در جامعه اسلامی مساجد نه تنها پایگاه و محلی برای عبادت و یاد خدا بوده بلکه به عنوان پایگاهی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … در جهت پیشبرد اهداف اسلامی مطرح بوده اند. این حقیقت با نگاهی گذرا به جایگاه و نقش مساجد در صدر اسلام(1) بخوبی آشکار می گردد.
در واقع در اسلام مسجد جایگاهی به وسعت یک مکتب جامع و زنده و موقعیتی به پهنه آرمان های یک رسالت جهانی و ظرفیتی به فراخی بشریت دارد نقش مساجد در جامعه اسلامی بدانگونه است که پیامبر اکرم(ص) مساجد را کانون های همیشه بیدار امت اسلامی(2) معرفی نموده اند. از این رو هماهنگونه که اسلام مکتبی است جامع و پویا که در تمام عرصه های زندگی مردم دخالت و نقش دارد ورهرگز نمی توان آن را به عبادت صرف و رابطه انسان با خدا محدود نمود. مساجد نیز گستره ای به وسعت جامعیت احکام اسلامی داشته و نمی توان آن را در عبادت تنها خلاصه نمود و کارکردهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و .. آن را نادیده انگاشت. بحمدالله انقلاب اسلامی مساجد را از انزوا و مهجوریت خارج ساخت و به مراکزی فعال و پویا در راستای پیشبرد اهداف اسلامی تبدیل نمود و این مراکز که می فت به دست فراموشی سپرده شود را به پایگاه های محوری در هدایت و جهت دهی جامعه مبدل ساخت. نقش و کارکرد مساجد در دوران مبارزات ملت اسلامی قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران دفاع مقدس براستی یادآور موقعیت مساجد در صدر اسلام و نهضت پیامبر اسلام(ص) بود.
امروز نیز در سایه تلاش های نظام اسلامی مساجد از موقعیت و جایگاه خوبی برخوردار هستند وجود کانون های فرهنگی و هنری و پایگاه های بسیج، برگزاری کلاس های نهضت سوادآموزی، مکتب القرآن ها، شوراهای حل و اختلاف و در کنار مساجد بیانگر توجه و اهتمام نظام اسلامی به کارکردهای مهم مساجد و جایگاه آن است البته ظرفیت های بیشتری در مساجد وجوددارد که لازم است از آن استفاده مناسب بشود. در مورد معماری مساجد نیز اقدامات خوبی صورت گرفته است و شاهد مساجدی با فضاهای مناسب برای فعالیت های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … هستیم و مؤسسه مسجد در این راستا تلاش های خوبی را انجام داده است که لازم است بیشتر وجدی تر دنبال شود در مورد مساجدی هم که فضای لازم را برای انجام فعالیت های مختلف ندارند می توان با احداث مؤسسات و مراکز آموزشی-فرهنگی در کنار مساجد و کاملا نزدیک به آنها که از سوی مسجد اداره شوند این فعالیت ها را پیگیری نمود البته چنین مراکزی هرگز ما را از مسجد با همان ویژگی هایی که در اسلام برای آن تعیین شده بی نیاز نخواهد کرد اما سخن در این است که بایستی چنین مجموعه هایی را به مساجد اضاف نمود نه این که آنها را جایگزین مساجد نمود. سخن خویش را با کلامی جامع و زیبا از امیرالمؤمنین(ع) که بیانگر جایگاه یک مسجد اصیل در اسلام است را به پایان می بریم.
حضرت(ع) می فرمایند: «کسی که به مسجد رفت و آمد کند یکی از هشت چیز نصیب او خواهد شد: برادری که از او در راه خدا استفاده می کند، دانشی نو، آیه ای محکم، سخنی که مایه هدایت و راهیابی او باشد، رحمت الهی که آن را انتظار می کشد، سخنی که او را از گمراهی باز دارد، ترک گناه به سبب ترس از خداوند و حیا تنمودن از برادران دینی خویش.»(3) این روایت زیبا بیانگر جنبه های آموزشی و ابعاد تربیتی و اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی مسجد است و این که باید بگونه ای باشد که در سایه آن به این اهداف دست یافت.
—————-
پی نوشت ها:
1. ر.ک: سیمای مسجد، رحیم نوبهار، ج 2.
2. کنزالعمال، ج 8، ص 253.
3. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 3، ص 480، باب 3 از ابواب احکام المساجد، روایت 1.
در واقع در اسلام مسجد جایگاهی به وسعت یک مکتب جامع و زنده و موقعیتی به پهنه آرمان های یک رسالت جهانی و ظرفیتی به فراخی بشریت دارد نقش مساجد در جامعه اسلامی بدانگونه است که پیامبر اکرم(ص) مساجد را کانون های همیشه بیدار امت اسلامی(2) معرفی نموده اند. از این رو هماهنگونه که اسلام مکتبی است جامع و پویا که در تمام عرصه های زندگی مردم دخالت و نقش دارد ورهرگز نمی توان آن را به عبادت صرف و رابطه انسان با خدا محدود نمود. مساجد نیز گستره ای به وسعت جامعیت احکام اسلامی داشته و نمی توان آن را در عبادت تنها خلاصه نمود و کارکردهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و .. آن را نادیده انگاشت. بحمدالله انقلاب اسلامی مساجد را از انزوا و مهجوریت خارج ساخت و به مراکزی فعال و پویا در راستای پیشبرد اهداف اسلامی تبدیل نمود و این مراکز که می فت به دست فراموشی سپرده شود را به پایگاه های محوری در هدایت و جهت دهی جامعه مبدل ساخت. نقش و کارکرد مساجد در دوران مبارزات ملت اسلامی قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران دفاع مقدس براستی یادآور موقعیت مساجد در صدر اسلام و نهضت پیامبر اسلام(ص) بود.
امروز نیز در سایه تلاش های نظام اسلامی مساجد از موقعیت و جایگاه خوبی برخوردار هستند وجود کانون های فرهنگی و هنری و پایگاه های بسیج، برگزاری کلاس های نهضت سوادآموزی، مکتب القرآن ها، شوراهای حل و اختلاف و در کنار مساجد بیانگر توجه و اهتمام نظام اسلامی به کارکردهای مهم مساجد و جایگاه آن است البته ظرفیت های بیشتری در مساجد وجوددارد که لازم است از آن استفاده مناسب بشود. در مورد معماری مساجد نیز اقدامات خوبی صورت گرفته است و شاهد مساجدی با فضاهای مناسب برای فعالیت های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … هستیم و مؤسسه مسجد در این راستا تلاش های خوبی را انجام داده است که لازم است بیشتر وجدی تر دنبال شود در مورد مساجدی هم که فضای لازم را برای انجام فعالیت های مختلف ندارند می توان با احداث مؤسسات و مراکز آموزشی-فرهنگی در کنار مساجد و کاملا نزدیک به آنها که از سوی مسجد اداره شوند این فعالیت ها را پیگیری نمود البته چنین مراکزی هرگز ما را از مسجد با همان ویژگی هایی که در اسلام برای آن تعیین شده بی نیاز نخواهد کرد اما سخن در این است که بایستی چنین مجموعه هایی را به مساجد اضاف نمود نه این که آنها را جایگزین مساجد نمود. سخن خویش را با کلامی جامع و زیبا از امیرالمؤمنین(ع) که بیانگر جایگاه یک مسجد اصیل در اسلام است را به پایان می بریم.
حضرت(ع) می فرمایند: «کسی که به مسجد رفت و آمد کند یکی از هشت چیز نصیب او خواهد شد: برادری که از او در راه خدا استفاده می کند، دانشی نو، آیه ای محکم، سخنی که مایه هدایت و راهیابی او باشد، رحمت الهی که آن را انتظار می کشد، سخنی که او را از گمراهی باز دارد، ترک گناه به سبب ترس از خداوند و حیا تنمودن از برادران دینی خویش.»(3) این روایت زیبا بیانگر جنبه های آموزشی و ابعاد تربیتی و اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی مسجد است و این که باید بگونه ای باشد که در سایه آن به این اهداف دست یافت.
—————-
پی نوشت ها:
1. ر.ک: سیمای مسجد، رحیم نوبهار، ج 2.
2. کنزالعمال، ج 8، ص 253.
3. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 3، ص 480، باب 3 از ابواب احکام المساجد، روایت 1.