گفتگو با حجت الاسلام و المسلمين سيد هادي خسروشاهي
نقش آيت الله اخوي شما و آيت الله قاضي طباطبائي در پيشبرد اهداف نهضت مراجع چگونه بود ؟
البته در آن دوران، کسي به دنبال «نقش يابي »!و يا « سهم خواهي »! نبود و همه ، اعم از مراجع و علماء و مردم عادي و فرهيختگان ، همه و همه ، به دنبال پيگيري هدف و اصلاح امور بودند … و راز پيشبرد اهداف هم در همين نقطه:«خلوص نيت » و «اخلاص و در عمل » نهفته بود. به هر حال هر دو بزرگوار در آماده سازي مردم ، با سخنراني هاي مکرر در مساجد خود و نشر اعلاميه ها ، نقش خاص خود را داشتند . نقل يک گزارش از رئيس ساواک تبريز مي تواند چگونگي اين نقش را نشان دهد .
سرتيپ مهرداد ، رئيس ساواک آذربايجان شرقي ، اين گزارش را در مورد دستگيري علما و وعاظ به مرکز ارسال داشته است . لحن گزارش ، موقعيت و اهميت مرحوم قاضي و مرحوم اخوي را در مبارزه نشان مي دهد:
«مديريت کل اداره سوم متمني است به عرض تيمسار قائم مقام ساواک برسد: به فرموده تيمسار قائم مقام سازمان اطلاعات و امنيت کشور ، بااستفاده از دو روز تعطيلات به آذربايجان عزيمت و اينک نتيجه بررسي هاي معموله را ذيلاً به استحضار مي رساند.
1.در نتيجه اقدامات قبلي و پيگيري هاي مداوم آن ، اختلافات نسبتاً زيادي بين روحانيون طراز اول تبريز به علت تندروي هاي آقايان ميرزا محمد علي قاضي طباطبائي و سيد احمد خسروشاهي و چند تن ديگر ايجاد و به تدريج معتقد شده اند که سخنراني هاي دو نفر مذکور که معمولاً روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه هر هفته پس از خاتمه نماز جماعت در مساجد شعبان و حاجي ميرزا يوسف مجتهدي به عمل مي آيد و ارتباطي با مسائل مذهبي ندارد ، بالمال به ضرر جامعه روحانيون منجر خواهد گرديد .
2.اکثريت بازرگانان و اصناف که با توجه به رکود فعلي بازار مايل به ادامه کسب و کار خود در محيط آرام هستند ، تا حد زيادي به حقايق امور پي برده و مايل نيستند که بيش از اين تحت تأثير و تلقينات سوء بعضي از روحانيون قرار گيرند .
3.با کمال تأسف مشاهده گرديده مقامات قضائي لشگر 7 نفر از متهماني که در تاريخ 42/7/14 (روز افتتاح مجلسين ) به علت تحريک مردم به بستن بازار از طرف شهرباني دستگير و جهت تعقيب قانوني از طرف ساواک به لشگر معرفي شده بودند ، به علت فقد دليل (يا اينکه دلائل کافي عليه ايشان وجود نداشت ) به فاصله يک ساعت آزاد نموده است. اين روش مقامات قضائي لشگر که برخلاف انتظار و رويه قبلي بوده است ، تأثير بسيار سوئي بخشيده و علاوه بر تجري آزاد شدگان ، منجر به اين گرديده است که شهرباني تبريز از دستگيري و معرفي ساير متهمين خودداري نمايد .
4.مسجد معروف به قلعه بيگي که از طرف شهرباني بسته شده بود و به وعاظ ناراحت اجازه رفتن بالاي منبر داده نمي شد، مجدداً باز و چند نفر از نامبردگان که سابقه طرد از تبريز و تبعيد به مرکز را دارند ، دوباره به کار خود و تبليغ مردم مشغول گرديده اند .
