ميدانيد كه از نظر اسلام برخي نگاهها آلوده و مسموم است و از چنين نگاههايي جداً بايد بر حذر بود و فرقي هم نميكند كه نگاه كننده مرد باشد يا زن، پير باشد يا جوان، و نگاه شونده هم همجنس نگاه كننده باشد يا غير همجنس، مسلمان باشد يا كافر، با قصد لذت باشد يا با ريبه (دربارة ريبه توضيحهاي لازم را خواهيم داد) محرم باشد يا نامحرم، همچنين تفاوتي نميكند كه موضع نگاه بدن باشد يا صورت، شخص باشد يا عكس و فيلم و …
علاوه بر اينكه حكم هر يك از اين موارد در احكام ديني وجود دارد، هر يك از اين احكام بر اساس علل و حكمتهايي از طرف شرع مقدّس اسلام تعيين شده است و بنابراين ابتدا نظر شما را به چند نكتة مقدماتي جلب مينماييم:
1. نگاه و ارتباط از ديدگاه قرآن:
همان طور كه زيبا و پسنديده نيست مردان بدون رعايت هر گونه حد و حدودي با زنان ارتباط كلامي و … ايجاد كنند همين طور بر زنان نيز زيبنده نيست كه بدون رعايت اصول اخلاقي و شرعي به جنس مخالف نگاه كنند يا ارتباط برقرار سازند. هر دو طرف بايد از هر گونه نگاه كردن يا ارتباطي كه خارج از چهارچوب معين شده توسط عقل و شرع است اجتناب كنند.
قرآن كريم در سورة نور همان طور كه به مردان ميگويد به چهرة نامحرمان نگاه نكنيد به زنان نيز توصيه ميكند هرگز به مردان نامحرم و جنس مخالف خيره نگاه نكنيد: «قل للمؤمنينَ يَغضّوا مِنْ اَبصارِهِم و يَحْفظوا فروجهم …» «قل للمؤمنات يَغْضُضنَ مِنْ ابصارِهِنَّ و يَحفَظْنَ فروجهنَّ …»[1] به مؤمنان بگو چشمهاي خود را از نگاه به نامحرمان فرو گيرند و عفاف خود را حفظ كنند … و به زنان با ايمان بگو چشمهاي خود را (از نگاههاي هوسآلود) فرو گيرند و دامان خويش را حفظ كنند …
بنابراين در اين مسائل هيچ تفاوتي ميان زنان و مردان نيست و هر دو جنس بايد اصول اخلاقي و شرعي را رعايت كنند و حريم پاكدامني و عفّت را مورد توجّه قرار دهند و به خود اجازه ندهند كه به بهانههاي مختلف گرفتار لغزش شوند و به مهلكههايي دچار شوند كه بعضاً بيرون آمدن از آنها غير ممكن خواهد بود.
