تحقیقات اباضی شناسی گرچه از اوائل قرن بیستم، در میان اسلام شناسان غربی در جریان بوده، اما تاکنون این تحقیقات گسترش لازم را به دست نیاورده است. دلیل اصلی نیز عدم انتشار بسیاری از متون مهم اباضیان است.
در چند دهه اخیر از یک سو شناخت ما نسبت به کتابهای اباضیان به دلیل انتشار شماری از فهرستهای کتابخانه های مغرب اسلامی و نیز کشور عمان بیشتر شده و هم از دیگر سو خود اباضیان، دست کم اباضیان عمان فعالیت بیشتری نسبت به انتشار متون خود نشان داده اند. البته در الجزائر هم این رشته از تحقیقات از سوی شماری از محققات آنجا دنبال شده است؛ کسانی که حتی اباضی هم نیستند ولی به دلایل تاریخی و یا فکری به اندیشه اباضیه علاقمندند، مانند عمار الطالبی که کتاب مهم الموجز ابو عمار عبدالکافی (با عنوان آراء الخوارج الکلامیة) را در ۲ جلد بسیار محققانه منتشر کرده است. البته شماری از محققان غربی و مسلمان به مطالعات در زمینه خوارج از دیرباز پرداخته اند و به همین دلیل تاریخ سیاسی و فکری و مذهبی اباضیان را نیز مد نظر داشته اند. بیشتر تحقیقات در رابطه با اباضیه از همین نوع اخیر است، کسانی مانند احسان عباس، فان اس و مادلونگ. در سالهای اخیر متون زیادی از اباضیان و گرایشهای مختلف آنان منتشر شده، اما بیشتر این متون از دوره های متأخرتر این فرقه مهم است. البته یکی از ویژگیهای کتابهای اباضیان متأخرتر نقل از کتابها و رسائل متقدمتر است، مانند آنچه در کتاب مفصل و مهم بیان الشرع کندی می بینیم. دار الغرب الاسلامی در سالهای اخیر با مدیریت دوست دانشمندمان آقای ماهر جرار، استاد دانشگاه آمریکایی بیروت، چند کتاب در زمینه اباضی شناسی و کتابشناسی آثار آنان ترجمه و یا منتشر کرده است. یکی از این آثار در رابطه با معرفی اعلام تاریخی و علمی اباضیه است که در دو جلد بزرگ منتشر شد. یکی هم ترجمه رساله ای بود از لویتسکی. استاد فان اس نیز از سالها پیش به متون اباضی علاقمند بوده و در این باره تحقیقات مهمی را انجام داده است. یکی از مهمترین موارد اهمیت آثار ابن اباض و سایر اباضیه و گروههای دیگر محکمه (مانند ازارقه و صفریة) این است که این آثار به دوره آغازین نهضت تدوین در اسلام باز می گردند و می توانند دشواره های فکری و مسئله های مذهبی دو سده پر تأثیر نخستین اسلامی را که مجموعا از آن دو قرن بسیار کم می دانیم، روشن کنند؛ مانند سیره سالم بن ذکوان که در سالهای اخیر در مغرب زمین منتشر شد. البته در مورد دو سده نخستین می بایست در رابطه با موثوقیت اسناد مکتوب بسیار محتاطانه عمل کرد. یکی از مهمترین اسناد اباضی رساله های سِیَر آنان است که تاکنون چندین تحقیق خوب درباره آنان انجام پذیرفته است.
اخیرا استاد مادلونگ به همراهی یکی از محققان کشور عمان مشغول کار بر روی شماری از کهنترین اسناد و رساله های اباضی است که به تازگی پیدا شده اند.
منبع مقاله :
http://ansari.kateban.com/