نام: حسن
شهرت: عسکری، زکی، هادی ، سراج ، رفیق
لقب: خاص
کنیه: ابو محمد معروف به « ابن رضا»
نام پدر: امام علی النقی (ع)
نام مادر: سوسن یا حدیثه یا سلیل

اقوال در ولادت حضرت علیه السّلام:
1-ربیع الثانی سال 232 هـ .ق در مدینه1
2-سال 231 هـ .ق در سامرا2
3-هشتم ربیع الاول 232 هـ .ق3
4-سال 231 روز دوشنبه چهارم ربیع الثانی4
5-سال 233 هـ .ق.5
6- رمضان 232 هـ .ق.6

به جز یک مورد بقیه بر این باورند که امام در مدینه متولد شده و مشهور است که حضرت در ربیع الثانی 232 متولد شدند.

در عصر حکومت وخلافت متوکل سفاک ترین خلفای بنی العباس ، ابومحمد حسن بن علی، مادرش بانویی صالحه و عارفه به نام سوسن یا حدیثه یا سلیل بود که بانوان مدینه از محضر پر فیض او بهره های علمی می بردند.نامی که برای این مولود انتخاب گردید همتای نام جد بزرگوارش امام حسن مجتبی بود که تجدید کننده خاطرات نخستین ثمره ی باغ پر بار رسالت است.دوران طفولیت و کودکی امام علیه السّلام در خاندان وحی، خاستگاه امامت، سرچشمه هدایت و مرجعیت عامه مسلمانان سپری شد و در چنین خانواده ای پرورش یافته و از هر آلودگی و پلیدی به دور بوده، از تفضلات الهی این بود که امام حسن علیه السّلام در خانه نبوت و معدن امامت با بهترین و شایسته ترین شیوه پرورش یافت و از اولین ساعات تولد در مسیری قرار گرفت که رهبری آینده امت به او واگذار شود.

دوران زندگی کوتاه امام حسن عسگری بر سه دوره ی مشخص تقسیم می گردد:

1-پنج سال در حجاز در شهر زادگاه خود در حضور و مراقبت پدر بزرگوارش.
2-شانزده سال در عراق قبل از دوران امامت و پیشوائی.
3-هفت سال دوران کوتاه و پربار امامت و زعامت در عراق.

حضرت در کودکی به همراه پدر از مدینه به سامرا منتقل شدند با ظلم و بیدادگری طاغوتیان آشنا شده و در سامرا در منطقه ای به نام (عسکر) سکونت اجباری اختیار کردند و لذا به (عسکری) نامیده شدند.7 و سن آن حضرت را در هنگام انتقال به سامرا چهار سال و چند ماه گفته اند و این گفته بر فرضی است که تولد حضرت در مدینه اتفاق افتاده باشد چنان که سید محسن امین چنین عقیده ای دارد.8

البته به این نکته نیز باید توجه کرد که امام هادی علیه السّلام برای آماده کردن شیعه به غیبت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه ) و همچنین حفظ جان امام حسن عسکری علیه السلام از تعرض دشمنان فرزند خود را جز از خواص شیعه و افراد مورد اعتماد مخفی می کرد و از مقام و عظمت آن حضرت کمتر صحبت می فرمود و لذا اطلاعات کمی از دوران کودکی حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام در منابع مشاهده می کنیم.

امام حسن عسکری علیه السلام از جمله امامانی است که در سنین جوانی به شهادت رسیدند. ولی با این حال آن حضرت مدتی از دوره جوانی خود را همراه پدر بوده و در حدود 22 سالگی پدر را از دست داد.9 آن حضرت قبل از اینکه داغ پدر ببیند در حدود 20 سالگی برادر بزرگ تر خود را نیز از دست داد و فراغ برادر برای آن حضرت سخت بود، چنان که نقل شده حضرت در ماتم برادر خیلی بی تابی می نمودند.10 و همچنین امام حسن عسکری علیه السلام در دوره ای که نزد پدر بودند، برخورد و رفتار خلفا را با پدر بزرگوار خویش مشاهده می نمودند و از ظلمی که در حق اهلبیت علیهم السلام روا می داشتند بی خبر نبود و از جمله اینکه از خبر تخریب قبر و بقعه امام حسین علیه السّلام و جسارت طاغوتیان به آن مکان مقدس محزون شد.