الف. براي اينکه ادامه سخنراني هاي ميرزا محمد علي قاضي طباطبائي و سيد احمد خسروشاهي و اقدامات چند نفر از روحانيون مخالف و وعاظ ناراحت بالاخره باعث گمراهي مردم و موجب وقوع حوادث نامطلوب خواهد شد ، با توجه به نزديک شدن ماه رمضان ، مصلحت منطقه چنين ايجاب مي نمايد که در درجه اول اشخاص مشروحه زير به وسيله شهرباني و با پشتيباني و راهنمائي هاي ساواک دستگير و به مرکز اعزام گردند؛ مشروط به اينکه حداقل به مدت يک سال از مراجعت آنان به آذربايجان قوياً جلوگيري شود، در غير اين صورت بدون ترديد نتيجه معکوس گرفته خواهد شد .
1.ميرزا محمد علي قاضي طباطبائي .
2.سيد احمد خسروشاهي .
3.ميرزا محمد علي انگجي ( رئيس کميته جبهه ملي استان ).
4.اشراقي
5.دروازه اي
6.انزابي
ب.در صورتي که پس از دستگيري نامبردگان ، باز هم سايرين از اعمال خود دست برندارند ، اشخاص مشروحه زير متعاقباً دستگير و حداقل به مدت يک سال از منطقه طرد گردند .
1.حاج ميرزا عبدالله مجتهدي .
2.ناصرزاده .
3.گوگاني (2)
4.اسحاق (3) اهري .
5.سيد جواد هشترودي .
6.بکائي (4)
پ.به احتمال قريب به يقين دستگيري سري اول مخصوصاً رديف 1 و 2و 3 عکس العمل هائي ايجاد و حوادث سوئي به بار خواهد آورد. براي جلوگيري از خطرات احتمالي و با توجه به اينکه در جريانات چند ماه اخير در نتيجه تدابير متخذه هيچ گونه حادثه سوئي در منطقه رخ نداده است ، مقامات استانداري و انتظامي و امنيتي عقيده مندند که به محض احساس خطر و به منظور جلوگيري از وقوع حوادث نامطلوب ، اين اختيار قبلاً به استانداري داده شود که حداکثر به مدت يک هفته حکومت نظامي اعلام و طبق مقررات آن رفتار شود .
ت.به موازات دستگيري سري اول در تبريز و براي اينکه عکس العمل هائي در ساير نقاط استان نشان داده نشود ، اجازه داده شود که درباره چند نفر از روحانيون مخالف و ناراحت منطقه من جمله اردبيل ، آذرشهر ، اهر به همين منوال اقدام گردد .
رئيس سازمان اطلاعات و امنيت آذربايجان شرقي – مهرداد ».
با توجه به محتواي اين گزارش مي توان به نقش آيت الله اخوي و آيت الله قاضي و ديگر علماء تبريز پي برد !
واکنش هاي علما و مراجع در مورد دستگيري و تبعيد علما آذربايجان و در رأس آنها اخوي و آيت الله قاضي چگونه بود ؟
البته واکنش ها مختلف بود. بعضي از مراجع مانند آيت الله حکيم – طبق اسناد ساواک – با وساطت خواستار آزادي آقايان بود و بعضي ديگر مانند آيت الله خوئي طي تلگرافي به آقايان ، اين اقدام دولت را محکوم کردند . علماء تهران و علماء ديگر بلاد نيز طي تلگراف هائي اعلام پشتيباني کردند و عجيب آنکه مرحوم علامه طباطبائي که کمتر در اين قبيل امور دخالت داشت ، اين بار تلگرافي خطاب به آقايان ، به دادستاني فرستاد. متن بعضي از اين تلگراف ها چنين بود :
وزارت پست و تلگراف و تلفن
نجف تهران 71 ک 85 ت 27
ل ت – تهران حضرت حجت الاسلام و المسلمين حاجي آقا باقر طباطبائي دامت برکاته .
