«من أومأ الی متفاوت خذلته الحیل» آنکه به کارهای گوناگون بپردازد، تلاشهایش به نتیجه نخواهد رسید! آیا این فراز از نهج البلاغه با واقعیات همخوانی دارد، زیرا افرادی را می‌بینیم که به کارهای متفاوت پرداخته و در تمامشان موفقند؟!

جمله «مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ الْحِیَل»، در بخش حکمت‌‌های نهج البلاغه آمده است.[1] شارحان نهج البلاغه در مورد معنا و مقصود این جمله احتمالات متعددی را بیان کردند:
1. مراد از متفاوت، امور متضادی است که از نظر عرف و عادت قابل جمع نباشند؛ مقصود این است که هر کس بخواهد بین اموری که در نظر عرف و عادت متضاد هستند، جمع نماید به این هدف نمی‌رسد و تلاش او به نتیجه نخواهد رسید.[2] به عنوان نمونه، شغل رانندگی وسایل نقلیه سنگین مانند اتوبوس و کامیون با تصدی شغلی در داروخانه از دیدگاه عرف شغلهای همخوانی به شمار نمی‌آید زیرا صاحب شغل اول همواره در سفر است، اما صاحب شغل دوم برای رشد و پیشرفت کارش باید سفرهای خود را به حداقل برساند.
خداوند در نکوهش برخی شاعران می‌فرماید: آیا نمی‌بینی که آنان در هر وادی سرگردانند؟![3] به عبارتی آنان نتوانسته‌اند هدف از کار هنری خود را مشخص کرده و هر بار به راهی رو می‌آورند.
2. منظور از متفاوت دنیا و آخرت است؛ یعنی هرکس بخواهد بین دنیا و آخرت جمع کند [که از هر دو به صورت کامل و یکسان بهره‌مند باشد] نمی‌تواند و موفق نمی‌شود؛ حیله و تدبیر او را یارى نمی‌کند.[4]
3. مقصود این است که هر کس دو امر متفاوت(حق و باطل) را پایه عقیده‌‌ای قرار دهد، کار بیهوده انجام داده و توان خود را هدر داده است.[5]
4. منظور از متفاوت، متشابهات قرآن است؛ در این صورت معنای جمله این است: کسی که در معارف دینی توحید، عدل و … به متشابهات قرآن استدلال کند، حیله و نیرنگ او آشکار و خودش سرشکسته می‌شود؛ یعنی علما متوجه نیرنگ او می‌شوند.[6]
بنابراین نمی‌توان گفت معنای جمله این است که «هر کس به کارهاى گوناگون پردازد، خوار شده و پیروز نمی‌گردد» زیرا مسلم است که خود حضرتشان فرماندهی برخی نبردها را بر عهده داشته، به امر قضاوت پرداخته، در رسیدگی به محرومان جامعه تلاش مستقیم و غیر مستقیم داشته، عبادتهای دشوار را انجام داده و … و با این وجود در تمامشان نیز موفق بودند.