معناى غلوّ چيست؟

بر اساس تصريح ائمّه لغت مانند جوهرى، فيّومى، راغب و ديگران(1)، غلوّ يعنى گذشتن از حدّ؛ مانند «غلا السعر يغلو غلاءً»؛ (قيمت از حدّ خود گذشت و نرخ گران شد)، و يا «غلا الرجل غلوّاً»؛ (مرد از حدّ خود گذشت)، و يا «غلا بالجارية لحمها وعظمها»؛ (گوشت و استخوان دختر از حدّ خود گذشت)، آنگاه که جوانى به سرعت بيايد و رشد دختر از هم سالانِ خود بيشتر باشد.
و به همين معناست سخن پيامبر خدا | که فرمود: «لا تغالوا بمهور النساء فانَّما هي سقيا الله»(2)؛ (درباره زنان زياده روى نکنيد؛ چون آنها چونان بارانى هستند که از جانب خداوند بر شهرها و بندگان نازل مى شوند)(3) همچنين غلوّ در شعر شاعران نيز گوياى همين معنا است؛ چنانکه شاعر مى گويد:
«واوفِ ولا تستوفِ حقَّکَ کلَّهُ
وصافحْ فلم يستوفِ قطُّ کريمُ
ولا تغلُ في شيء من الامرِ
واقتصد کلا طرفي قصدِ الاُمور ذميمُ»
(حقّ ديگران را کامل بده، و حقّ خود را به طور کامل طلب نکن، و از سر تقصيرات ديگران درگذريد و چشم پوشى کنيد، و انسان کريم هرگز تمام حقّ خود را مطالبه نمى کند. در هيچ کارى زياده روى نکن و ميانه رو باش؛ زيرا هر دو طرف ميانه روى (افراط و تفريط) مذموم است).
و ديگرى گفته است:
«عليکَ باوساطِ الاُمور فانَّها
نجاةٌ ولا ترکب ذلولاً ولا صعبا»
(امور ميانه را برگزين؛ زيرا نجات، در آن است، و سوار بر مرکب کندرو و نيز سرکش مشو).(4)