حضرات حجج اسلام آقاي قاضي و آقاي خسروشاهي و آقاي دروازه اي و وعاظ عظام آقايان ناصرزاده و انزايي و سايرين، بازداشت آن جنابان در اثر دفاع از دين مبين حق و عدالت موجب تأثر شديد گرديده ، پر واضح است که تحمل اين مشقات منظور نظر ولي عصر ارواحنا فداء خواهد بود و لينصرن الله من ينصره ان الله لقوي عزيز .
ابوالقاسم الموسوي الخوئي
اصل در پرونده م – و – 587 بايگاني است .
در پرونده قاضي طباطبائي بايگاني شود .
43/10/12
آيت الله خوئي علاوه بر تلگراف فوق ، تلگراف هاي متعددي ديگري به آيت الله ميلاني در مشهد و آيت الله شيخ محمد تقي آملي و آيت الله سيد علي اصغر خوئي و آيت الله حاج آقا باقر طباطبائي در تهران و همچنين اخوي بزرگتر ما در تبريز مخابره کردند که متن آن چنين بود :
حجت الاسلام والمسلمين آقا ميرزا عبدالحسين غروي دامت برکاته (کپيه) حجت الاسلام و المسلمين آقا ميرزا ابوالفضل خسرو شاهي دامت برکاته
از گرفتاري حضرت مستطاب آقاي اخوي و ساير آقايان علماي اعلام و وعاظ عظام تبريز مطلع و بي نهايت متأثر و اقداماتي شد . اميد است با توجهات حضرت ولي عصر عليه السلام مفيد واقع شوند .
ابوالقاسم الموسوي الخوئي
وزارت پست و تلگراف و تلفن
قم تهران ش 167 ک 26 ت : 43/10/2
دادستاني ارتش ، قزل قلعه ، حضرت حجت الاسلام آقاي قاضي ، رونوشت آقاي خسروشاهي ساير آقايان . گرفتاري آقايان موجب تأسف ، عافيت همگي از خداوند خواستارم .
محمد حسين طباطبائي
اصل در پرونده محمد حسين طباطبائي بايگاني است . در پرونده قاضي طباطبائي بايگاني شود .
وزارت پست و تلگراف و تلفن
شهري شماره 133ک 115 ت 10/6
تهران – زندان قزل قلعه حضرات حجج الاسلام و المسلمين آقايان قاضي و خسروشاهي و دروازه اي و وعاظ محترم ناصرزاده و انزابي دامت برکاتهم گرفتاري حضرات موجب تأثر و تأسف شديد اينجانبان و عموم روحانيون و مسلمين گرديده اميدواريم مجاهدات و دفاع از حريم مقدس اسلام حضرات مورد توجه خاص حضرت بقيه الله واقع گردد. تأييدات حضرات را از درگاه خداوند خواستاريم .
حسن الحسيني انگجي – الاحقر سيد علي خوئي -صدرالدين جزايري – الاحقر حسين غفاري – محمد خوئي – سيد ابراهيم علوي – حاج سيد جعفر خوئي – سيد شمس الدين ابهري – الاحقر حسن الحسيني الميرزائي – الاحقر شيخ عبدالصمد خوئي – حسن سعيد – الاحقر سيد مهدي کماري – مهدي الحسيني انگجي – باقر القمي طباطبائي – سيد محمد علي سبط – حاج سيد هادي خسروشاهي – بکائي .
ق – الف – 877 اصل در پرونده ر/791 بايگاني است . در پرونده قاضي طباطبائي بايگاني شود .
واکنش دستگيري آقاي قاضي طباطبائي و آقاي اخوي در بين احزاب سياسي کشور چگونه بود ؟
اشاره شد که اين اقدام رژيم عکس العمل وسيعي در بين تمام محافل حوزوي و مراجع قم و نجف داشت و اغلب آنها با صدور بيانيه و ارسال تلگراف ، اين اقدام شاه را محکوم و تقبيح کردند . و باز اشاره شد که مردم تبريز هم علي رغم اعلام حکومت نظامي به خيابان ها ريختند و به تظاهرات گسترده اي دست زدند و به مدت چند روز ، همه تبريز تعطيل عمومي بود… و رژيم با تانک و سلاح سنگين به خيابان ها آمد و به کشتار مردم پرداخت و با اين نوع سرکوب تصور مي کرد که مسئله در همه ايران خاتمه يافته است … اما در چهلم شهداي تبريز ، يزد قيام کرد و نهضت ادامه يافت .
