وقتی انسان در جای ثابت و همیشگی خود نشسته است، زیاد به اطراف خود نگاه نمی کند، چون همه چیز برای او تکراری است. اما وقتی از کوچه، خیابان و اماکن عمومی عبور می کند، با هر چه مواجه شود ممکن است به آن نگاه کند و اصلاً توجه به این نکته نداشته باشد که از طریق چشم در حال انجام کار لغو و بیهوده است، لذا از هر چیز مهم و غیر مهمی چشم خود را می گذراند، از میان آنها ممکن است دیدن برخی از چیزها حرام باشد و برخی بی فایده، عبث و بی هدف باشد. در حالیکه هیچ نیازی به نگاه کردن به هیچ چیزی ندارد جز راه و مسیر عبور و مرور خود تا با موفقیت به مقصد خود برسد.
 

از آنجا که نگاه کردن و استفاده از چشم هزینه ای برای شخص ندارد و از سوی دیگر بخاطر تنوع در اشیای مختلف، شخص به هر چیزی نگاه می کند و قبل از نگاه کردن ارزیابی و بررسی نمی کند که چرا به هر سمت و سویی نگاه می کند و ازدیدن غیرضروری اجتناب نمی کند!

انسان با کمی تفکر می تواند به این نکته پی ببرد که آزاد گذاشتن نگاه برای دیدن هر چیز، هیچ نفعی برای او ندارد و کاری پوچ و بی نتیجه است.

از حضرت یحیی (علیه السلام) نقل شده که ایشان فرمودند: “المَوتُ أحَبُّ إلَیَّ مِن نَظرَةٍ لِغَیرِ واجِبٍ”، “مُردن نزد من خوشتر از نگاه غیر ضرورى است”. (۱)

چرا هر کسی به موزه ها و اماکن دیدنی نمی رود و آنها را مشاهده نمی کند؟ زیرا هزینه می طلبد و بدون پرداخت هزینه نمی تواند آنها را ببیند. پس به خاطر اینکه شخص فکر می کند که در قبال نگاه بی قید و بند خود هزینه ای نمی پردازد، نگاه خود را کنترل نمی کند.

اما حقیقت امر، خلاف این طرز فکر است. زیرا کسی که در زندگی خود برنامه و هدفی ندارد، مدام در حال استفاده سطحی و بی فایده از حواس ظاهری خود است. او با نگاه های بی نتیجه خود در حال پرداخت هزینه است. یکی از اساسی ترین هزینه های او این است که قوه تفکر او دائماً در حال هدر رفتن است لذا پندی نمی آموزد، چون انسان با هر نگاه خود می تواند عبرتی بگیرد و رفتار خود را با توجه به آن تنظیم کند، کارهای خوب را بهتر از قبل انجام دهد و رفتارهای نادرست و زشت خود را ترک کند.

حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: “جُمِعَ الخَیرُ کُلُّهُ فی ثَلاثِ خِصالٍ: النَّظَرُ، وَالسُّکوتُ، وَالکَلامُ. فَکُلُّ نَظَرٍ لَیسَ فیهِ اعتِبارٌ فَهُوَ سَهوٌ، وکُلُّ کَلامٍ لَیسَ فیهِ ذِکرٌ فَهُوَ لَغوٌ، وکُلُّ سُکوتٍ لَیسَ فیهِ فِکرَةٌ فَهُوَ غَفلَةٌ. فَطوبى لِمَن کانَ نَظَرُهُ عَبَراً، وسُکوتُهُ فِکراً، وکَلامُهُ ذِکراً، وبَکى عَلى خَطیئَتِهِ، وأَمِنَ النّاسُ شَرَّهُ”، “همه خوبى ها در سه چیز، جمع شده اند: نگاه و سکوت و سخن؛ پس هر نگاهى که در آن عبرت آموختن نباشد، آن نگاه بیهوده است، و هر سخنى که در آن یاد (خدا) نباشد، بیهوده است، و هر سکوتى که در آن اندیشیدن نباشد، غفلت است. پس خوشا به حال کسى که نگاهش عبرت باشد، و سکوتش اندیشیدن، و سخنش یاد (خدا)، و بر خطاهایش بگرید، و مردم از شرّ او در امان باشند”. (۲)
 

