مقدمه:
 

يکي از حالت هاي ناپسند که باعث هلاکت و سقوط انسان مي شود احساس عُجب است. عُجب علاوه براينکه گناه است باعث پيدايش گناهان ديگري هم مي شود. در اين نوشتار مطالبي در اين مورد تقديم خوانندگان محترم مي کنم.

کليدواژه:
 

1-عُجب: بزرگ شمردن عبادت و عمل صالح و راضي شدن به آن.
2- شکر: سپاسگزاري، سپاس داشتن احسان ديگران، سپاسگزاري از خداي متعال به خاطر نعمتي که عطا کرده است.
3- تواضع: فروتني، خود را از ديگران برتر و بالاتر نديدن.
علماء و بزرگان اخلاق و عرفان در تعريف عُجب گفته اند:
« عُجب آن است که انسان اعمال صالح و شايسته خود را بزرگ بشمارد و به خاطر داشتن آنها خود را لايق پاداش و ثواب بداند».
در اين تعريف دو نکته قابل توجه است:
1- تنها کارهاي خلاف و اعمالي که خداي متعال نهي کرده باعث گناه نمي شود بلکه انسان گاهي با اعمال شايسته به گناه مي افتد.
2- بزرگ جلوه دادن اعمال صالح باعث مي شود انسان از خودش راضي شود. خودش را کسي ببيند که در نزد خداي متعال جايگاه و منزلت ويژه اي دارد. به همين خاطر احساس بزرگ بيني در او ايجاد مي شود و خود را سزاوار و لايق پاداش مي داند.
امام خميني ( رحمه الله عليه) در اين مورد مي فرمايد:
« صاحب اين مقام خود را محبوب حق تعالي مي پندارد و خود را در سلک مقربين و سابقين مي شمارد و اگر اسمي از اولياء حق برده شود يا از محبوبين و محبين يا سالک مجذوب سخني پيش آيد در قلب، خود را از آنها مي داند… خود را از خداي تعالي به واسطه ايمان يا ملکات يا اعمال طلب کار بداند و مستحق ثواب شمارد و لازم بداند که او را در اين عالم، عزيز و در آخرت صاحب مقامات کند».(1)
امام صادق ( عليه السلام) فرموده اند:
« شيطان مي گويد اگر در سه چيز بر انسان تسلط پيدا کنم، هيچ باکي از اعمال او ندارم. زيرا هيچ کدام از آنها قبول نمي شود.
1- عمل خود را زياد ببيند. 2- گناه خود را فراموش کند. 3- عُجب در او راه پيدا کند.(2)
نکته ي قابل توجه اين است که توفيق عبادت و عمل صالح بايد در انسان حالت شکرايجاد کند. شکر از خداي متعال به خاطر توفيقي که پيدا کرده است و دراين صورت به نشاط و خوشحالي مي رسد که شکرگزار خداي متعال مي شود. به عنوان مثال کسي که توفيق تقوا و پرهيزکاري و دور شدن از گناه را دارد بايد به خاطر تقوا شکرگزار خداي متعال باشد. رسيدن به اين مرحله توفيق ديگري هم براي انسان فراهم مي کند و آن تواضع در برابر خداي متعال است. در اين صورت نه تنها خود را مستحق ثواب نمي داند، بلکه همواره از نقص ها و عيب هاي اعمال خود بيمناک است.خوف و ترس دارد از اينکه اعمال ناقص و ضعيف او مورد قبول خداي متعال قرار نگيرد.

پي نوشت ها:
 

1- امام خميني( رحمه الله عليه) چهل حديث، مؤسسه تنظيم و نشر آثار، صفحه 64.
2- همان، صفحه 68.
 

منبع:راه راستان، شماره 17
/ن