در مورد ازدواج آن حضرت نیز اختلاف هست برخی می گویند آن حضرت در زمان پدر با نرجس خاتون ازدواج کردند.11 ولی برخی می گویند بعد از شهادت پدر این امر محقق شد.12 در هر صورت امام با کنیزی ازدواج نمودند که مادر صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه ) شد.

امام هادی علیه السّلام قبل از شهادتش ، پسرش امام حسن عسکری علیه السّلام را به حضور طلبید و نور حکمت و مواریث پیامبران و سلاح امامت را بدو سپرد و به امامت وی تصریح کرد و در حضور یاران مورد اعتماد خویش به او وصیت کرد و شهادت آن حضرت در چهل سالگی رخ داد و در سامرا مدفون گردید.13

امام هادی (ع) پسر دیگری به نام ابو جعفر محمد داشت که بنا به برخی از روایات از جمله روایتی که شیخ طوسی در کتاب الغیبت آورده مقرر بود امامت شیعه به او برسد و امام دهم به امامت او اشارت فرموده بود……. محمد بن علی مردی پارسا و مورد احترام اصحاب پدر خویش بود اما این پسر در زمان حیات امام از دنیا رفت و بعضی از شیعیان دین از این بابت به اندیشه فرو رفته از جمله ابوهاشم داود بنی قاسم جعفری گوید من در این اندیشه بودم که امام هادی (ع) فرمود: بلی خداوند بجای ابوجعفر، ابو محمد (امام حسن عسگری (ع) را امام قرار داد. همچنانکه دربارة اسماعیل فرزند امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) چنین شد. این روایت یکی از روایات مهم دال بر نص امامت امام حسن عسگری (ع) است.

آن حضرت را برادر دیگری بود به نام جعفر که نزد شیعیان به لقب کذاب معروف شد. بعد از آنکه امام عسگری (ع) از سوی پدر به امامت منصوب گردید. جعفر مدعی وی گردید و شروع به کار شکنی و توطئه گری و فتنه انگیزی بسیار نمود و بعد از رحلت حضرت امام حسن عسگری (ع) دعوی امامت کرد و منکر وجود امام غایب (عج) شد.

امام حسن عسکری علیه السّلام بعد از شهادت پدر به نص صریح آن حضرت و ائمه گذشته به امامت شیعیان اثنی عشری رسید. مدت امامت آن حضرت با توجه به تاریخ شهادت پدر  (254 هـ.ق )و همچنین تاریخ شهادت خود آن حضرت که 260 هـ.ق گفته شده14 تقریباً 6 سال بوده15 و سن آن حضرت در زمان به شهادت رسیدن نیز 28 سال گفته شده است.

شیخ مفید گفته: امام حسن عسکری علیه السّلام در یکم ربیع الاول سال 260 هـ.ق مریض شد و در روز هشتم همان ماه در روز جمعه در سن 28 سالگی شهید و در خانه خودش در سامرا مدفون گردید.16

براساس روایتی که از امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمودند: همه ما یا کشته می شویم و یا مسموم می گردیم.17

پی نوشت:
1 – شیخ مفید، الارشاد، قم، آل البیت، 1413ق، ج2، ص313
2 – سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، مؤسسه اهل البیت (بی تا)، ص 324
3 – محمد بن طولون، الائمه الاثنا عشر، بیروت، منشورات رضی، ص 113.
4  – مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403ق، ج 5، ص 238.
5 – محمد بن جریر طبری، دلائل الامامة، نجف، مکتبة حیدریة، ص 223.
6 – کلینی، اصول کافی، تهران، انتشارات مسجد (بی تا) ج 2، ص 430.
7 – شیخ صدوق، علل الشرایع، قم، مکتبة طباطبائی (بی تا) ج 1، ص 176 و 230.
8 – عاملی، محسن امین، اعیان الشیعه، ج 2، ص 40.
9 – مفید، پیشین ، ص311.
10 – طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ترجمه عباس جلالی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379، ص 62.
11 – بحارالانوار، پیشین ، ج 51، ص 11.
12 – طبسی، پیشین، ص 71.
13 – بحارالانوار، پیشین ، ج 50، ص 210، به نقل از عیون المعجزات، ص 133.
14 – کلینی، پیشین، ج 2، ص 430.
15 – ابن صباغ مالکی، الفصول المهمة فی معرفة الائمه، قم، دارالحدیث للطباعة و النشر، ج 2، ص109.
16 – شیخ مفید، پیشین ، ج 2، ص 336.
17 – بحار الانوار ، پیشین ، ج 50، ص 238.

منبع: مرکز مطالعات شیعه