ممنوعیت خوردن گوشت خوك در قرآن

خوك يكى از حيوانات پستاندار است كه در خشكى زندگى می كند. و گوشت و شير آن مورد استفاده قرار می گيرد، ولى از نظر اسلام اين حيوان در ليست غذاهاى ممنوع قرار دارد. خدا در قرآن می فرمايد:
«إِنَّما حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَ …»«1».
«خداوند تنها (گوشت) مردار و خون و گوشت خوك و … حرام كرده است.»

نزول:

همان طوركه در مورد مردار و خون بيان شد، مضمون اين آيه در چهار سوره قرآن (انعام- نحل- بقره- مائده) آمده است. كه دو بار در مكه و دو بار در مدينه نازل شده است. «2» علّت تأكيد قرآن بر اين مطلب همان اهميّت موضوع و خطرات جسمى و روحى مصرف گوشت خوك و نيز آلودگى جامعه بشرى به آن است به طورى كه هنوز در برخى كشورهاى جهان به ويژه اروپا و آمريكا جزء غذاهاى رسمى قرار دارد.

تاريخچه:

استفاده از خوك به عنوان غذا تاريخچه اى چندين هزارساله دارد به طورى كه مصرف گوشت خوك در بين يهوديان نيز ممنوع است. و يكى از غذاهاى حرام در شريعت موسى(علیه السلام) است. «3»
در انجيل حضرت عيسى (علیه السلام) نيز گناهكاران به خوك تشبيه شده اند. «4» و در ضمن داستانها خوك به عنوان مظهر شيطان معرفى شده است. «5» با اين همه تأكيد از طرف أديان الهى هنوز مصرف اين ماده غذائى در برخى نقاط دنيا (با وجود اثبات ضررهاى جسمى و روحى آن) رواج دارد.
در كشورهاى اسلامى در أثر مبارزه جدى اسلام گوشت اين حيوان مصرف نمی شود و لذا پيامدهاى بهداشتى آن نيز مشاهده نمی شود. امّا در كشورهاى غربى (اروپا و آمريكا) اين ممنوعيت اعمال نمی شود. ولى با اين حال بسيارى از مردم از مصرف آن دورى می گزينند.
در برخى كشورها مثل برخى قسمتهاى روسيه در اثر شيوع بيماری هاى وابسته به خوك (كرم تركين يا ترشين) مصرف گوشت آن را ممنوع اعلام كرده اند. «6»

احكام:

در شريعت اسلام در مورد خوك چند حكم صادر شده است:
اوّل: خوردن گوشت آن حرام و ممنوع و گناه است. «7»
دوّم: خوردن شير خوك حرام است. «8»
سوّم: خوكى كه در خشكى زندگى می كند حيوان نجسى است كه پاك نمی شود. «9»
چهارم: اگر خوك از ظرف، چيز روانى بخورد يا آن را بليسد ظرف را با آب هفت بار بشويند. «10»
پنجم: خريد وفروش خوك جايز نيست. «11» (چون عين نجس است)

حكمت‏ها و اسرار علمى:

در مورد فلسفه حرمت گوشت و نجاست خوك از دو جهت می توان سخن راند:

اوّل: تأثيرات سوء روانى، معنوى و اخلاقى

برخى از مفسران می نويسند:
«خوك حتى نزد اروپائيان كه بيشتر گوشت آن را می خورند سمبل بی غيرتى است. و حيوانى كثيف است. خوك در امور جنسى فوق العاده بی تفاوت و لا ابالى است و علاوه بر تأثير غذا در روحيات كه از نظر علم ثابت است، تأثير اين غذا در خصوص لا ابالی گرى در مسائل جنسى مشهود است.» «12» يكى از نويسندگان می نويسد:
«خوك غيرت ناموسى ندارد (نقطه مقابل خروس است) و ديوثى می كند و جفت خود را در معرض استفاده خوك‏ هاى نر ديگر قرار داده، از اين عمل علاوه بر آنكه باك ندارد لذّت هم می برد و اين صفات و اخلاق او در گوشتش تأثيراتى دارد. از اين جهت اشخاصى كه تغذى به آن می كنند همان صفات و اخلاق رذيله را پيدا می كنند. و اين در حالى است كه غيرت از صفات كمال الهى است و در اسلام بر صفت غيرت تأكيد شده است. و غيرت نسبت به دين و ناموس از صفات انبياء و ائمه طاهرين و مؤمنين است.» «13»

دوّم: ضررهاى بهداشتى:

بيماريهايى كه توسط خوك به انسان منتقل می شود به دو دسته تقسيم می شوند:
الف: بيماريهايى كه از جمله عوامل ابتلاى به آنها گوشت خوك است:
1. اسهال خونى: در امعاى خوك انگلهايى به نام بالآنتی ديوم (Coli Balantidum) زندگى می كنند كه از أهم منابع انتشار اين بيمارى در سرتاسر جهان است.
2. يرقان عفونى (بيمارى وايل): اين بيمارى از طريق آب‏هاى آلوده به ادرار خوك، سگ يا موش به انسان منتقل می شود. امّا منبع ابتلاء به يرقان عفونى از نوع (Romona) فقط خوك است.
3. انتاميب هيستولتيك (Entameba Hiszdgtica): كه انسان را به اسهال آميبى مبتلا می نمايد و خوك نقش ناقل اين ميكروب را به انسان ايفا می كند.
4. بيمارى شبه باد سرخ (Ergpeloid): حيوانات زيادى و از جمله خوك به آن مبتلا می گردند و از طريق اين حيوانات به گروه خاصى از انسانها از قبيل قصّاب‏ها، دباغ‏ها و ماهی فروشان منتقل می گردد. كه در انسان به صورت لكه هاى سرخ و دردناك توأم با سوزش شديد روى دست‏ها ظاهر می شود.
5. ميزان چربى و اسيداوريك موجود در گوشت خوك خيلى زياد است و به همين دليل در ابتلاء به بيماری هاى بسيارى نقش دارد كه از جمله آنها می توان از بيماريهاى تصلّب‏ شرايين- دردهاى مفصلى و مسموميّتها، نام برد. «14»
6. خوك از خوردن چيزهاى پليد و كثافات حتى مدفوع خود، باك ندارد. و لذا معده خود را لانه انواع و اقسام ميكروب‏هاى امراض قرار داده و از آنجا به گوشت و خون و شير آن سرايت می كند. «15» و شايد حكمت اينكه در شريعت اسلام دستور داده شده است كه ظرف آبى را كه خوك از آن چيز روانى خورده يا ليسيده است هفت بار بشوئيم همين مطلب باشد. يعنى تماس مداوم و بی پرواى خوك از طريق دهان با كثافات موجب آلودگى زياد آن است. و لذا دو مرتبه آب ريختن در رفع آن كفايت نمی كند.

ب: بيماريهايى كه تنها علّت آنها خوردن گوشت خوك است:
1. كرم كدوى خوك (Taena Solium): طول اين كرم 2- 3 سانتی متر بوده و داراى آلت مكيدن و قلاب است. لارو اين كرم سيستى سرك (Sgsticercus Cellulosac) نام دارد و در عضلات و مغز خوك يافت می شود. انسان با خوردن گوشت و يا مغز خام خوك به آن مبتلا می شود. و دچار نارسائی هايى در دستگاه گوارش می گردد. (مثل كم اشتهايى- احساس درد- اسهال و يا يبوست) اين بيمارى كه بصورت گسترده اى در جهان منتشر شده در كشورهاى اسلامى كه گوشت خوك مصرف نمی كنند به ندرت ديده می شود. «16» يكى از بيماری هايى كه توسط كرم كدو به وسيله گوشت خوك به انسان منتقل می شود مرض لادررى (Ladrerie) است. اين بيمارى در شهرهاى مسيحی نشين فراوان يافت می شود. امّا در بين مسلمانان و يهوديان كه از خوردن گوشت خوك احتراز می كنند به كلّى پيدا نمی شود. «17»
2. ترى شينوز (Trichinella Spiralis): عبارت است از يك كرم ريز به طول 3- 5 ميلی متر و از طريق خوردن گوشت خوك خام يا نيم پز وارد بدن انسان می شود. آثار اين كرم در بدن انسان عبارت است از: خراشيدن و التهاب جداره امعاء- پيدايش جوشها و دملهاى پراكنده در تمام بدن- تخم گذارى در عضلات انسان همراه با درد شديد عضلات و سختى تنفس و ناتوانى در سخن گفتن و جويدن غذا- گاهى نيز در اثر فلج شدن عضلات تنفسى و يا قلب منجر به مرگ می شود كه تا كنون درمانى براى اين حالت بدست نيامده است و كم  خونى و سرگيجه و تب‏هاى مخصوص از جمله آثار آن است. «18» برخى نويسندگان از اين كرم در فارسى با نام «ترشين» و «تركين» ياد كرده و می نويسند:
«كرم ترشين تنها به وسيله گوشت خوك به انسان منتقل می شود و به ماهيچه هاى بدن نفوذ كرده و به آسانى از بين نمی رود. و يك گرم گوشت خوك ممكن است هزارها عدد از اين كرم همراه داشته باشد. و يك ترشين ماده تقريبا 1500 كرم جوان می زايد.
اين كرم می تواند به قلب نيز نفوذ كرده، توليد سكته هاى قلبى نمايد. پختن گوشت، اين كرم ها را نابود نمی سازد زيرا وقتى گوشت را حرارت می دهند، مواد سفيده اى گوشت، منعقد می شود و كرم در وسط اين اجرام منعقده از آسيب حرارت مصون می ماند. اين قسمت‏هاى منعقده كه كرم ها را در وسط خود محفوظ كرده اند، در معده حل نمی شوند و به روده ها می روند.» «19» تركين كه داخل معده می شود هيچ دواى كرم كش يا «ورميفوژى» قادر به دفع آن نيست. كرم ترشين در يك ماه پانزده هزار تخم ريزى می كند و در يك كيلو گوشت خوك ممكن است 400 ميليون نوزاد اين كرم باشد. «20» اين كرم اولين بار توسط يك نفر انگليسى به نام «سر جيمز پاژت» در سال 1835 ميلادى كشف شد «21» اين بيمارى در تمام دنيا به ويژه آمريكا و كانادا و اروپا شيوع دارد ولى در كشورهاى اسلامى به دليل حرام بودن مصرف گوشت خوك بسيار نادر است. «22»
3. گوشت خوك ثقيل الهضم است و معده را سخت در زحمت می اندازد. در اثر خوردن گوشت خوك اغلب سميّتى به وجود می آيد كه در اصطلاح علمى آن را «بوتوليسم» می گويند. «23» دكتر سيد الجميلی  «24» و دكتر صادق عبد الرضا علی  «25» و دكتر حميد النجدی  «26» و محمد كامل عبد الصمد «27» و العميد الصيدلى عمر محمود عبد الله  «28» و سيد جواد افتخاريان  «29» نيز در كتابهاى خود به آثار طبّى مشابهى براى گوشت خوك اشاره می كنند.

بررسى:

در اينجا تذكر چند نكته لازم است:
1. يكى از بركات اديان الهى براى بشريت جلوگيرى از مبتلا شدن انسانها به بيماری ها و ناراحتی هاى جسمى و روحى است.
ممنوعيت خوردن گوشت خوك و نجاست آن توسط اديان الهى يكى از معجزات علمى اديان الهى است چرا كه اين حكم در شرايطى صادر شده كه هنوز بشر به اسرار علمى و ضررهاى بهداشتى خوك پى نبرده بود. و تنها پيروان اديان الهى (مثل اسلام و يهود) اين حكم را به صورت تعبدى پذيرفته و عمل می كردند. و از ضررهاى خوك بدور ماندند.
امّا هميشه كسانى بوده و هستند كه با وجود علم و اطلاع از اسرار علمى و بهداشتى احكام الهى دست به اقدام می زنند و با آلوده شدن به اين امور زندگى خود و ديگران را به خطر می اندازند.

2. ممنوعيت گوشت خوك كه در قرآن كريم مطرح شده است اعجاز علمى انحصارى اين كتاب آسمانى نيست چرا كه اين مطلب در كتب آسمانى قبلى مطرح شده بود. بلى اين مطلب به عنوان اعجاز علمى براى انبياء الهى مطرح می شود چرا كه در شرايطى حرمت و نجاست خوك را مطرح كرده اند كه بشريت هنوز همه ضررهاى بهداشتى و معنوى آن را كشف نكرده بود.

3. همان طوركه در مورد مردار بيان شد، اين ضررهاى معنوى و بهداشتى گوشت خوك تنها می تواند حكمت و فلسفه حكم حرمت و نجاست آن را بيان كند و نمی تواند علت انحصارى آن احكام را بيان كند چرا كه در قرآن كريم تصريح به اين علّت نشده و از طرف ديگر با پيشرفت علوم پزشكى ممكن است اسرار جديدى كشف شود كه مصالح و مفاسد تازه اى را در مورد اين احكام روشن نمايد.

