فهرست آثار محمدباقر محمودی

مجموعه آثار علامه محمدباقر محمودی؛ تهیه‌شده در مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.

فهرست آثار محمدباقر محمودی مجموعه کتاب‌های محمدباقر محمودی (متوفای ۱۳۸۵ش) عالم شیعه، نویسنده و نسخه‌شناس قرن چهاردهم قمری است. محمودی ۳۳ عنوان تألیف و تحقیق در ۵۴جلد درباره اهل بیت نوشت. نهج‌السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغه یکی از مشهورترین آثار اوست که در آن، سخنان امیرمؤمنان را گردآوری کرده است.^[۱] مجموعه آثار محمدباقر محمودی به‌صورت نرم‌افزار در مرکز کامپیوتری نور منتشر شده است.^[۲] دیگر تألیفات او در دو بخش تألیف و تحقیق به این شرح است:

تألیف

کتاب نهج السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغه

• عبرات المصطفین فی مقتل الحسین؛ درباره عزاداری امام حسین(ع) و تاریخ واقعه کربلا. مطالب کتاب به صورت مستند و از منابع معتبر نقل شده است. این اثر در دو جلد به همت مجمع احیای فرهنگ اسلامی انتشار یافته است.

• زفرات الثقلین فی مآتم الحسین؛ این کتاب ادامۀ عبرات است که به منظور نشان دادن واقعه کربلا و عاشورا درشعر عرب تا قرن ششم نگاشته شده و در واقع پاسخ به شبهاتی است که دربارۀ عزاداری امام حسین مطرح شده است.

• السیر الی الله تعالی؛ این اثر درباره سفر ایشان از زادگاه به نجف و کربلاست.

• کشف الرمس عن حدیث رد الشمس؛ این کتاب درباره حدیث ردالشمس است. که در سال ۱۴۱۸ق به وسیلۀ موسسۀ معارف اسلامی قم به چاپ رسیده است.

• منیة الطالب فی مستدرک دیوان سید الأباطح ابی طالب(ع)؛ او همچنین با دست‌یابی به اشعاری از ابوطالب آن‌ها را به صورت رساله‌ای تنظیم نموده به دیوان الأباطح که توسط ابوهفمان مهزمی جمع‌آوری شده بود، ضمیمه کرده است.

• العسل المصفی من تهذیب زین الفتی فی شرح سوره هل اتی

• غناء

تصحیح و تحقیق

محمودی برخی از کتاب‌های خطی و چاپی افست که بیان فضائل اهل بیت بود را با بازنویسی کرد. از ویژگی‌های خاص کار او، بیان حدیث در پاورقی‌ها است.

• أسمی المناقب فی تهذیب أسنی المطالب فی مناقب الإمام أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)؛ این کتاب تألیف محمدبن جذری شافعی (۷۵۱-۸۳۳) است که با تصحیح ایشان، ۶۲ روایت در فضایل امام اول آورده شده است. این کتاب در سال ۱۴۰۳ق در بیروت چاپ شد.

• أنساب الأشراف در ترجمۀ أمیرالمؤمنین(ع)؛ این کتاب تألیف احمدبن یحیی بن جابر بلاذری (قرن سوم) است. ایشان با توجه به قدمت کتاب و محتوای آن، به تحقیق آن پرداخته و آن را در سال ۱۳۹۴ق در بیروت به چاپ رساند. در سال ۱۴۱۶ق نیز به همت مجمع فرهنگ اسلامی قم، پس از بازنگری و افزودن حواشی و مقابله با دورۀ کامل «انساب‌الأشراف» و ضمیمه فهرست رجال به آن، تجدید چاپ نمودند.

• أنساب الأشراف در ترجمۀ الحسن(ع) و الحسین(ع)؛ این بخش از کتاب با تحقیق علامه محمودی سال ۱۳۹۷ق در بیروت چاپ شد. در سال ۱۴۱۹ق به وسیلۀ مجمع فرهنگ اسلامی قم تجدید چاپ شد.