در مورد احزاب سياسي بايد گفت که در آن دوران احزاب سياسي به مفهوم واقعي کلمه وجود نداشت و سازمان ها و يا گروه هائي هم که قبلاً اعلام وجود کرده بودند ، چندان در صحنه نبودند و فقط اعلاميه اي با امضاي «نهضت آزادي » در اين مورد منتشر شد . متن اين اعلاميه که از جهاتي جالب توجه و قابل تأمل است، بدين قرار بود :
«آفرينندگان مشروطه بر ضد استعمار به پا خاستند .
رگ هاي غيرتي که نيم قرن پيش ، جوي خوني گلرنگ را جاري ساخت تا نهال آزادي و مشروطيت برومند و سرسبز گردد ، بار ديگر خون مقدسش جوشيد و در آذرآبادگان جنبش مقاومتي بر ضد ديکتاتوري و استعمار حامي او برپا کرد . همان مشت درشتي که ديروز از آستين ستارخان ها به در آمد و کاخ استبداد محمدعلي شاهي را بر هم زد ، امروز در آذربايجان گرامي گره شد و بر سينه اهريمني ديکتاتور، فرومايه ترين نوکر امپرياليسم انگليس کوبيد. چند روز است که آذربايجان آزاده و استبداد شکن ، جنبش مقاومت ضد استعماري ملت ما را گرم کرده و علماي مجاهدش با نطق هاي مذهبي و مردم شجاعش با اعتصاب چهار روزه ، قهر مقدسشان را عليه ديکتاتور و به عنوان اعتراض به مظالم و بي ديني استعمار انگليس ابراز داشته اند .
از آذربايجان دلير و وطن خواهي که در تاريخ ميهن ما سپر پولادين تجاوزات عثماني و روسيه تزاري و بلشويسم استالين بوده اند ، همين گونه سزاست . از آذربايجان ضد اجنبي همان ها که رژيم محمد علي شاه ، عامل روسيه تزاري را سرنگون کردند و غلام يحيي ، مارشال افتخاري ارتش سرخ و بلشويک هاي تجزيه طلب و خائنش را از خاک پاک وطن راندند ،انتظار مي رفت که سيلي مرگ به صورت سياه ديکتاتور ژنرال افتخاري ارتش انگليس بنوازند . آذربايجان ، قلب پر ضربان ايران، همواره خورشيد درخشان اميد و آرمان ملت ما بوده است . شنبه 16 آذرماه آذربايجان، دژ دين و ملت ، چهارمين روز اعتصاب خود را مي گذرانيد و همان وقت دانشگاه تهران سنگر آزادي خواهان و قم مقدس پايگاه معنويت در اعتصابي پيروزمند به سر مي برد و در دانشگاه رضوي مشهد و ديگر شهرهاي ايران تظاهرات بود . جهانيان ديدند که ملت چگونه يکپارچه و هماهنگ به بزرگداشت شهداء نهضت ملي ايران و اعتراض و پيکار عليه استبداد ، قانون شکني ، بي ديني و دست نشاندگي هيئت حاکمه برخاست . جلادان ديکتاتور بيش از سي تن از روحانيون جليل القدر را دستگير ساختند و شنبه 16 آذر ماه اعتصابيون تبريز را با تانک و گلوله مورد تجاوز چنگيزي قرار دادند. در تهران بيش از 50 تن از دانشجويان را زنداني کردند . حضرات آيات و حجج اسلام آقايان سيد محمد علي قاضي ، سيد احمد خسروشاهي – سيد مهدي – دروازه اي اينک در پادگان عشرت آباد زنداني هستند و حضرات حجج اسلام آقايان انزابي (5)، وحدت اهري و برادران بنابي مراغه اي که از اجله علما و مجاهدان راه حق مي باشد ، در لشگر تبريز محبوسند .