2. انواع نگاه آلوده از نظر احكام فقهي:
فقها از نگاههاي آلوده با دو تعبير ياد ميكنند، يكي نگاه شهوت آميز با قصد «تلذذ» دوّم نگاه همراه با قصد «ريبه» و در حقيقت اين دو، ملاكهاي آلودگي نگاهها به حساب ميآيند. توضيح و حكم هر يك از اين ملاكها به اين صورت است:
الف: نگاه همراه با قصد «تلذذ»: طبق نظر همة فقهاء و مراجع تقليد نگاه همراه با قصد لذت چه از طرف مرد به زن و چه از طرف زن به مرد جايز نيست.[2]ب: نگاه همراه با قصد «ريبه»: اصطلاح ريبه به سه معني ميباشد: 1) ترس از فتنه و در موضع فتنه قرار گرفتن. 2) فكر گناه در ذهن 3) خوف از ارتكاب گناه.[3]از آنجايي كه عامل اصلي «ريبه» ترس و خطر نسبت به ارتكاب گناه و نگراني از قرار گرفتن در موقعيتي است كه باعث تهمت ميشود، ميتوان نتيجه گرفت كه نگاه به نامحرم حتّي نه از روي قصد و غرض اگر باعث شود كه خطري آبرو و حيثيت انسان را تهديد كند (مانند همين موردي كه در سوال ذكر شده) جايز نيست. لذا بايد به اين نكته توجّه داشته باشيم: ممنوعيت نگاه در صورتي كه كمترين احتمال هم براي وقوع گناه وجود داشته باشد مانند جلوگيري از هر اقدام ديگري كه حيثيت و آبروي انسان را تهديد ميكند، جنبة پيشگيري دارد. مثلاً زماني كه انسان از يك كودك 4 ـ 5 ساله ميشنود در فلان محل ماري وجود دارد، عقل حكم ميكند كه كاملاً جنبة احتياط را رعايت كنيد و هر انسان عاقل حدّاقل به آن محل نزديك نميشود و يا با وسايل ايمني كامل قدم در آن محل ميگذارد. همچنين در مورد نگاه كردن به نامحرم بايد جنبة احتياط رعايت شود و اين احتياط از نوع واجب است. چه بسا مشكلات و گرفتاريها كه از يك نگاه شروع شده و به جاهايي ختم شده است كه جبران آن غير ممكن بوده است. زيرا هميشه در جامعه افرادي هستند كه حتّي يك نگاه را از يك دختر جوان علامتي براي رسيدن به قصد و غرض شوم خود تلقّي ميكنند.
3. احتياط براي دختران و زنان ضروريتر است:
حفظ حدود و توجّه به ارزشهاي اخلاقي در رعايت برخي آداب عرفي و خانوادگي كه زيربناي عفّت و عزّت نوجوانان و جوانان را تشكيل ميدهد هم براي پسران و هم براي دختران ضروري است. البته اين امور براي دختران ضروريتر به نظر ميرسد به دلايلي از جمله اينكه: هر چه يك چيز لطيفتر و زيباتر باشد حفاظت از آن مهمتر است. لطافت روح زن و ويژگيهاي جسمي و رواني جنس مؤنث ايجاب ميكند، به موضوع حفظ حريم و عفاف خود بيش از جنس مذكر توجه كند. بنابراين زنان و به ويژه دختران براي اينكه خود را تا سنّ ازدواج پاك نگه دارند بايد به اين نكته توجّه كنند كه هر گونه رفتاري مانند يك نگاه ميتواند مقدمهاي براي سوء استفادة كساني باشد كه هرگز به فكر حيثيت ديگران نيستند.
اسلام هم به عنوان يك دين كامل پيش از وقوع هر مشكلي زمينههاي آن را مسدود ميكند، و اين پيشگيريها صرفاً جنبة اخلاقي يا مذهبي ندارد بلكه جنبههاي رواني هم در آن دخالت دارد. به عنوان مثال ممكن است يك نگاه باعث ايجاد عادتي ناشايست در انسان گردد كه رهايي از آن بسيار مشكل ميباشد.
4. توجّه به الگوها، بهترين راهنما:
اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: روزي نابينايي اجازه خواست تا وارد خانه شود، فاطمه ـ سلام الله عليها ـ خود را پوشاند و پشت پردة حجاب رفت، رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه در آنجا حاضر بودند فرمودند: «فاطمه جان، او نابينا است و تو را نمي بيند.» فاطمة زهرا ـ سلام الله عليها ـ در پاسخ عرض كرد: «اگر او مرا نميبيند من كه او را ميبينم، وانگهي او بو را استشمام ميكند.» پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از پاسخ زهرا ـ سلام الله عليها ـ شاد شد و فرمود: «اشهد انّك بضعة منّي»[4] گواهي ميدهم كه تو پارة تن مني.
آري اينها درسهايي براي ما شيعيان هستند و گرنه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ معصوم و از هر گونه خطا و اشتباه به دور بودند.