شخص وقتی نگاه خود را کنترل نمی کند و به هر چیزی نگاه می کند، آن اشیاء توجه او را به خود جلب می کنند و چون اشیاء کنار یکدیگر قرار دارند، شخص بیننده نیز از نگاه کردن به یک چیز به نگاه کردن به چیز دیگر منتقل می شود و چشم او پیوسته مشغول دیدن اشیاء و فکر کردن درباره آنهاست.

ممکن است فاصله ای بین دیدنی ها ایجاد شود چون این گونه پیوستگی بین دیدنی ها در فضای حقیقی از اختیار انسان خارج است و انسان فرصتی می یابد تا به خود بیاید، اما متاسفانه در رسانه و فضای مجازی از قبیل تلویزیون، پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی این نوع فاصله ها برطرف می گردد، در نتیجه بیننده در معرض آثار مخرب آن قرار می گیرد، فرصت تفکر را از دست داده زمان زیادی را در فضای مجازی هدر می دهد. شخص در چنین شرایطی از حسّ بینایی خود استفاده نادرست می کند و علاوه بر استفاده از چشم سایر قوای بدنی و فکری خود را صرف سرگرمی پوچ و بی حاصل می نماید. این نگاه کردن افراطی باعث می شود که انسان تفاوت بین حلال و حرام را درک نکند.

حضرت عیسی (علیه السلام) به حواریون فرمودند: “إیاکم والنظر إلى المحذورات فانها بذر الشهوات ونبات الفسق”، “از نگاه کردن به آنچه منع شده است بپرهیزید؛ زیرا آن بذرِ شهوت ها و گیاه گناه است”. (۳)
 

کسی که ایمان به غیب داشته باشد، خود را به دیدنی های ظاهری سرگرم نمی کند، زیرا می داند که همه کارهای خداوند متعال بر اساس حکمت و مصلحت است. خدا او را برای کارهای بیهوده خلق نکرده بلکه برای هدف بسیار عالی آفریده است. اگر فقط به ظاهر این دنیا توجه کند کاری جز بازی و سرگرمی انجام نداده است، اما اگر توجه به آخرت کند خواهد دانست که هر نگاه و هر عمل او غنیمت و گوهر گرانبهایی است که استفاده از آن در رشد و تکامل او نقش دارد.

شخص دیندار و مومن فقط خدا را مالک حقیقی می داند و خود را مالک هیچ چیزی از جمله چشم نمی پندارد بلکه فقط به عنوان امانتدار، نعمت ها و موهبت های الهی را مورد استفاده قرار می دهد. او به خاطر این نگاه خداشناسی، به هر چیزی طبق نیاز نگاه می کند و به چیزی که نیازی نباشد، نگاه نمی کند. سیره عملی حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیت الله بهجت (ره) نمونه بارز اجتناب از لغو منجمله کنترل بر نگاه است.

هنگامی که انسان به خاطر ترس از خدا از دیدن حرام اجتناب می کند در این صورت از اثر آن بهره مند می گردد. از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده است که آن حضرت فرمودند: “النَّظَرُ سَهمٌ مَسمومٌ مِن سِهامِ إبلیسَ، فمَن تَرَکَها خَوفا مِن اللّهِ أعطاهُ اللّهُ إیمانا یَجِدُ حَلاوَتَهُ فی قَلبِهِ”، “نگاه کردن، یکى از تیرهاى زهر آلود ابلیس است. پس، هرکه از ترس خدا چشم خود را [از نامحرم] فرو بندد خداوند به او ایمانى عطا فرماید که حلاوت آن را در دلش بیابد”. (۴)
 
پی نوشت ها: