سوره فصلت

تعداد آیات

54
 

تعداد کلمات

796
 

تعداد حروف

3364
 

ترتیب نزول

61

محل نزول

مکه مکرمه
 

معانی نام سوره

به معنای شرح و تفصیل دادن و فصل و جدا کردن مطالب و روشن ساختن حقایق است. (زیرا این سوره معنا و پیام مهمی را در مورد قرآن در بر دارد).
 

نامهای دیگر

مصابیح – حم سجده (آیه 37)
 

ویژگیهای سوره

در قرآن هفت سوره پشت سر هم که با حروف رمز (حم) آغاز میشوند به نام (حوامیم) و یا (حامیمات) نامیده میشوند که همه ی آنها از وحی قرآن و کتاب خدا سخن میگویند و ارتباط معنوی حروف رمزی (حم) با مساله وحی و نزول قرآن و کتاب روشن میسازد. – سوره فصلت یکی از سوره های پانزده گانه سجده دار و نیز دومین سوره از سوره های چهار گانه عزائم نزول قرآن است. (آیه 37 این سوره برای هر خواننده و شنونده سجده را واجب میگرداند.)
 

موضوعات مطرح شده

نزول قرآن سرچشمه فیض و رحمت – خلقت آسمان و زمین – یادآوری و سرگذشت عبرت انگیز قوم عاد و ثمود – مساله معاد و صحنه رستاخیز – صبر و استقامت در راه خدا – نشانه عظمت و قدرت الهی – نتیجه خوب وبد اعمال انسان.
 

فضیلت قرائت و خواص سوره فصلت

در فضیلت این سوره از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده: هر کس سوره فصلت را قرائت کند، به تعداد تمامی حروف تشکیل دهنده این سوره ، ده حسنه به او داده می شود. 1

از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: قرائت سوره فصلت موجب نورانیت و سرور و شادی قاری آن در روز قیامت می شود و در دنیا به گونه ای زندگی می کند که همه او را ستایش کنند و به حال او غبطه بخورند. 2
 

آثار و برکات سوره

1) بهبود بیماری های قلبی

در تفسیر البرهان به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آمده: اگر سوره فصلت را در ظرفی بنویسد و سپس بشوید و بعد آن آب را با چیزی مخلوط کند و پس از خشک شدن آن را پودر کنند و به بیمار بخورانند به اذن خداوند خوب می شود. 3
 

2) بهبود بیماری های چشم

از حضرت صادق علیه السلام روایت است: هر کس سوره فصّلت را در ظرفی بنویسد و با آب باران بشوید و با آن سرمه درست کند و کسی که درد چشم یا سفیدی چشم دارد از آن سرمه بکشد، از آن درد رهایی یابد و دیگر مبتلا نمی شود و اگر امکان سرمه کشیدن نباشد، با آن آب چشمانش را بشوید نیز مفید می افتد. 4
 

3) بهبود درد شکم

روایت است از امام صادق علیه السلام: که مردی به نزد امام صادق علیه السلام مشرف شد و از درد شکمش در نزد ایشان شکوه کرد. امام به او فرمودند: برو دستت را روی جایی که درد می کند بگذار و سه بار آیات (42-41 سوره فصلت) را بخوان. انشاءالله خوب خواهی شد. 5
 

شأن نزول و محتوای سوره فصلت

این سوره به حکم اینکه از سوره های مکی است ویژگیهای سوره های مکی را که تاکید بر معارف اسلامی و مسائل اعتقادی و انذار و بشارت است در بردارد، و در عین حال مسائلی در آن مطرح است که در سوره های دیگر قرآن مطرح نشده، و از مختصات این سوره است.

روی هم رفته محتوای این سوره را می توان در چند بخش خلاصه کرد:

۱. توجه به قرآن و بحثهای فراوانی پیرامون آن که در آیات مختلف این سوره آمده است، و از جمله بقا حاکمیت قرآن و تسلط منطقی آن در تمام ادوار و اعصار که در آیه ۴۱ و ۴۲ این سوره به آن اشاره شده است، و صریحا می گوید: (این کتابی است شکست ناپذیر که باطل هرگز بر آن غلبه نخواهد کرد) و در عین حال دلیلی است بر عدم تحریف قرآن در طول تاریخ، و همچنین موضعگیریهای سرسختانه دشمنان در مقابل این کتاب آسمانی تا آنجا که مردم را از شنیدن آیات قرآن نهی می کردند.

۲ . توجه به آفرینش آسمان و زمین، مخصوصا آغاز آفرینش جهان از ماده گازی شکل (دخان) و مراحل پیدایش کره زمین و کوهها و گیاهان و حیوانات.

۳. اشاراتی به سرگذشت اقوام مغرور و سرکش پیشین، از جمله قوم عاد و ثمود، و سرنوشت دردناک آنها و اشاره کوتاهی به داستان موسی علیه السلام.

۴. انذار و تهدید مشرکان و کافران مخصوصا با ذکر آیات تکان دهنده ای درباره قیامت و گواهی اعضای بدن حتی پوست تن انسان، و توبیخ شدید پروردگار نسبت به آنها به هنگامی که در برابر عذاب الهی قرار می گیرند.

۵. پاره ای از دلائل رستاخیز و قیامت و خصوصیات و ویژگیهای آن.6

۶. مواعظ و اندرزهای گوناگون که در لابلای مباحث فوق آمده و به آنها روح و حیات بیشتری می بخشد، مخصوصا دعوت به استقامت در راه حق، و طریقه برخورد منطقی با دشمنان و طرز راهنمائی آنها به آئین خداوند.

۷. سرانجام سوره را با بحث جالب و کوتاهی پیرامون آیات آفاقی و انفسی پروردگار و بازگشتی بر مساله معاد پایان می بخشد.
 

داستان سوره فصلت

داستان ولید بن مغیره

یکی از دانایان معروف و فصیحان و بلغان قریش ولید بن مغیره مخزومی پدر خالد بن ولید و عموی ابوجهل مشهور بود که مردی سخن سنج و اندیشمند به شمار می ‏رفت. به طوری که او را حکیم عرب می‏ دانستند.

امین الدین طبرسی مفسر بزرگ و مؤلف کتاب مشهور – مجمع البیان‏ – در تفسیر قرآن می ‏گوید: ولید بن مغیره پیری کهنسال بود و از حکام عرب به شمار می ‏رفت. عرب در محاکمات خود به وی مراجعه می‏ کردند و اشعار خود را برای اظهار نظر بر او می‏ خواندند. هر شعری را او می‏ پسندید، شعر برگزیده بود.

روزی بزرگان قریش نزد وی آمدند و پرسیدند: سخنانی که محمد می ‏گوید چیست؟ آیا سحر است، یا جادو است، یا خطابه است؟ ولید بن مغیره گفت: بگذارید بروم از نزدیک سخن او را بشنوم سپس اظهار نظر کنم.

سپس برخاست و آمد در حجر اسماعیل و نزدیک به پیغمبر نشست و به پیغمبر گفت: ای محمد! قسمتی از شعرت را برای من بازگو کن.

پیغمبر فرمود: شعر نیست، بلکه کلام خداوندی است که پیغمبران را برانگیخته است. ولید گفت: پاره‏ ای ازآن را بر من بخوان. پیغمبر شروع کرد به خواندن سوره – حم سجده‏ – تا به این آیه شریفه رسید: – اگر از شنیدن این آیات روی برتافتند ای پیغمبر بگو من شما را راز صاعقه ‏ای مانند صاعقه ‏ای که بر قوم عاد و ثمود فرود آمد بیم می ‏دهم‏ -(فان اعرضوا فقل انذرتکم صاعقة مثل صاعقة عاد و ثمود. سوره فصلت آیه 130)

همین که ولید این را شنید به سختی لرزید و موی بر بدنش راست ‏شد، سپس برخاست و به خانه ‏اش رفت، و به سوری قریش بازنگشت. قریش به ابوجهل گفتند: ولید عمویت دین محمد را پذیرفته است. دیدی که به طرف ما نیامد. سخن محمد را شنید و به خانه‏ اش رفت. قریش از این واقعه سخت غمگین شدند.
روزبعد ابوجهل به نزد ولید رفت و گفت، عمو! ما را سرشکسته و رسوا ساختی! ولید گفت: چطور برادر زاده؟

ابوجهل: برای اینکه به دین محمد گرویده‏ ای.

ولید بن مغیره: نه، من به دین محمد نگرویده ‏ام، و همچنان بر آئین قوم خود و پدرانم (بت پرستی) باقی هستم، ولی من سخن کوبنده ‏ای از وی شنیدم که بدنها را به لرزه می ‏آورد.

ابوجهل: آیا آن سخن شعر بود؟

ولید: نه، آنچه من شنیدم شعر نبود.

ابوجهل: خطابه بود؟

ولید: نه، زیرا خطابه کلامی پیوسته است، ولی سخنان محمد کلام پراکنده است که شبیه به هم نیست و دارای زیبائی خاصی است.

ابوجهل: پس همان خطابه است.

ولید: نه، خطابه نیست.

ابوجهل: پس چیست؟

ولید: بگذار درباره آن درست فکر کنم.

فردای آن روز سران قریش ولید بن مغیره را ملاقات نموده و پرسیدند: خوب، به نظرت آنچه محمد می‏گوید چیست؟ ولید گفت: بگویید: سحر است. زیرا دلهای مردم را به سوی خود جذب کرده است!

طبرسی سپس از – عکرمه‏ – مفسر معروف روایت می‏ کند که گفت: ولید بن مغیره به حضور پیغمبر رسید و گفت: چیزی بر من قرائت کن. پیغمبر این آیه را قرائت فرمود:- خداوند امر به عدل و احسان می‏ کند و دستور داده که حق نزدیکان را ادا نمایید، و از فحشا و منکر و ظلم بپرهیزید. خدا بدین گونه شما را پند می‏ دهد، تا مگر آن را به یاد داشته باشید. – (ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتا ذی القربی و ینهی عن الفحشا والمنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون. سوره نحل آیه 89)

ولید چون آن را شنید گفت: ای محمد! بار دیگر آن را بخوان. پیغمبر هم دوباره آیه مذکور را قرائت فرمود. در این جا ولید گفت: به خدا قسم این سخن شیرینی خاصی دارد و زیبائی مخصوصی از آن می‏ درخشد. درختی است که شاخه آن پر میوه و تنه آن پر برکت است. این سخنی است که بشر نمی ‏تواند آن را به زبان آورد.7

پینوشت
(1)مجمع البیان، ج9، ص5
(2) ثواب الاعمال، ص113.
(3) تفسیرالبرهان، ج4، ص775
(4) همان
(5) طب الائمه، ص48
(6)تفسیر نمونه، جلد: ۲۰، صفحه : ۲۰۴
(7)(اعلام الوری صفحه 41.

منبع: سایت رواق الحجاج