لزوم مبارزه با دشمن (وسواس)

هر کس عادت بدی را در خود پرورش دهد باید بداند که یک دشمنی را در درون خود پرورش می دهد و این دشمن کسی است که وقتی پرورش یافت، بر شخص مسلط خواهد شد و مالک وجود او خواهد گردید تا جایی که شخص به آسانی نمی تواند در مبارزه با او پیروز شود، آن دشمن عادت بد وسواس است. در صورت عدم مبارزه با وسواس، پس از مدتی شخص به آسانی نمی تواند این عادت بد را ترک کند. حضرت امام علی (علیه السلام) می فرمایند: “العادَةُ عَدُوٌّ مُتَمَلِّکٌ، “عادت (بد)، دشمنى است که انسان را در تملّک خود دارد”.[1]

افرادی که مبتلا به عادت بد وسواس می شوند، آن وسواس دشمن آنهاست و این دشمن را خودشان پرورش داده اند، آنها از یک سو مورد آزار و اذیت توسط وسواس هستند و از سوی دیگر می خواهند وسواس را ترک کنند، اما نمی توانند، چرا؟ چون این دشمنی است که آنان را در تملک خود دارد.

گاهی افرادی دیده می شوند که پس از گذشت چندین سال بر عادت بد و وسواس عملی خود باقی اند! همان طور که چند سال پیش در وضو، نماز یا غسل وسواس داشت، اکنون نیز همان وسواس را دارد، بلکه وسواس او شدیدتر شده است. او علاوه بر رنجی که می برد باید توجه کند که از شیطان پیروی می کند و این شیطان است که به او دستور به وسواس می دهد.

به نقل از عبد اللّه بن سنان: از مردى نزد امام صادق علیه السلام یاد کردم که در وضو و نمازش گرفتار (وسواس) است و گفتم: او مردى عاقل است. امام صادق فرمودند : چه عقلى دارد که فرمانبرى شیطان مى کند؟ به حضرت عرض کردم: چگونه فرمانبرى شیطان مى کند؟ فرمودند: “سله هذا الذی یأتیه من أی شئ هو؟ فإنه یقول لک من عمل الشیطان” از او بپرس این (وسوسه اى) که به وى دست مى دهد از چیست؟ قطعاً به تو خواهد گفت: کار شیطان است.[2]

او اگر از ابتدا با این وسواس مقابله می کرد و به عادتِ خود اجازه افزایش بلکه حتی تکرار را نمی داد، همان وقت آسانتر می توانست بر عادتش مسلط شود و این دشمن او جرات نمی کرد که بر او غلبه یابد. البته پس از گذشت چند سال هم می توان با عادت بد و وسواس مبارزه کرد و آن را ترک کرد، در این مبارزه هیچ گاه نباید ناامید شد و نباید به تسلیم شدن در مقابل این دشمن راضی شد.

آیت الله مظاهری درباره وسواس می فرمایند: “یکی از مهلکات که مفاسدی بر آن مترتّب می شود و غالباً گناهانی را در بر دارد، وسواس است، و چون وسوسه برای وسواسی یک رذیله است از نظر ما حرام و مبارزه با آن از اوجب واجبات است، و فرقی نیست که در طهارت و نجاست باشد یا در عبادات، در اعتقادات باشد یا در اعمال، در حقّ الله باشد یا حقّ النّاس، در کارهای عبادی باشد یا در کارهای اجتماعی”.[3]
 

جلوگیری از تکرار بیجا

عادت شدن در اثر تکرار برای انسان قابلیتی است که انسان می تواند از آن در اعمال نیک و کارهای پسندیده استفاده کرده به سوی کمال و پیشرفت حرکت کند. وقتی کاری تکرار شود و برای انسان به صورت عادت درآید، بر اعضا و جوارح او تسلط پیدا می کند و انسان تابع آن عادت می شود و طبق آن عمل می کند، حضرت امام علی (علیه السلام) می فرمایند: “لِلعادَةِ عَلى کُلِّ إنسانٍ سُلطانٌ”، “عادت، بر هر انسانى سلطه دارد”.[4]

لذا انسان باید توجه کند که به چه کاری عادت می کند، کار خوب و پسندیده یا کار ناپسند و مذموم. باید بداند که اگر به کار مذموم و نادرست عادت کند، در واقع خود را در زندانی محبوس می کند که وارد شدن در آن زندان به اختیار خود اوست اما خروج از آن به آسانی نخواهد بود. پس او می تواند از همان آغاز از عادت ناپسند خود جلوگیری کند و به شکل عادی و متعارف و معقول عمل کند. در ابتدا ممکن است نفس او به بهانه رسیدن به اطمینان او را دعوت به تکرار نابجا کند و کم کم آن تکرار تبدیل به عادت شود و آنگاه بر انسان حکومت کند، در این صورت این شخص اسیر عادت زشت و بد خود می شود و در صورت ترک عادت، شیطان و نفس او را دچار خوف و ترس می کند که اگر این تکرار و عادت را ترک کند، مرتکب کار خلاف، ناقص یا باطل خواهد شد و در هر صورت، با هر زحمت و رنجی که شده باید کار خود را صحیح و درست انجام دهد وگرنه عمل او باطل است.

اینها وسوسه های شیطانی است که شخص باید با آن مبارزه کند، در غیر این صورت شیطان به تدریج او را به دنبال خود می کشاند و او را بر این عادت بد و وسواس استوارتر می گرداند تا جایی که شخص خیال می کند کسی مانع اوست که نمی گذارد تا دست از تکرار، عادت و وسواس خود بردارد.

 اما گاهی انسان ممکن است از این امکان و قابلیتی که در وجود او قرار داده شده است، استفاده ناصحیح و نابجا کند، مانند وسواس در وضو و نماز، در این صورت ضررهای اساسی به خود وارد می سازد.
 

آسیب های وسواس

۱. خود تکرار بیجا، کاری بیهوده و مذموم است، لذا چنین شخصی مرتکب کار عبث و بی نتیجه می شود.

۲. از انجام اعمال نیکو باز می ماند.

۳. از بین رفتن تمرکز در اعمال عبادی.

۴. حساسیت و تمرکز بی مورد نسبت به آنچه نیازی به توجه خاص ندارد.

۵. بی روح شدن عبادات و بسنده کردن به ظاهر.

۶. پیروی از شیطان.

۷. اتلاف وقت، عمر، هزینه و توانایی.

۸. دوری جستن و منزوی شدن از مردم.

۹. افزایش ناامیدی، جابجایی حق و باطل، عدم تشخیص صحیح و دقیق.

۱۰. باعث آزار و اذیت دیگران.
 

امکان غلبه بر عادت های ناپسند

با توجه به روایات روشن می شود که ترک عادت های بد امکان پذیر است، لذا شخص وسواس نباید از ترک وسواس ناامید شود و خیال کند که قادر بر ترک آن نیست، بلکه همواره باید با آن مبارزه کرده و تسلط اعمال خود را از چنگ هوای نفس در آورد و خود او بر هوای نفس خود مسلط شود.

حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: “أَیُّهَا النَّاسُ، تَوَلَّوْا مِنْ أَنْفُسِکُمْ تَأْدِیبَهَا، وَاعْدِلُوا بِهَا عَنْ ضَرَاوَةِ عَادَاتِهَا”، “اى مردم! تربیت نفس خویش را بر عهده بگیرید و آن را از کشش عادات (بد) بازدارید”.[5]

نیز حضرت امام علی (علیه السلام) می فرمایند: “غالِبوا أنفُسَکُم عَلى تَرکِ العاداتِ تَغلِبوها، و جاهِدوا أهواءَکُم تَملِکوها”، “با نفْسهاى خود در راه ترک عادتها بستیزید، تا بر آنها چیره گردید و با هوسهاى خود مبارزه کنید، تا آنها را در اختیار گیرید”.