• بحارالانوار (ج۳۲-۳۴)؛ جلد ۳۲ بحارالانوار از بیعت با حضرت علی(ع) پس از عثمان و جنگ جمل و بخش‌هایی از صفین سخن می‌گوید. این جلد ابتدا در سال ۱۳۶۵ش به چاپ رسید. جلد ۳۳ ادامه گزارش صفین ماجرای حکمیت و جنگ نهروان، فرمان امام به مالک اشتر و محمدبن ابی بکر و شهادت آن دو را در خود گنجانده است. این جلد در سال ۱۳۶۸ش به چاپ رسید و تاکنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده است. جلد ۳۴ کارشکنی‌های منافقان، ادامۀ فتنه‌گری‌های معاویه و معرفی برخی یاران امام علی به اضافۀ چندین خطبه و اشعار منسوب به اما م را دربر دارد. این جلد در سال ۱۳۷۱ش چاپ شد و تاکنون چندین مرتبه مورد تجدید چاپ قرار گرفته است.

• ترجمۀ الإمام علی ابن أبی‌طالب(ع) من تاریخ مدینة دمشق؛ علی‌بن حسن بن هبةالله معروف به ابن عساکر (۴۹۹-۵۷۱ق) از عالمان اهل سنت منصفانه به شرح حال و روایت‌های همۀ شخصیت‌های ساکن یا مسافر دمشق پرداخته، ۱۵۰۰ حدیث دربارۀ حضرت علی آمده است و در سال‌های ۱۳۹۸-۱۴۰۰ق در بیروت به چاپ رسیده و با اضافات فراوان در سال ۱۳۸۱ش از سوی مجمع احیای فرهنگ اسلامی تجدید چاپ شده است.

• ترجمۀ الإمام حسن(ع) من تاریخ مدینة دمشق؛ ابن عساکر در کتاب خود بیش از۴۰۰ حدیث دربارۀ فضائل امام حسن(ع) آورده است. از نسب امام و مناقب و زندگانی ایشان تا شهادت و اقوال گوناگون سال وفاتشان را ذکر کرده است. این اثر در سال ۱۴۰۰ق در بیروت به چاپ رسیده است.

• ترجمۀ الإمام الحسین(ع) من تاریخ مدینة دمشق؛ مؤلف با ذکر بیش از۴۰۰ حدیث، نسب، فضایل و مناقب امام حسین(ع)، وقایع عاشورا و روایاتی دربارۀ عقوبت قاتلان و برخی مخالفان ایشان آورده است. این کتاب در سال ۱۳۹۸ق در بیروت چاپ شد.و از سوی مجمع احیای فرهنگ اسلامی در سال ۱۴۱۴ق تجدید چاپ شد.

• ترجمۀ الإمام زین‌العابدین(ع) والإمام الباقر(ع) من تاریخ مدینة دمشق؛ ابن عساکر درباره امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) با نقل احادیث به شرح حال ایشان پرداخته است. علامه محمودی با افزودن مستدرکات این اثر را احیا نمود و در سال ۱۴۱۳ق در تهران به چاپ رسید.

• جواهر المطالب فی مناقب الإمام علی بن أبی‌طالب(ع)؛ نوشته محمد بن ناصر دمشق باعونی(۸۷۱ ق)از عالمان شافعی قرن نهم قمری است که در ۶۷ باب به تفصیل زندگانی امام علی(ع) پرداخته و بخش پایانی با ۸ باب به روایت تاریخ زندگی معصومان سوم و چهارم اختصاص یافته است. ایشان، شواهد را بر اصل مطالب ذکر نموده و در دو جلد در سال ۱۴۱۶ق، به همت مجمع احیای فرهنگ اسلامی قم منتشر شد.