4. برخى از ضررهاى بهداشتى كه در مورد گوشت خوك گفته شد قابل نقد است چون ممكن است كسى بگويد كه ما خوك را در شرايط بهداشتى و به دور از اين ميكروب‏ها و عوامل بيماری زا پرورش می دهيم و سپس گوشت آن را از آلودگى (با روش‏هاى مختلف مثل حرارت بالا يا انجماد) دور می سازيم و در آن صورت علتى براى حرمت آن وجود ندارد. مگر آنكه به طور قطعى اثبات شود كه كرم ترشين تحت هيچ شرايطى در گوشت خوك از بين نمی رود.

5. در مورد تأثير گوشت خوك در مسائل روانى و روحى (مثل بی غيرتى) نيز بايد گفت كه اين فقط يك حدس قوى است و هنوز از طريق منابع مستقل علمى تأييد نشده چون در معرض تجربه در شرايط كنترل ‏شده علمى قرار داده نشده است.
نتيجه: پس اين ضررهاى بهداشتى و اخلاقى فقط می تواند به عنوان فلسفه و حكمت حكم – نه علت انحصارى آن- مطرح شود. و هنوز بايد منتظر كشفيات جديد علمى در اين باره باشيم.

نویسنده: محمد علی رضایی اصفهانی

________________________________

پی نوشت:

(1) بقره/ 173- مائده/ 3- انعام/ 145- نحل/ 115.
(2) ر. ك: تفسير نمونه، ج 1، ص 586.
(3) كتاب مقدس، سفر لاويان، باب يازدهم، آيه 7 (و خوك زيرا شكافته سم است و شكاف تمام دارد ليكن نشخوار نمی كند اين براى شما نجس است.)
(1) عهد جديد، رساله دوّم پطرس رسول، باب 2، آيه 22.
(2) ر. ك: تفسير نمونه، ج 1، ص 586.
(3) احمد اهتمام، فلسفه احكام، ص 164.
(4) ر. ك: امام خمينى (ره)، تحرير الوسيله و رساله هاى علميه مراجع معظم تقليد، مبحث احكام خوردنيها.
(5) ر. ك: امام خمينى (ره)، تحرير الوسيله و رساله هاى علميه مراجع معظم تقليد، مبحث احكام خوردنيها.
(6) همان، مبحث نجاسات.
(7) همان، مبحث مطهرات (البته در مورد كميّت و كيفيّت اين حكم بين مراجع اختلافاتى هست ولى اصل آن مورد توافق است.)
(8) همان، مبحث معاملات حرام.
(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 586.
(2) احمد اهتمام، فلسفه احكام، ص 162 با تصرّف مختصر در عبارت.
(1) دكتر عبد الحميد دياب و دكتر قرقوز، طب در قرآن، ص 146- 147.
(2) ر. ك: فلسفه احكام، ص 161- 162.
(3) طب در قرآن، ص 146- 147.
(4) ر. ك: فلسفه احكام، ص 162- 163 و اسلام پزشك بی دارو، ص 55.
(1) طب در قرآن، ص 146- 147.
(2) اسرار خوراكيها، ص 74 به نقل از اسلام پزشك بی دارو، ص 52- 53.
(3) تفسير نمونه، ج 1، ص 587 با تلخيص و نيز فلسفه احكام، ص 164.
(4) اسلام پزشك بی دارو، ص 53- 54.
(5) اسلام پزشك بی دارو، ص 53- 54.
(6) همان، ص 56.
(7) دكتر السيد الجميلى، الاعجاز الطبىّ الحديث، دارو مكتبة الهلال بيروت، ص 115.
(8) ر. ك: القرآن و الطب الحديث، ص 119 تا 121.
(9) دكتر النجدى، الاعجاز فى القرآن الكريم، ص 32 تا 44.
(10) محمد كامل عبد الصمد، الاعجاز العلمى فى الاسلام (القرآن الكريم)، ص 231 تا 235.
(11) العميد الصيدلى عمر محمود عبد الله، الطب الوقائى فى الاسلام، ص 166.
(12) سيد جواد افتخاريان، قرآن و علوم روز، ص 80 تا 86.