كساني كه در برابر امر به معروف و نهي از منكر مي گويند به شما ربطي ندارد و به زور نمي شود انسان را به بهشت برد، چه بايد كرد؟

مطلب فوق يكي از مسائل مبتلا به و چالشهاي موجود در جامعه در برابر فريضه امر به معروف و نهي از منكر است. ولي در زمان مواجه شدن با چنين واكنشهائي بايد در نظر داشت كه انجام اين فريضه تفاوت فراواني با زور و اجبار دارد. مهمترين نكته در انجام آن، تأثير گذاري امر و نهي است. يعني جائي كه انسان ببيند حرفش تأثير ندارد و يا موجب ايجاد مفسده مي شود، مسئوليت امر و نهي مستقيم از دوشش برداشته شده و بايد از روشهاي اصلاحي ديگر استفاده نمايد. نكاتي كه در ذيل تذكر داده مي شود، انشاء الله در اين مورد مفيد خواهد بود و با رعايت دقيق آن اين گونه عكس العملها كاهش يافته و زمينه را براي انجام صحيح اين فريضه فراهم خواهد كرد:
هدف از انجام امر به  معروف و نهي از منكر: با توجه به اينكه انسان داراي زندگي اجتماعي است، احساس مسئوليت در قبال اعمال و رفتار ديگران و رغبت و تشويق آنها به انجام اعمال صالح و باز داشتن آنها از انجام كارهاي  ناپسند، به دو منظور انجام مي گيرد كه عبارتند از: 1. انجام وظيفة الهي و اسلامي.   2. اصلاح فردي و اجتماعي.
نحوة انجام اين عمل: مراحل و ويژگيهاي زير را مي توان براي انجام امر به معروف و نهي از منکر در نظر گرفت:
1. اخلاص داشتن:
اولين ويژگي اين عمل حسن نيت و اخلاص است كه فرد از انجام اين كار خود قصد اصلاح داشته، و آن را به دليل علاقه بر سرنوشت جامعه اسلامي انجام دهد. يعني خير انديش باشد. در دل خود نسبت به انجام اعمال ناروا نفرت داشته و نيز از نشست و برخاست با متجاوزان به فسق خودداري ورزد.
2. استفاده از ابزار و روشهاي پسنديده:
براي انجام اين رسالت سنگين الهي رعايت موارد زير لازم و ضروري است:
الف ـ ليّن و نرم بودن: براي اينكه سخنان انسان سبب كدورت خاطر ديگران نگردد و نيز زمينه را براي پذيرش فراهم سازد بايد گوينده سخن(آمر به معروف و ناهي از منكر) بيان آمرانه نداشته باشد و در گفتار و رفتار محاوره اي خود حدّ وسط را حفظ نمايد و تلاش نمايد كه دلهاي ديگران را به طرف خود جلب كرده و مايه اطمينان خاطر و گرايش ذهني آنها را فراهم آورد.
ب ـ در نظر داشتن شخصيت افراد: بيان و نحوه امر بايد بگونه اي باشد كه حريم و حرمت انساني افراد حفظ شود، زيرا از نظر اسلام آبرو و حيثيت انساني هر فرد، بسيار داراي اهميت است و به هيچ صورت نبايد خدشه دار شود. بر اين اساس رعايت جايگاه و شأن هر فرد و احترام به شخصيت افراد، زمينه ساز صميميتها و پيدايش الفت و مودّت خواهد شد. لذا تا حد امكان بايد در حضور جمع به افراد تذكر داده نشود، زيرا موجب لكّه دار شدن شخصيت او مي گردد و نيز پذيرش صورت نخواهد گرفت، بلكه چه بسا نتيجه معكوس داشته باشد و سبب مقاومت گشته و موجبات جنگ و جدالهاي بيهوده لفظي فراهم آيد. پس بايد در اين مورد از مجادلات لفظي پرهيز گردد.
