محل زندگی شیطان

یکی از مخلوقات الهی که از جنس جن و در صف فرشتگان و عبادت کنندگان بود و در اثر عصیان و تمرد از فرمان الهی از درگاه خدای سبحان طرد شد، شیطان (ابلیس) است. «قال فاخرج منها فانک رجیم. و ان علیک لعنتی الی یوم الدین».1این که شیطان یک موجود بیشتر نیست درست است. ولی شیطان معنی وسیعی دارد به هر موجود سرکش و طغیان‌گر و موذی شامل می‌شود و در قرآن هم به انسان‌های پست و خبیث و طغیان‌گر نیز کلمه‌ی شیطان اطلاق شده است. «و کذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیاطین الانس و الجن» و چنین قرار دادیم برای هر پیامبری دشمنی از شیطان بشری و جن.2
همچنین از بعضی از آیات قرآن استفاده می‌شود که ابلیس هم نسل و فرزندانی دارد ولی کیفیت این زاد و ولد برای ما مجهول است. «افتتخذونه و ذریته اولیاء من دونی و هم لکم عدو» آیا مرا فراموش کرده و شیطان و فرزندانش را دوست و ولی خود گرفتید».3
البته بعضی احتمال داده‌اند که ذریه «همان اتباع او می‌باشند» و در برخی از روایات نیز بعضی از اسامی ذریه‌، شیطان و یاران او عنوان شده است، از جمله:
1- زوال، که کارش شراکت در نکاح و آمیزش حرام است.
2- متکوّن، که به هر صورت در می‌آید و مردم را به این وسیله گول می‌زند و «برخی از مفسران گفته‌اند: ابلیس پنج فرزند دارد که هر یک از ایشان را به کاری گماشته‌ است. (اثبر، اعور، مبسوط یا مشرط، داسم، زلنبور».4
خلاصه این که شیطان از جنس جن است و جن هم به نص قرآن، زاد و ولد داشته و دارای ذریه می‌باشد.
برای آگاهی بیشتر در این زمینه آیات24 سوره‌ی فصلت و 56 و74 سوره‌ی الرحمن مطالعه شود.
و روایت شده است که خدای سبحان به ابلیس فرمود: برای آدم ذریه‌ای خلق نمی‌کنم مگر این که مثل آن را برای تو به وجود می‌آورم، پس احدی از بنی‌آدم نیست مگر این که شیطانی با او قرین است.5
اضافه بر آن در برخی از روایات آمده که برای هر انسانی شیطانی بلکه شیاطینی مأمور است و به شماره‌ی انواع گناه بر شیاطین گماشته شده‌اند، چنان که از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمودند: «هیچ یک از شما نیست جز آن که او را شیطانی است».6
اما در رابطه با این که چگونه شیطان در همه‌ی مکان‌ها و زمان‌ها بنی‌آدم را گمراه می‌کند.
1- بر اساس مهلتی که شیطان از خدای سبحان خواسته و گرفته است تا وقت معلوم می‌تواند کارش (وسوسه و گمراه کردن) را عملی کند. «قال رب فانظرنی الی یوم یبعثون، قال فانک من‌المنظرین. الی یوم‌الوقت المعلوم».7 حال وقت معلوم چه روزی است مفسران تفسیرهای گوناگون کرده‌اند، بعضی آن را پایان جهان می‌دانند و بعضی احتمال داده‌اند منظور از آن روز قیامت است.
2- شیطانی که در مجاری ادراکی انسان و سینه او در رفت و آمد است همانند خونی که در رگ انسان جاری است، مکان مشخص کردن بر او معنا ندارد و اگر در روایات بعضی جاها را مکان برای شیطان مشخص کرده است. اولاً، این حکم قطعی نیست و ثانیاً، بر فرض بودن شیاطین در آن مکان‌ها انحصار را نمی‌رساند. ثالثاً، بعید نیست که زبان روایت از مکان شیطان شیاطین کنایه و استعاره باشد. بنابراین، شیطان خودش و ذریه‌اش و اولیائش و اتباعش چه جنی و چه انسی در همه‌ی مکان‌ها و زمان‌ها و در همه‌ی شرایط در دل و سینه‌ و نفس بنی‌آدم با انواع حیله‌ها و عوامل گمراه کننده، تسویل و وسوسه می‌کند و از جهات مختلف وارد می‌شود تا انسان را گمراه کند. «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم».
1- سوره‌ی ص، آیه77.
2- سوره‌ی انعام، آیه112.
3- سوره‌ی کهف، آیه50.
4- ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ترجمه خواجوی، ص429، نقل از کتاب جن و شیطان، علی رضا رجالی تهرانی ـ شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج14، ص253 ـ بحارالانوار، علامه‌ی مجلسی، ج63، ص307.
5- بحارالانوار، ج63، ص307.
6- ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ترجمه خواجوی، نقل حدیث از کتاب، جن و شیطان، علیرضا رجالی تهرانی.
7- سوره‌ی حجر، آیات38، 37 و 36.
برای آگاهی بیش تر به کتب زیر رجوع کنید:
1- بحارالانوار، ج63.
2- جن و شیطان، علیرضا رجالی تهرانی.
3- شیطان کیست، احمد زمردیان.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی