قيامت صغري با تناسخ مورد ادعاي بوديسم چه فرقي دارد؟

در آئين اسلام عقيده بر آن است كه كسي پس از مرگ به دنيا باز نمي‌گردد، نه به صورت انسان و نه به صورتي ديگر.[1] منظور از قيامت صغري همان مرگ است و چون با مرگ به طور مقدماتي به اعمال انسان‌ها رسيدگي مي‌شود و مؤمنان در بهشت برزخي و فاسقان در جهنم برزخي مي‌مانند، تا قيامت كبري فرا برسد[2] و حساب‌رسي كامل صورت گيرد، مرگ را قيامت صغري ناميده‌اند براي اين که بسياري از گناهكاران پس از مدتي عذاب در جهنم برزخي نجات پيدا مي‌كنند و در قيامت كبري بخشيده شده و به جهنم ابدي كه پس از آن است وارد نمي‌شوند.[3]اما تناسخ چيز ديگري را مي‌گويد. انديشه تناسخ در آئين بودا كه از آئين هندو گرفته شده و تغييراتي در آن داده شده است مي‌گويد: كسي كه رهايي نيافته و از چرخه هستي (سنساره) رها نگشته است، ناچار دوباره زائيده خواهد شد. شكل نوي وجود، لزوماً شكل انساني نيست. جهان‌نگاري بودايي پنج سپهر، گاهي هم شش سپهر مي‌شمارد كه شخص مي‌تواند در آنها دوباره زائيده شود: سپهر خدايان، جهان انساني، سپهر ارواح، سپهر جانوران، و دوزخ. در برخي از متن‌ها از سپهر اهريمنان نيز سخن رفته است. زندگاني خدايان درازتر است و در شرايطي سعادتمندتر از شرايط انسان‌ها زندگي مي‌كنند اما اينها هم مثل ساير موجودات، همين كه كردارهاي نيك‌شان ـ كه براي آن از خدايان شده‌اند ـ از ميان رفت بايد به زمين برگردند. به اين ترتيب آنها كه به سپهرهايي غير از جهان انساني رفته‌اند بايد به قدري در باز تولّدها چرخ بخورند تا به جهان انساني بيايند تا بتوانند از طريق تعاليم بودا، از چرخة هستي نجات يابند.[4] پس در تناسخ بودايي، ارواحي كه به مقام رها شدگي (ارهت) نرسيده‌اند به همين دنيا باز مي‌گردند ولي در انديشة اسلامي، ارواح به اين دنيا بازگردانده نمي‌شوند.[5] نكتة قابل توجه ديگر اينكه آئين بودا اعتقادي به روح و يا «خودِ» مشترك كه در همة اين زندگي‌ها شركت كرده باشد ندارد و اين تناقض هنوز در آئين بودا و تعاليم آن به وضوح حل نشده است.[6] اگر منظور اين است كه صورت برزخي گناهكاران شبيه سپهرهاي مورد ادعاي بوديسم است، اولاً جهاني كه اين دو در آن اتفاق مي‌افتند كاملاً متفاوت است و ثانياً آن جهان‌بيني كه اين دو آئين بر آن بنا شده‌اند، به طور كلي با يكديگر متفاوت مي‌باشد و هر يك از دو انديشه را بايد بر مبناي جهان‌بيني اختصاصي خودش مطالعه كرد و نه بر اساس برخي شباهت‌هاي ظاهري كه به ندرت هم ديده مي‌شوند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. اصول اعتقادات در 40 درس، اصغر قائمي.
2. راه بودا. ب . ل . سوزوكي، ترجمة: ع . پاشايي.

پي نوشت ها:
[1] . مؤمنون/100.
[2] . جوادي آملي، عبدالله، تفسير موضوعي، چاپ اسراء، چاپ اول، 1376، ج 9، سيرة رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در قرآن، فصل دوم، اعجاز پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ ، در حديثي از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل است كه فرمودند: «كسي كه مي‌ميرد پس به حقيقت قيامت او برپا مي‌شود» مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، ج 58، ص 7.
[3] . تفسير موضوعي، ج 9، سيرة رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در قرآن، فصل دوم. اعجاز پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله- .
[4] . هاسن ولفگانگ شومان، آئين بودا، ترجمه: ع . پاشايي، چاپ گلشن، چاپ دوم، 1375، ص 7 ـ 52.
[5] . مؤمنون/100.
[6] . آئين بودا، ص 44.