بـررسـی مـنـابـع اسـلامـی نـشـان مـی دهـد کـه (گـذشـت ) یـکـی از اصـول اسـاسـی در برخورد با لغزش افراد با ایمان است. قرآن کریم، حتّی در همان آیاتی که کیفر و مجازات را برای مجرمان و گناهکاران تشریع می کند و مؤ منان را از خطر و زیان آنان برحذر می دارد، گذشت و چشم پوشی از خطایشان را نیز به عنوان یک ارزش برتر مطرح می سازد. به عنوان مثال، در آیه ای، پس از بیان چگونگی حکم قصاص می فرماید:
(فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ اَخیهِ شَیءٌ، فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَداءٌ اِلَیهِ بِاِحْسانٍ…)[1] پـس اگـر کـسی از سوی برادر (دینی ) خود مورد عفو قرار گیرد (و از قصاص او صرف نظر شود)، باید از راه پسندیده پیروی کند و (دیه را) با نیکی به عفو کننده بپردازد.

نـکـته جالبی که از تعبیر (مِنْ اَخیهِ) در آیه مزبور به دست می آید، این است که قرآن رشته بـرادری را در میان مسلمانان، حتّی بعد از ریختن خونهای ناحقّ، همچنان برقرار می داند و برای تـحـریـک عـواطـف، ولی مـقتول را برادر قاتل معرّفی می کند و با این تعبیر، آنان را به عفو و گذشت تشویق می نماید.

در آیـه دیـگـری، گـذشـت در برابر خشونت نیازمندانی که بر اثر هجوم گرفتاریها، گاهی پـیمانه صبرشان لبریز شده و سخنان تند و خشونت آمیزی بر زبان می رانند را ستوده، می فرماید:
(قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یتْبَعُها اَذی وَاللّهُ غَنِی حَلیمٌ)[2] گفتار پسندیده (در برابر نیازمندان ) و عفو (و گذشت از خشونتهای آنان ) از بخششی که آزادی در پی آن باشد، بهتر است و خداوند، بی نیاز و بردبار است.

بـدیـهـی اسـت کـه تحمّل خشونت این گونه افراد و گذشت از برخوردهای زننده آنان، بویژه اگـر بـا قـول مـعـروف، یـعـنـی سـخن نیک و دلداری، دلجویی و راهنمایی همراه باشد، از عقده هایشان می کاهد و به آنان آرامش می بخشد.

در آیه ای دیگر به مؤ منان توصیه می کند که حتّی از لغزش کافران و منکران قیامت نیز (اگر مفسده نداشته باشد) بگذرند و کار آنها را به خدا واگذارند:
(قُلْ لِلَّذینَ امَنُوا یغْفُِرو الِلَّذینَ لا یرْجُونَ اَیامَ اللّهِ)[3] به آنان که ایمان آورده اند بگو: کسانی را که روزهای (واپسین ) خدا را امید ندارند، عفو کنند.

در آیـه دیـگـری از پـیـامـبـر(ص ) مـی خـواهـد کـه بـا (صـفـح جمیل ) یعنی به طریقه نیکو از مجازات مجرم درگذرد:
(فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ)[4] به طریق نیکو گذشت کن.
از عـلی عـلیـه السـلام در تـفـسـیـر ایـن آیـه چـنـیـن نـقـل شـده اسـت: (صـفـح جمیل، عفو بدون عتاب و سرزنش مجرم است. )[5]

پـیـشـوایـان بـزرگـوار اسـلام از یکسو در سیره عملی خود، انسانهای باگذشت و بزرگواری بـودنـد، چـنـان کـه نـقـل شـده روزی ابـوهریره نزد امام علی علیه السلام آمد و سخنان ناروایی دربـاره آن حـضـرت گـفـت. فـردای آن روز شرفیاب شد و خواسته هایی را خدمت حضرت مطرح کـرد. حضرت علی (ع ) همه آنها را برآورده ساخت. این کار امام بر برخی از اصحاب گران آمد و موجب اعتراض آنان شد. آن حضرت به ایشان فرمود:
(اِنّی لاََسْتَحْیی اَنْ یغْلِبَ جَهْلُهُ عِلْمی وَ ذَنْبُهُ عَفْوی وَ مَسْاءَلَتُهُ جُودی )[6] مـن از ایـنـکه نادانی او بر علمم، گناه او بر عفوم و درخواست او بر بخشایشم چیره شود، شرم می کنم.

امام صادق علیه السلام فرمود:
(اِنّا اَهْلُ بَیتٍ، مُرُوَّتُنا الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنا)[7] ما خاندانی هستیم که، جوانمردی مان گذشت از کسی است که بر ما ستم کرده است.

و از سوی دیگر، پیروان خویش را به آن توصیه می کردند، چنان که امام علی (ع ) در عهدنامه خود به مالک اشتر می نویسد:
(فـَاَعـْطـِهـِمْ مـِنْ عـَفـْوِک وَ صـَفـْحـِک مـِثـْلَ الَّذی تـُحِّبُ اِنْ یـُعـْطـِیـَک اللّهُ مـِنْ عـَفـْوِهـِوَ صَفْحِهِ)[8] آنـان (مـردم ) را از عفو و اغماض خویش برخوردار ساز بگونه ای که دوست می داری خداوند تو را از عفو و اغماض خویش برخوردار سازد.

پی نوشت ها:
[1] بقره (2) ، آیه 178 .
[2]  بقره (2) ، آیه 263 .
[3] جاثیة (45) ، آیه 14 .
[4] حجر (15) ، آیه 85 .
[5]  تفسیر مجمع البیان ، ج 6 ، ص 344 ، بیروت .
[6] بحارالانوار ، ج 41 ، ص 49 .
[7] همان ، ج 71 ، ص 401 .
[8] نهج البلاغه ، ص 993.

منبع: حوزه نت