• خصایص امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)؛ اثرابوعبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی (م۳۰۳ ق) که مؤلف یکی از صحاح سته است. نسائی با انگیزۀ جانب‌داری از حق و هدایت کینه‌توزان ناآگاه نسبت به علی ابن ابی طالب(ع) به نگاشتن کتاب و طرفداری از ایشان پرداخته است. اشاره به برخی ویژگی‌های امام علی(ع) و نقل روایاتی مبنی بر حقانیت امام(ع) به علاوۀ احادیثی در منقبت حضرت فاطمه(س) و حسنین(ع) بخشی از مطالب کتاب است. تحقیقات علامه در این اثر بسیار مفید و شایان توجه است. این کتاب در سال ۱۴۰۳ق در بیروت به چاپ رسیده است.

• دیوان شیخ الأباطح أبی طالب؛ روایتی که ابوهفمان عبدالله بن احمد بصری (۲۵۷ق) از ۲۹ قصیدۀ ابوطالب داشته، از اتقان بیشتری برخوردار است. شرح برخی از شعرها بیان مصدر بعضی قصیده‌ها و استدراک کاستی‌های دیوان و ضمیمه نمودن آن به آخر کتاب، با تلاش محقق صورت گرفته و دیوان جامعی از اشعار ابوطالب فراهم آورده است و در پایان رسالۀ الروض النزیه تألیف ابن طولون صالحی را افزوده است. این کتاب به وسیلۀ مجمع احیای فرهنگ اسلامی قم انتشار یافته است.

• الرد علی ‌المتعصب العنید؛ این کتاب را ابوالفرج ابن جوزی حنبلی (م ۵۹۷ ق) به انگیزۀ جواب به عبدالمفیث بن زهیر حربی نگاشته است. حربی در فضایل یزید کتابی نوشته بود. حنبلی در این کتاب فجایع دوران حکومت یزید به ویژه حوادث عاشورا را بیان نموده، چهرۀ واقعی او را معرفی می‌کند. علامه با استناد به مصادر دیگر بر اتقان متن افزوده و بخش‌هایی از شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) را در پاورقی‌ها ضمیمه کرده است.

• الریاحین العطرة فی تحقیق مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع) من الریاض النضرة؛ مؤلف این کتاب محب‌الدین احمد بن محمد طبری (م ۶۹۴ق) است. که در آن به بیان فضایل عشره مبشره پرداخته و در چهارمین باب این اثر، شرح حال امام علی که به عقیدۀ اهل سنت چهارمین این ده تن به شمار می‌آید، پرداخته است. با تلاش محقق برای غالب روایت‌ها سندهای متعدد و توضیحات گویا در پاورقی ذکر شده است.

• الروض النزیه فی الاحادیث التی رواها ابوطالب عن ابن أخیه؛ این رسالۀ مختصر به قلم شمس‌الدین محمد بن علی بن احمد معروف به ابن طولون صالحی دمشقی (م ۹۵۳ق)، نویسنده کتاب الشذرات الذهبیة است که در آن چهار حدیث از ابوطالب آمده که از حضرت محمد(ص) روایت کرده است. این اثر با تلاش علامه محمودی، در پایان دیوان شیخ الأباطح ابی‌طالب ضمیمه شده است.

روی جلد کتاب کتاب فرائد السمطین با تحقیق محمدباقر محمودی

• فرائد السمطین؛ ابراهیم بن محمد بن مؤید جوینی خراسانی ابوالمؤید حمویی (۶۴۴-۷۳۰) این کتاب خود را به دو بخش تقسیم کرده است. بخش اول را به بیان مناقب امام علی(ع) اختصاص داده و در بخش دوم به ذکر منقبت‌هایی که همسر و فرزندان امام(ع) به آن متصف‌اند، پرداخته است. احادیثی در مورد حضرت مهدی(عج) نیز در این قسمت دیده می‌شود. بخش اول کتاب در سال ۱۳۹۸ق و بخش دوم در سال ۱۴۰۰ق، در بیروت چاپ شده است.

