***
نام: حاجی میا؛ ملقب به حاجی صاحب/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش مرکزی، شهر سراوان، خیابان چهل متری/ تاریخ نخستین بنا: افشاریه/ دایر/ مدیریت: بازماندگان حاجی صاحب
***

(1) موقعیت مقبره

شهرستان سراوان 23880 کیلومترمربع وسعت دارد. مساحت این شهرستان 15/2 درصد مساحت کل استان را تشکیل می‌دهد و در موقعیت 62 و 35 دقیقه عرض جغرافیایی واقع است. از شمال غرب؛ به خاش، از غرب؛ به ایرانشهر، از شرق و جنوب شرقی؛ به کشور پاکستان و از قسمتی از جنوب؛ به شهرستان سرباز محدود می‌شود. حاجی میا معروف به حاجی صاحب، بنا به گفته‌ی مردم سراوان، سالیان سال و نسل‌هاست که مورد احترام اهالی است و او را از روستای دزک می‌دانند، گویا به مرگ طبیعی فوت کرده است. شهرستان سراوان همچنین 384 کیلومتر مرز مشترک با کشور پاکستان دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 1165 متر است و در منتهی الیه شرقی‌ترین نقطه‌ی کشور واقع است و به زادگاه خورشید ایران شهرت دارد. به طوری که طلوع و غروب خورشید در سراوان با طلوع و غروب خورشید در غربی‌ترین شهر کشور یک ساعت و هفده دقیقه اختلاف دارد (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1386، ص2).
براساس آخرین آمار در سال 1389 پنج شهر سه بخش و هشت دهستان دارد؛ همچنین برآورد جمعیت آن در سال 1389، 173204 نفر است (معاونت برنامه‌‎ریزی دفتر آمار و اطلاعات استانداری سیستان و بلوچستان، 1389، بروشور).
این مقبره در بخش مرکزی شهر سراوان و در صد متری یکی از خیابان‌های اصلی شهر سراوان به نام خیابان چهل متری در جنوب شرقی قلعه‌ی تاریخی دِزَک نزدیک به قبرستان قدیمی شهر واقع شده است. نمای تخریب شده مقبره از فاصله دور دیده می‌شود و دسترسی به آن به سادگی امکان‌پذیر است. دور تا دور مقبره را نخلستان‌ها و درختان گز احاطه کرده‌اند. بنا به اظهارات مردم سراوان، بنای مقبره در طی چندین سال گذشته، تغییر چندانی نکرده و از ابتدا به همین صورت بوده است و تنها تغییرات جزیی را خاندان باقی مانده از حاجی میا صورت داده‌اند.

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

حاجی میا معروف به حاجی صاحب، بنا به گفته‌ی مردم سراوان، سالیان سال و نسل‌هاست که مورد احترام اهالی است و او را از روستای دزک می‌دانند، گویا به مرگ طبیعی فوت کرده است. در مورد مشخصات نامبرده اطلاع دقیقی و مکتوبی در دست نیست.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

تاریخ احداث مقبره نامشخص است و بنا به اظهارات اهالی روستای دزک، از زمان مرگ نامبرده تاکنون بیش از هفت نسل می‌گذرد. ساختمان مقبره و دیوارهای محوطه را بعد از مرگ حاجی میا بازماندگان وی احداث کرده‌اند.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

مقبره در محوطه‌ای محصور شده است که دور تا دور آن را با دیوارهایی از خشت و گل ساخته‌اند. محوطه درختکاری شده و وجود درختان جلوه‌ی خاصی به مقبره داده است. مهمتر آنکه درخت گز تنومند کهنسالی در ضلع جنوب غربی به فاصله‌ی ده متری از مقبره خودنمایی می‌کند و بسیاری از مردم قدمت این درخت را پنج نسل می‌دانند.
مقبره از اتاقی مربع شکل به مساحت بیست متر با خشت و گل و سقف چوبی از چوب درختان خرما ساخته شده است. در ورودی مقبره‌ی فلزی، به ابعاد یک متر و پنجاه سانتی‌متر در هشتاد سانتی‌متر و به رنگ قرمز است. درون مقبره پنج قبر وجود دارد که قبر حاجی صاحب در سمت راست اتاق، چهار قبر دیگر در اطراف واقع شده‌اند. این قبور هیچ‌گونه مشخصاتی ندارند. کف مقبره خاکی است. ارتفاع قبر حاجی میا از سطح زمین چهل سانتی‌متر است. در بالای آن طاقچه‌ای به ابعاد سی سانتی‌متر در بیست سانتی‌متر تعبیه شده است.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

معمولاً بیشتر زائران این مقبره افراد محلی روستای دزک و روستاهای اطراف آن هستند؛ البته به دلیل فقدان امکانات و تسهیلات، به مرور زمان از آمد و شد زائران کاسته شده است و این مکان رو به فراموشی می‌رود. تعداد زیادی از بازدیدکنندگان کسانی هستند که در روزهای پنج‌شنبه برای خواندن دعا و فاتحه در قبرستان به این مکان هم مراجعه می‌کنند.

2. نذورات:

خرما، شکلات، شیرینی و … از نذوراتی است که افراد در بین نیازمندان و دیگر زائران توزیع می‌کنند.

3. موقوفات:

زمین موجود، قبرستان قدیمی روستای دزک و به مرور زمان در حال تخریب است.

4. مراسم:

مراسم خاصی در این مکان انجام نمی‌شود. در روزهای جمعه، بعد از نماز ظهر، بعضی از اهالی محل به این مکان مراجعه می‌کنند و با خواندن فاتحه و قرآن برای درگذشتگان خود، یاد حاجی میا را هم گرامی می‌دارند. همچنین گاهی مشک و عود هم بر سر قبرها سوزانده می‌شود.

5. دفن شدگان:

دفن شدگان در اطراف مقبره از اهالی روستا هستند. به نظر می‌آید فرد شاخصی در این قبرستان دفن نشده است بلکه دفن شدگان مردم معمولی روستا هستند. دور تا دور قبرها زمین باز کشاورزی است و بسیاری از قبرها نیز تخریب شده‌اند و خیلی از قبرها هم هیچ‌گونه مشخصاتی ندارد و با سنگ‌چین مشخص‌اند. در داخل مقبره جز قبر حاجی صاحب، چهار قبر دیگر از نزدیکان و افراد خاندان وی دیده می‌شود.

6. متولیان و خادمان:

این مقبره متولی و خادمی ندارد و اعضای باقی مانده‌ی خاندان وی آن را نگهداری می‌کنند که در مواقع لزوم تعمیرات مقبره را نیز آنها انجام می‌دهند.

راویان محلی:

گل محمد درزاده؛ امان الله سپاهیان

تحقیق میدانی:

1388/11/12
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.