واژه عید در اصل از فعل عاد (عود) یعود اشتقاق یافته است. معانی مختلفی برای آن ذکر کرده ‏اند، از جمله: «خوی گرفته‏»، «هر چه باز آید از اندوه و بیماری و غم و اندیشه و مانند آن‏»، «روز فراهم آمدن قوم‏»، «هر روز که در آن، انجمن یا تذکار فضیلت مند یا حادثه بزرگی باشد»، گویند از آن رو به این نام خوانده شده است که هر سال شادی نوینی باز آرد. (1)

ابن منظور در لسان العرب گفته است که برخی بر آن هستند که اصل واژه عید از «عادة‏» است، زیرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت کرده‏ اند. (2)
چنانکه گفته شده است: القلب یعتاده من حبها عید.

و نیز یزید بن حکم ثقفی در ستایش سلیمان بن عبد الملک گفته است:
امسی باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا یعتاده عیدا (3)

به گفته ازهری: عید در نزد عرب، زمانی است که در آن شادی‏ ها و یا اندوه ‏ها، باز می‏ گردد و تکرار می‏ شود. ابن اعرابی آن را منحصر به شادی‏ ها دانسته است.(4)

واژه عید در قرآن

واژه عید تنها یک بار در قرآن به کار رفته است:
اللهم أنزل علینا مائدة من السماء تکنون لنا عیدا لأولنا و آخرنا و آیة منک (سورة مائده / آیه 114) در تفسیر نمونه ذیل این آیه گفته شده است: «عید در لغت از ماده عود به معنی بازگشت است، و لذا به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی بر طرف می‏شود و بازگشت ‏به پیروزی ها و راحتی‏ های نخستین می‏ کند عید گفته می‏ شود، و در اعیاد اسلامی به مناسب اینکه در پرتو اطاعت ‏یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می‏ گردد، و آلودگی ‏ها که بر خلاف فطرت است، از میان می ‏رود، عید گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشت‏ به پیروزی و پاکی و ایمان به خدا بوده است ‏حضرت مسیح (علیه السّلام) آن را عید نامیده، و همانطور که در روایات وارد شده نزول مائده در روز یکشنبه بود و شاید یکی از علل احترام روز یکشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است، و اگر در روایتی که از علی(علیه السّلام) نقل شده می‏ خوانیم «و کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید» هر روز که در آن معصیت ‏خدا نشود روز عید است‏» نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترک گناه، روز پیروزی و پاکی و بازگشت ‏به فطرت نخستین است.» (5)

واژه عید در روایات معصومین

در روایات معصومین(علیهم السّلام) نیز بارها به این موضوع اشاره شده است، همچنان که گذشت امیر المومنین علی(علیه السّلام) هر روزی که در آن معصیت و گناه نشود، روز عید خوانده است.

از سوید بن غفله نقل شده است که گفت: در روز عید بر امیر المؤمنین علی(ع) وارد شدم و دیدم که نزد او نان گندم و خطیفه (6) و ملبنة (7) است. پس به آن حضرت عرض کردم روز عید و خطیفه؟!.

پس از آن حضرت فرمود: انما هذا عید من غفرله، این عید کسی است که آمرزیده شده است. (8)

و نیز در یکی از اعیاد، آن حضرت فرمود: «انما هو عید لمن قبل الله صیامه، و شکر قیامه، و کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید»، «امروز تنها عید کسی است که خداوند روزه‏اش را پذیرفته، عبادتش را سپاس گزارده است، هر روزی که خداوند مورد نافرمانی قرار نگیرد، عید راستین است.»

در روایات اسلامی برای اعیاد به ویژه اعیاد مذهبی از جمله عید فطر، آداب و رسوم خاصی توصیه شده در حدیثی از معصوم(ع) آمده است.

«زینوا أعیادکم بالتکبیر» عیدهای خودتان را با تکبیر زینت‏ بخشید.

«زینوا العیدین بالتهلیل و التکبیر و التحمید و التقدیس‏» عید فطر و قربان را با گفتن ذکر لا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زینت‏ بخشید.

پی نوشت:
1- دهخدا، ذیل عید، زبیدی، تاج العروس، 8/438-439
2- ابن منظور، لسان العرب، 3/319
3- ابن منظور، همانجا، زبیدی / تاج العروس، 8/438
4- ابن منظور، همانجا – زبیدی / 8/839
5- تفسیر نمونه، 5/131
6- خوراکی از آرد و شیر
7- غذا یا حلوایی که با شیر تهیه می‏شود
8- مجلسی، بحار الانوار، ج 40/ص 73

منبع: مرکز مطالعات شیعه