنبه‌ى روانى و باطنى یاد شده است. «ریح» باد، کنایه از قدرت و شوکت است، همچون بادى که پرچم‌ها را به اهتزاز در مى‌آورد و نشانه‌ى برپایى، کامروایى و عظمت است. اگر در سایه‌ى اختلاف و نزاع، این عظمت بر باد رود، خوار و حقیر مى‌شوید. همان گونه که اگر باد لاستیک ماشین و یا توپ ورزشى خارج شود، بسیارى از حرکت‌ها، سفرها و ورزشها تعطیل مى‌شود.[1]

در این آیه شریفه به مسلمانان دستور داده شده که باید از خدا و رسولش اطاعت کنند؛ و مصداق اطاعت در این آیه مبارکه، نزاع نکردن با یکدیگر است؛ نتیجه ی نزاع مسلمانان با یکدیگر، از بین رفتن قدرت و شوکت اسلام بیان گردیده است.

معنای فشل و کسل

فشل در لغت به سستی که همراه با ترس باشد، گفته می‌شود.[2] و به سستی کردن در چیزی که نباید در آن سستی شود، نیز کسل گفته میشود.[3] پس فشل شدن در آیه به معنای آن است که اگر بایکدیگر نزاع کردید، دچار سستی ای خواهید شد که همراه با ترس است؛ یعنی تاوان نزاع، سستی همراه با ترس از دشمن است.

و ناگفته پیداست که هدف اسلام آن است که مسلمان سربلند و پیروز و عزیز باشد، نه ذلیل در مقابل دشمن؛ پس سستی همراه با ترس چون با اهداف بلند اسلام در تناقض کامل است، اسلام دستور داده با اطاعت از خدا و رسولش، دست از نزاع با یکدیگر برداریم که در غیر این صورت، دچار آفت سستی همراه با ترس خواهیم شد.

همچنین مسلمان باید مطابق با اهداف بلند اسلام حرکت کند، نه مطابق سلیقه ی خود؛ چون وظیفه یا سلیقه کدامیک مقدم است؛
واضح است که وظیفه بر سلیقه مقدم است؛ بویژه آنجایی که دستور صریح و آشکار مانند این آیه آمده باشد، جای هیچگونه تردید نیست و باید از آن تبعیت نمود.

راهکار فشل نشدن در آیه

ویژگی اسلام آن است که هم درد را بیان می کند و هم درمان را. در آیه مبارکه درد فشل شدن را برای مسلمانان بیان نمود، همراه آن نتیجه ی این فشل شدن را بیان نمود، اما راه درمان آن فشل شدن را نیز صبر نمودن، بیان فرمود. یعنی اگر مسلمانان با صبر و شکیبایی با یکدیگر برخورد نمایند، می تواند دست از نزاع برداشته در نتیجه فشل نشده و در ادامه در مقابل دشمن شوکت و قدرت خود را از دست نخواهند داد، و در آخر اسلام و مسلمانان سربلند و پیروز و عزیز خواهند شد.

اثر صبر و استقامت ورزیدن

در برخی از آیات قرآن کریم، به صبر و استقامت در مقابل فرمان الهی دستور داده شده و اثر آنرا بسیار زیبا سیراب شدن از آبی فراوان بیان شده است؛ آنجایی که فرمود: «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً؛ لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذاباً صَعَداً.»[4] «و اگر بر طریق (حق) استقامت کنند، آنان را با آبى فراوان سیراب مى‌کنیم، تا در آن (رفاه و آسایش) امتحانشان کنیم و هر کس از ذکر پرورگارش اعراض کند، او را در عذابى سخت در مى‌آورد.»

معنای «غدق» و «صعد» در آیه

واژه «غدق» در آیه مبارکه به معناى فراوانى و «صعد» به معناى سخت و مشکل است. خداوند متعال، اثر مهم استقامت در راه خدا که یکی از آنها همان صبر در مقابل فرمان پروردگار (اطاعت کردن از فرمان خدا و رسول و نزاع نکردن و اتحاد) است، را سیراب شدن از آبی فراوان بیان فرموده است.

معنای آب فراوان در نگاه علامه طباطبایی

البته معنای آب فراوان در نگاه برخی از مفسرین مانند علامه طباطبایی این است که: «و بعید نیست از سیاق استفاده شود که جمله «لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً» مثلى باشد که بخواهد توسعه در رزق را برساند، جمله «لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ» هم این احتمال را تایید مى ‏کند، چون خداى تعالى غالبا با توسعه رزق بندگان را امتحان مى ‏کند. [استقامت بر طریقه اسلام وسعت رزق، و اعراض از یاد خدا عذاب رو به فزونى در پى دارد]»

پیامد دنیوی و اخروی اعراض از یاد خدا

اعراض از ذکر خدا هم در دنیا زندگى را سخت مى‌کند. چنانکه در سوره مبارکه طه فرمود: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً»[5] و هم در آخرت انسان را گرفتار عذاب سخت و فراگیر مى‌کند. چنانکه در همین آیه فرمود: «وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذاباً صَعَداً»

پس استقامت ورزیدن در راه خداوند، آب فراوان یا رزق وسیع بندگان را در پی دارد و عدم استقامت، به قرینه ی مقابله می توان گفت: که همان اعراض از یاد خداست که محرومیت از رزق وسیع در دنیا و گرفتار شدن در عذاب سخت و فراگیر را بدنبال خواهد داشت.

نتیجه وحدت و عدم وحدت

به این ترتیب راه وحدت و اتحاد بین مسلمین با نزاع نکردن آغاز می شود که باید قدرت و شوکت خود را اینگونه حفظ کنند که در غیر این صورت هم اتحادشان از بین می رود و هم قدرت و شوکت شان نابود می شود و هم آنکه دشمن بیش از پیش در بینشان نفوذ پیدا کرده و می تواند اهداف شیطانی خود را با ایجاد تفرقه و تنش، یکدیگر را به جان هم می اندازد.

نمونه امروزی ایجاد تفرقه از سوی دشمن

همچنانکه در این روزها در میان مردم عراق و ایران می بینیم که دشمن با سلاح تعصب و قومیت گرایی در صدد آن است که دو ملت را به جان هم بیاندازد؛ اینجاست که تعالیم متعالی اسلام فصل الخطاب همه رفتارهای سیاسی و اجتماعی دو ملتهاست؛ و همین آیه برای از بین بردن این فتنه و امثال آن در دیگر کشورها کافی است که با بصیرت و فهم دقیق و عمیق قرآنی بدان دست یافت و آنرا در جامعه پیاده نمود.

نتیجه

پس راه وحدت، دقت در آموزه  های قرآنی و عمل به آن که همان عدم نزاع و برقراری وحدت به عنوان یک مسئله مهم دینی است.

پی نوشت: