منظور از ربوبيت تكويني و ربوبيت تشريعي چيست؟

صفات الهي به دو قسم: صفات فعل و صفات ذات تقسيم مي شوند.
صفات ذاتيه خداوند، صفاتي هستند كه با توجه به نوعي از كمال، از ذات الهي انتزاع مي شوند مانند حيات و قدرت. و صفات فعليه صفاتي هستند كه از نوعي رابطه بين خداوند متعال و مخلوقاتش انتزاع مي شوند؛ مانند خالقيت و رازقيت.
فرق اصلي اين دو دسته از صفات آن است كه در دسته اول، ذات مقدس الهي مصداق عيني آنهاست، اما دسته دوم حكايت از نسبت و اضافه اي بين خداوند متعال و آفريدگان[1] دارد. ربوبيت، از قسم دوم صفات خداوند، يعني از جمله روابطي است كه بين خدا و خلق او لحاظ مي شود، معناي ربوبيت آن است كه مخلوقات، نه تنها در اصل وجود و هستي خود به خداوند محتاجند، بلكه تمامي شؤون وجودي آنها وابسته به خداي متعال است و هيچ گونه استقلالي ندارند و خداوند به هر صورت كه اراده كند، در آنها تصرف مي كند و امورشان را تدبير مي كند. حفظ و نگهداري كردن، حيات بخشيدن و ميراندن، روزي دادن و به رشد و كمال رساندن، راهنمايي كردن و مورد امر و نهي قرار دادن از جمله مصاديق ربوبيت هستند.[2]تدبير مخلوقات و رسيدگي كردن به شؤون آنها، به دو دسته تقسيم مي شود، يك قسم از آن، مختص موجودات شعورمند و مختار است و قسم ديگر تمامي مخلوقات را شامل مي شود، آن قسم كه شامل اداره همه موجودات و تأمين نيازهاي آنها مي شود، ربوبيت تكويني ناميده مي شود. و آن قسم از تدبير كه شامل هدايت و راهنمايي موجودات ذي شعور مي باشد، – اعم از آن كه با وسايل دروني مانند عقل و ساير قواي اداركي و يا با وسايل بيروني مانند پيامبران و كتب آسماني باشد – ربوبيت تشريعي نام دارد(3).

نتيجه:
از آن جا كه ربوبيت از صفات قطعي خداوند است، رابطه بين مخلوق و خالق، در انتزاع آن مؤثر است و بر همين اساس، فرق ربوبيت تكويني و تشريعي نيز در ضمن دو فرق عمده بيان مي شود:
اول: ربوبيت تشريعي، از رابطه بين موجودات ذي شعور و خداوند انتزاع مي شود، ولي ربوبيت تكويني از رابطه تمامي مخلوقات و خداوند قابل انتزاع است.
دوم: با توجه به خصيصه اول، ربوبيت تشريعي، در رابطه با راهنمايي دروني – عقل – يا بيروني – پيامبران – خداوند نسبت به بندگان مطرح مي شود و در رفع نيازهايي از اين نوع، مؤثر است اما در ربوبيت تكويني وجود موجودات و هستي آنها با تمامي شؤون و نيازها از جانب خداوند تدبير مي شود.
به ديگر تعبير: ربوبيت تکويني شامل اداره همه موجودات و تأمين نياز مندي هاي آن ها و در يک کلمه کارگرداني جهان مي شود، و اما ربوبيت تشريعي، اختصاص به موجديت ذي شعور و مختار دارد و شامل مسائلي از قبيل فرستادن کتاب آسماني، فرستادن انبياء، تعيين وظائف و تکاليف، جعل احکام و قوانين مي گردد.[3]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. بحثي مبسوط در آموزش عقايد، محسن غرويان.
2. مجموعه آثار شهيد مطهري بخش اصول عقايد.
3. اصول عقايد، محسن قرائتي.
4. مصباح يزدي، آموزش عقائد، نشر بين الملل، (دوره سه جلدي).
 
پي نوشت ها:
[1] . مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقايد، سازمان تبليغات، 1376، ج 1، ص 95.
[2] . همان و مصباح يزدي، محمد تقي، معارف قرآن، خداشناسي جهان شناسي، مؤسسه امام خميني(ره) ، 1368، ص 49، ج 1.
[3]. مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقايد (دوره سه جلدي)، نشر بين الملل، ص 84.