3. عمل جمعي:
با توجه به اينكه اين مسأله در جهت برپائي اعمال نيك و سوق دادن مردم به سوي تقواي الهي است و به تبع آن رفاه اجتماعي و سعادت معنوي الهي است؛ بر اساس آيه شريفه «تعاونوا علي البرّ و التقوي»[1] اين وظيفه، همه افراد جامعه را در بر مي گيرد و نيز محدود به زمان، مكان و موقعيت اجتماعي خاصّي نيست، بلكه هميشگي و همگاني است، پس براي اصلاح كلي اجتماع از عهده يك فرد كاري ساخته نيست، بلكه نيازمند فعاليتهاي جمعي است و بر اين اساس همگان بايد در اين رابطه تلاش نمايند.
4. بكارگيري منطق صحيح:
عقل انسان براي انجام صحيح هر كاري، روش و اسلوب عقلي و منطقي را در نظر مي گيرد كه با رعايت گام به گام اين روش منظم، بتوان به مقصود رسيد. مسلماً امر به معروف و نهي از منكر كه از جمله مهمترين فعاليتهاي اجتماعي است، نيازمند اين مهم است و بدون آن نمي توان از انجام فعاليتهاي اصلاحي، اميد تأثير داشت. زيرا بكارگيري اصول منطقي خصوصاً استدلالات برهاني در اين امر بسيار تعيين كننده است. زيرا برهان انسان را به يقين مي رساند و سئوال مبهمي در ذهن مخاطب باقي نمي گذارد و خود به اشتباه اش پي مي برد. به اين امر آيه كريمه «ادْعُ إِلى‏ سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَن‏»[2] با حكمت و اندرز نيكو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشى كه نيكوتر است، استدلال و مناظره كن، نيز اشاره دارد.
5. استفاده از روش هاي غير مستقيم:
علاوه بر روش مستقيم و رو در رو، روش غير مستقيم نيز وجود دارد؛ يعني بدون آنكه او بفهمد كه شما داريد با او حرف مي زنيد، مثلاً از شخصي كه كاري را انجام داده تعريف مي كنيد و از كارش تمجيد مي كنيد كه فلاني در فلان مورد چنين عمل كرده است.[3] اين روش مؤثرتر از روش مستقيم است و در سنّت و سيره معصوم ـ عليه السّلام ـ نيز چنين رفتارهائي وجود دارد.
اين نكته يكي از مهمترين نكاتي است كه در اين مورد مطرح است معصوم مي فرمايد:«كونوا دعاة للناس بغير السنتكم» به اين معنا كه مردم را به غير زبانهاي­تان، به حق و حقيقت دعوت كنيد. يعني خود از نظر عمل، نمونه عيني انجام دهنده معروف و كارهاي خير و خدا پسندانه باشيد و منكرات و زشتي­ها را ترك كنيد تا مردم با نگريستن به شما، به خوبي ها آگاهي پيدا نمايند. و شما را به عنوان الگوهاي زنده براي خود برگزينند. واضح است كه بسياري از مواردي كه امر و نهي انسان تأثير ندارد به همين نكته برمي گردد.
نتيجه گيري: براي اينكه انسان با عكس العمل منفي و يا تند و خشن طرف مقابل مواجه نشود، بايد نكات فوق و ساير نكات اخلاقي را رعايت نمايد. بنابر اين  آمر به  معروف و ناهي از منكر اوّلاً سعي نمايد با روش صحيح و رعايت نكات مذكور، اين عمل خداپسندانه را انجام دهد. ثانياً: طرف را نسبت به اهميت زندگي انسان و تأثير گذاري عمل افراد بر حيات انساني آگاه سازد. ثالثاً: به او بفهماند كه هدف از امر و نهي در اين مورد زورگويي و فشار نيست، بلكه خيرانديشي، دلسوزي و اصلاح است نه چيز ديگر به طور كلّي اگر انسان در گفتار و عمل خود، خير خواهي و خير انديشي را به مردم نشان دهد، كمتر عكس العمل هاي منفي در مقابل گفتار او، پيش مي آيد. در صورت برخورد با موارد اندك، نظير اين مورد، توأم با صبر و حوصله فراوان طرف را آگاه سازد.
 
پي نوشت ها:
[1] . مائده/ 12.
[2] . نحل/125.
[3] . امر به معروف و نهي از منكر در نهضت امام حسين ـ عليه السّلام ـ ، ص 55.