ميوه درخت تواضع چيست

قال علي (عليه السلام): 

«يا كُمَيلُ! أحسَن حِلية المؤمن التواضُعُ و جمالُه التعفّفُ و شرفُه التفقُّه و عزّه ترك القالِ و القيل»؛ (اي كميل! بهترين زينت انسان با ايمان تواضع و فروتني است و زيبايي و جمال مومن در عفت و پاكدامني است و شرافت او در آگاهي است و عزت او در ترك قيل و قال و گفت و گوهاي بي ثمر است.)[1]

 حضرت اميرمومنان (ع) طبق اين روايت، به چهار مطلب مهم و سرنوشت ساز اشاره مي نمايد و در حقيقت در اين چهار جمله فرهنگ سازي مي كند و مفهوم تازه اي براي بعضي كلمات ارائه مي دهد. كه براي اختصار به شرح جمله اول اكتفا مي كنيم:

جمله اول: «بهترين زينت انسان مومن فروتني و تواضع اوست» حضرت در اين جمله، زينت را در مفهوم تازه اي به كار برده و از معناي مادي آن خارج ساخته و يك مفهوم معنوي براي آن بيان كرده است. 

در مورد تواضع، كه به عنوان زينت مومن مطرح شده، در آيات قرآن و روايت معصومان (عليهم السلام) مطالب زيادي آمده است؛ از جمله در آيه 18 سوره لقمان مي خوانيم «و لا تمش في الأرض مرحا»؛ (مغرورانه بر روي زمين راه مرو.) آيا منظور از «مشي» در آيه شريفه، راه رفتن معمولي است كه از مصاديق تواضع است يا «مشي» در اينجا به معناي وسيع كلمه است و شامل خط مشي اجتماعي، سياسي، فرهنگي و رفتار كوچك و بزرگ مي شود؟ بعيد نيست معناي دوم مراد باشد.

 در روايتي از امام علي (ع) مي خوانيم: «ثمرة التواضع المحبّة و ثمرة الكِبر المَسَبّة»؛ (ميوه درخت تواضع محبت و دوستي و جلب قلوب است و ميوه درخت تكبر و خودبرتربيني، كينه و عداوت و دشمن سازي است.»[2]

تواضع كه معناي آن ترك خودبرتربيني مي باشد، براي همه خصوصا، كساني كه الگوهاي جامعه محسوب مي گردند، بسيار مهم است. يكي از نشانه هاي تواضع ابتدا به سلام است، طبق برخي روايات پيامبر اسلام (ص) همواره ابتدا به سلام مي كرد[3] و بدين طريق قلب مردم را به سوي خويش جلب مي كرد. چرا ما چيزي كه اين قدر كم هزينه و پراستفاده است، بهره برداري نمي كنيم؟!

اقسام تواضع:

تواضع سه شاخه دارد:

1. تواضع در مقابل خداوند

2. تواضع در مقابل خلق خداوند

3. تواضع در مقابل حق

منظور از تواضع در برابر خداوند روشن است، همان گونه كه تواضع در برابر خلق خدا هم روشن است. اين نكته لازم به ذكر نيست كه منظور از «خلق خدا»، در اينجا مومنان است، بنابراين تواضع در مقابل كفار و دشمنان معني ندارد، بلكه بايد در برابر آنها عزيز و سربلند بود.

اما تواضع در برابر حق، مطلبي است كه پاي سياري از كساني كه داراي تواضع نوع اول و دوم هستند نسبت به آن مي لنگد! ما بايد جرات پذيرش اشتباهات خود را داشته باشيم و همواره در مقابل حق سر تسليم فرود آوريم، هر چند ناگوار باشد و طرف مقابل، از نظر سن و سال يا تحصيل يا موقعيت اجتماعي و خانوادگي، پايين تر از ما باشد.[4]

پي نوشت:

[1] بحار الانوار، ج74، ص 413 [2] غرر الحكم، ح 4613-4614 [3] منتهي الامال،ج1، ص54 [4] 110 سرمشق از سخنان امام علي(ع)، ص61