• فضائل شهر رجب؛ مؤلف عبیدالله بن عبدالله معروف به حاکم حسکانی، از اعلام قرن پنجم هجری، این رساله را با احادیث وارد شده در مورد ماه رجب، در پانزده باب دسته‌بندی کرده است. ادعیه، فضیلت روزۀ این ماه و اعمال ایام‌البیض، بخشی از مطالب کتاب است.

• کتاب الأربعین عن الاربعین فی فضائل علی امیرالمؤمنین(ع)؛ تشویق پیامبر گرامی به جمع و حفظ چهل حدیث، عبدالرحمن بن احمد بن حسین نیشابوری خزاعی را بر آن داشت تا چهل حدیث پیرامون امام علی(ع) گرد آورد. این کتاب با تحقیق علامه محمودی در سال ۱۴۱۴ق، از سوی سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی و همکاری مجمع احیای فرهنگ اسلامی قم انتشار یافت.

• محاسن الأزهار؛ این کتاب شرح قصیده‌ای از عبدالله بن حمزه است که در پاسخ به خلیفۀ عباسی الناصر الدین‌الله سروده شده است. خلیفه در قصیده‌ای عباس و فرزندانش را برتر شمرده، آنها را مناسب خلافت دانسته است. حمیدبن احمد محلی که شاگرد ابن حمزه و از عالمان زیدیه است. قصیدۀ استادش را شرح کرده با استناد به روایات و تاریخ به اثبات مطالب سرودۀ او پرداخته است. با تلاش علامه، این کتاب پس از تصحیح، در سال ۱۴۲۲ق به وسیلۀ مجمع احیای فرهنگ اسلامی منتشر شد.

کتاب المعیار و الموازنه با تحقیق محمودی

• المعیار و الموازنة؛ ابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی (۲۴۰ق) از دانشمندان عصر متوکل عباسی است. وی با نگارش کتاب در وصف امیرمؤمنان(ع) خود را در معرض خطر قرار داد و با قلم به دفاع از آن حضرت برخاست و خالق اثری بدیع شد. علامه پس از تحقیقات لازم این کتاب را در سال ۱۴۰۲ق در بیروت منتشر کرد.

• مقتل الامام امیرالمؤمنین؛ نوشته عبدالله بن محمد بن عبیر، معروف به ابوبکر، یکی از قدیم‌ترین آثار در زمینۀ نگارش مقتل است. وی با وجود همنشینی با خلفای عباسی در این زمینه به تألیف حقایق پرداخته ریشه‌ها و داستان شهادت امام(ع) و حوادث پس از آن را روایت کرده است.این کتاب در سال ۱۴۱۱ق به وسیلۀ سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی با همکاری مجمع احیای فرهنگ اسلامی منتشر شد.

• مناقب الامام أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)؛ محتوای این کتاب بیش از ۱۱۰۰ حدیث با سندهای کوتاه در بیان مناقب اهل بیت، به ویژه امیرمؤمنان(ع) است ؛ که به کوشش محمد بن سلیمان کوفی به تحریر درآمده است. پس از تصحیح و تحشیۀ و نشر اول این کتاب، سید محمد عجری مؤیدی حسنی رونوشت نسخۀ خطی خود را جهت رفع اختلاف‌های موجود برای علامه ارسال داشت. تجدید چاپ این کتاب پس از گذشت ده سال از چاپ اول آن با استدراک‌های فراوان در سال ۱۳۸۱ش در دو جلد از سوی مجمع احیای فرهنگ اسلامی انجام شد.^[۳]

پانویس

منابع

• عبداللهی، محمدرضا، آثار و شخصیت علمی علامه محمودی در یک نگاه، مجله افق حوزه، ۱۳۷۸ش.
• محمودی، محمدباقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة، مصحح: آل طالب، عزیز، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
• مجموعه آثار علامه محمدباقر محمودی، مرکز تحقیقات علوم اسلامی.