هيئت حاکمه به دستور اربابانش دسته دسته از رهبران ملي ما را که در ميدان مبارزه، رشادت و بصيرت و ايمانشان را ثابت کرده اند ، تسليم دژخيمان مي کند. دکتر محمد مصدق پيشواي نهضت ملي ايران ، حضرت آيت الله العظمي خميني مقتداي شيعيان ، سران عاليقدر نهضت آزادي ايران و علماي ارجمند و دانشجويان مبارزمان ، محبوس و از خدمت به دين و ملت محرومند .
همکيشان ، آزاديخواهان ، حق طلبان !
رهبري نهضت آزادي ايران از شما دعوت مي کند صفوفتان را منظم تر ساخته و جهادي همه جانبه ، پيگير ، آتشين و بي امان را بر ضد ديکتاتور و استعمار در پيش گيريد . اتحاد ، تشکل و نظم توأم با ايمان و بصيرت ، ما را به پيروزي مي رساند .
نهضت آزادي ايران»
گفته مي شود مسجد آيت الله قاضي يکي از پايگاه هاي اصلي مبارزه بود ، آيا شما از اين پايگاه استفاده مي کرديد يا فعاليت ها در آن زمان هم جناحي بود! و فعاليت دوستان شما در آنجا مقدور نبود ؟
به هر حال مسجد ايشان يکي از مساجد فعال شهر تبريز در امر نهضت و مبارزه و نشر انديشه هاي مبارزاتي بود … و اين جناح بندي ها هم که اشاره کرديم در آن ايام به اين شدت مطرح نبود! و در واقع به علت حضور جوانان در آن مسجد ، پاتوق ما و ديگر دوستان هم بود … من نشرياتي را که در تهران و قم چاپ مي کرديم ، به تبريز مي فرستادم که در مسجد ايشان توسط نوجوانان توزيع مي شد . ساواک در گزارشي نام سه کتاب را مي نويسد که هر سه تاي آنها را من در قم و تهران و تبريز چاپ و منتشر ساخته بودم . متن گزارش ساواک چنين است :
«نخست وزيري
گيرنده :اداره کل سوم
فرستنده :ساواک آذربايجان
تيمسار رياست سازمان اطلاعات و امنيت کشور
1. روز چهارشنبه 28 جاري قبل از سخنراني آقاي قاضي طباطبائي در مسجد شعبان ، جزواتي به نام جنگ ديروز و فردا نوشته مهندس مهدي بازرگان و الفباي فکري حسين(ع) از محمد رضا صالحي کرماني و بحثي درباره ماترياليسم و کمونيسم از ناصر مکارم با مقدمه اي از سيد هادي خسروشاهي، به وسيله اطفال خردسال فروخته مي شد . چون با وضعي که مسجد داشت ، هيچ گونه اقدامي مقدور نبود ، عليهذا مراتب براي شناسائي اشخاصي که جزوات فوق را جهت فروش در اختيار آنان گذاشته بودند ، مورد بررسي و تحقيق مي باشد .
2. عين سه جلد از جزوات فوق الذکر جهت استحضار به پيوست تقديم مي گردد .
رئيس سازمان اطلاعات و امنيت آذربايجان شرقي -مهرداد.»

پي نوشت ها :
 

2.آيت الله حاج شيخ حسين گوگاني(حفظ الله)
3.مراد آقاي شيخ عيسس اهري است.
4.محمد حسن بکائي-واعظ
5-آقايان ناصرزاده و انزابي از وعاظ معروف همراه آقايان،به زندان تهران انتقال يافته بودند و بقيه وعاظ، در لشکر تبريز محبوس بودند.
 

منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 51
ادامه دارد…
/ج