چند توصيه:
1. قرآن كريم پس از آنكه به زنان دستور ميدهد، نسبت به نامحرمان چشم پوشي كنند و دامن خود را از نگاه ديگران حفظ نمايند، ميفرمايد: «هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود …»[5] اينها كنايه از اين است كه رعايت متانت و وقار در هنگام راه رفتن، پوشش ساده و مناسب، پرهيز از صحبت كردن بلند، خنديدن يا شوخيهاي دوستانه و پرهيز از نگاههاي مستقيم راه را براي كساني كه در دلشان مرضي هست مسدود ميكند.
2. براي اينكه بتوانيد در ترك عادت نگاه كردن موفق شويد پيشنهاد ميشود براي ترک برنامه مکتوب داشته باشيد و تعداد خطاهاي خود را در هر روز يادداشت نماييد، اين كار سبب ميشود براي ترك آن انگيزة بيشتري پيدا كنيد.
3. با خود عهد و شرط كنيد كه نگاههاي خود را به مدّت يك هفته كنترل كنيد، اگر مرتكب شكستن عهد شديد خودتان را جريمه كنيد، مثلاً مبلغي صدقه دهيد و يا … و اگر موفق شديد خود را تشويق كنيد مثلاً فلان لباس مناسب را براي خود بخريد. و در آخر هفته شرط خود را تمديد كنيد.
4. برخورد با جنس مخالف بر اثر تكبّرورزي استوار شده است (همان طور كه خودتان هم عمل ميكنيد) يعني قانون برخورد با جنس مخالف، متكبرانه بودن، وقار و متانت همراه با پايين انداختن چشمهاست.
5. بهترين پاسخ درخواستهاي غير منطقي و فريبنده بياعتنايي محض است، پس سعي نماييد هميشه از موقعيتهاي اين چنين فرار نماييد.
6. با افرادي كه نگاههاي خود را كنترل ميكنند رابطة دوستانه داشته باشيد.
7. توجّه داشته باشيد هيچ جنس مذكري به وادي درخواست دوستي با جنس مؤنث قدم نگذاشته (در قالب نامشروع) مگر براي رسيدن به اهداف پليد و زشت خود و در نظر داشته باشيد كه قطعاً اين موارد قرباني هم داشته آن هم از طرف جنس مؤنث. لذا از دادن هر گونه نشاني، شماره تلفن و يا علامتي ديگر اجتناب نماييد.
8. فهرستي از فوايد كنترل نگاه و ضررهاي نگاههاي بياختياري را تهيه كنيد و مرتّب آن را مرور كنيد.
9. در آخر توصيه ميشود اگر برخوردي يا مشكلي در هنگام رفت و آمد پيدا ميكنيد، حتماً جريان با خانوادة خود در ميان بگذاريد تا هم از اين ترس و اضطراب بيهوده رها شويد و هم سوء ظن خانواده را بر روي خود برطرف سازيد و هم از كمكهاي آنها براي حلّ مشكل محروم نمانيد.
10. در خارج از منزل مشغول ذكر باشيد يا شعر حفظ كنيد كه بيشتر سرگرم كار خود باشيد تا از غفلت در نگاه جلوگيري كنيد. و با توسّلات و ادعيه و نماز اول وقت مأنوس باشيد كه اينها به صورت معجزهآسا مشكلات را حل ميكند.
معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
1. مجلة پيام زن، نشر شده از طرف دفتر تبليغات حوزة علميه قم، مقالاتي با عنوان نگاه، نگاهي دوباره و نو، نوشتة آقاي محمّد سروش به چاپ رسانده است. شمارههاي 94 الي 102.
پي نوشت ها:
[1] . نور/30 و 31.
[2] . رك: موسوي خميني، سيد روح الله، رسالة توضيح المسائل، مسأله 2433، بحث احكام نگاه كردن.
[3] . نراقي، مستند الشيعه، ج2، ص 274، به نقل از سروش، محمّد نگاه، نگاهي دوباره و نو. ماهنامة پيام زن، شمارة 101، مرداد 1379، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم.
[4] . مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، چاپ بيروت، ج43، ص91، ج101، ص38.
[5] . نور/31.